President gekozen door God wil niet wijken voor president gekozen door Gambiaanse volk

Het zou een feestdag moeten worden, met de inauguratie van Adama Barrow. Barrow, de kandidaat van de verenigde oppositie, werd begin vorige maand als volgende president van Gambia verkozen. Hij zou Yahya Jammeh of ‘zijne excellentie Sheikh Professor Alhaji Dr Yahya A.J.J. Jammeh Babili Mansa’ opvolgen. Jammeh kwam 22 jaar geleden door een geweldloze staatsgreep aan de macht en leidde het land al die tijd met ijzeren hand.

Na de verkiezing van Adama Barrow beschreef MO*-medewerkster Annelies D’hulster hier nog de euforie na zijn onverwachte overwinning. Omdat de Gambiaanse grondwet voor het presidentschap geen maximum aantal termijnen vastlegt, gingen velen ervan uit dat Jammeh voor de vijfde keer de overwinning op zak zou steken. Maar dat bleek niet het geval. Na die verrassende stembusgang heerste er een gevoel van ongeloof, nee beter: verwondering. Verwondering dat het toch mogelijk was om een eeuwige dictator neer te halen.

Knikkers

Volgens Ismaila Ceesay, docent Politieke Wetenschap aan de Universiteit van Gambia, dankte Barrow zijn overwinning niet enkel aan de stem van een ontevreden jeugd en een sterke verenigde oppositie, maar ook aan een kleine hervorming in functie van een transparanter kiessysteem.

De Gambianen verkozen hun nieuwe president door knikkers in blikken containers te werpen, die in het kieslokaal stonden opgesteld. De knikkers in de groene container golden als stemmen voor Jammeh, die in de grijze voor Barrows, die in de paarse voor de derde kandidaat Mama Kandeh. De praktijk met de knikkers is in Gambia al sinds de jaren ‘60 in zwang. Maar, anders dan voorheen werden de stemmen nu de dag zelf geteld en werd de winnaar ter plaatse - aan het stemlokaal - bekend gemaakt. Die aanpak verkleinde het risico op fraude. Die hervorming bepaalde mee Jammeh zijn lot. De telling na de stembusgang wees immers uit dat de grijze blikken de meeste knikkers bevatten.

Sinds begin december doet Jammeh er alles aan om het tij te keren en de presidentiele sjerp weer rond zijn eigen hals te kunnen draperen.

Verwondering heerste er begin december in het kwadraat omdat de eeuwige dictator zijn nederlaag ook toegaf. Hij zou de afspraken naleven en het presidentieel ambt op 19 januari, vandaag dus, aan zijn opvolger doorgeven. De Gambianen begonnen te dromen van een post-Jammeh-tijdperk. Een periode waarin het land kon worden heropgebouwd en waarin Jammeh terecht zou staan voor alle gruwel hij de bevolking had aangedaan. ‘Volgens Human Rights Watch leeft een groot deel van de Gambiaanse bevolking in angst. Wie zich tegen het regime keert wordt opgepakt, verdwijnt of gemarteld. In de media wordt het land vaak als voorgesteld als een stabiele plek en als de “smiling coast of Africa”, maar voor een groot deel van de Gambianen valt er weinig te lachen”, weet Marloes Janson (expert West-Afrikaanse Antropologie, SOAS, University of London).

Dat vraag naar gerechtigheid was terecht, maar een nachtmerrie voor de aftredende president. Die leekt dat begin december onder ogen te zien. Het gebrek aan een comfortabele exit-strategie is voor meerdere Afrikaanse presidenten een argument om zichzelf onrechtmatig in het zadel te houden. Niemand stapt gewillig de gevangenis in, ook al heeft hij dat verdiend. Het gevolg van het verhaal liet zich dan ook raden.

Sinds begin december doet Jammeh er alles aan om het tij te keren en de presidentiele sjerp weer rond zijn eigen hals te kunnen draperen. Marloes Janson (University of London): ‘De Gambiaanse grondwet voorziet een periode van zestig dagen tussen het aftreden van de oude president en de aanstelling van de nieuwe. Jammeh maakte handig gebruik van die overgangsfase om 49 legerofficieren te promoveren en het leger zo achter zich te scharen. Velen zagen hierin een teken dat de president zich voorbereidde op een staatsgreep.’

ECOWAS in actie

Volgens Jammeh waren bij het tellen van de stemmen trouwens fouten gemaakt. Marloes Janson zegt daarover: ‘Barrow zou maar 39,64% hebben gehaald in plaats van de eerder genoemde 43,29%. Jammeh stapte met zijn klacht naar het Gambiaanse Hooggerechtshof, maar dat kan zijn zaak – door een gebrek aan rechters – pas laten voorkomen in mei. Tot dan wil Jammeh aan de macht blijven. De (ex-)president sloot recentelijk ook drie radiostations om de communicatie tussen Barrow en zijn politieke achterban, waarvan velen uit de diaspora, te bemoeilijken.’

ECOWAS, het economisch verband van West-Afrikaanse staten waartoe ook Gambia behoort, veroordeelde Jammehs pogingen en greep in. Op 13 december vertrok een delegatie onder leiding van de Liberiaanse president Ellen Johnson Sirleaf naar Banjul om te bemiddelen. Maar ze vond geen oplossing.

De laatste dagen kozen verschillende naaste medewerkers van Yammeh eieren voor hun geld en verlieten ze hun president.

Ook een tweede bezoek bracht geen zoden aan de dijk. Ten huize Jammeh liep de spanning intussen op. De laatste dagen kozen verschillende naaste medewerkers eieren voor hun geld en verlieten ze hun president. Ook Jammeh zelf werd zenuwachtig. ECOWAS had immers duidelijk gemaakt dat de president het pand op 19 januari moest verlaten en dat een militaire interventie geleid door ECOWAS anders niet uitgesloten was.

De eis van ECOWAS heeft gezag. ‘De groep werd opgericht als handelsblok, maar zet steeds meer in op een agenda die de toepassing van democratische principes, het recht en good governance onder haar leden moet verzekeren’, vertelt Peter Penar van Michigan University. ‘ In tegenstelling tot andere Afrikaanse regionale verbanden zoals de SADC (Southern African Development Community) en de EAC (East African Community), pionierde ECOWAS met normen rond verkiezingsvoorwaarden en observatie. Die houden ook nultolerantie in voor ongrondwettelijke machtsverwerving of machtsbehoud.’

“Een vredevolle machtsoverdracht in Gambia, zou een overwinning betekenen voor ECOWAS”, weet Paulin Maurice Toepane (Institute for Security Studies). “Na de verkiezingen in Ivoorkust zette de unie zowel mankracht als diplomatie in om chaos te vermijden. Maar uiteindelijk moest ze de hulp van de Afrikaanse Unie en de Verenigde Naties inroepen. Het zou een sterke boodschap zijn aan al haar leden als ze daar deze keer wel in slaagt.”

Noodtoestand

Jammeh raakte steeds meer geïsoleerd. Zowel Nigeria als Marokko bodem hem wel een vluchtweg - asiel – aan. Maar Jammeh weigerde tot nog toe erop in te gaan. Zijn laatste officiële wapenfeit dateert van dinsdag. Toen kondigde de National Assembly een noodtoestand van 90 dagen af en stelde Jammeh op tv dat ‘elke daad van ongehoorzaamheid en elke aanleiding tot geweld of verstoring van de publieke orde’ onder de noodtoestand verboden was.

Gisteravond circuleerden er berichten van Senegalese troepen die zich richting Gambiaanse grens begaven.

Maar ECOWAS liet het daar niet bij. ‘Een militaire interventie geleid door de ECOWAS is zeker een mogelijkheid’, stelt Marloes Janson (University of London). Gisteravond circuleerden er berichten van Nigeriaanse en Senegalese troepen die zich richting Gambiaanse grens begaven. Zij zouden zich voor een interventie klaar houden, mocht Jammeh tegen twaalf uur vannacht de macht niet hebben overgedragen.

Senegal speelt in de huidige acties van de West-Afrikaanse staten een sleutelrol. Marloes Janson (University of London): ‘Al sinds begin jaren ‘80 woedt er een onafhankelijksstrijd in Zuid-Senegal, de Casamance. Daar kwam pas een einde aan met een staakt-het-vuren in 2014. De onafhankelijksstrijders zijn Jola, de etnische groep waartoe ook Jammeh behoort. Tijdens zijn bewind heeft Jammeh geprobeerd de Mandinka - de grootste etnische groep in Gambia - tegen de Jola uit te spelen. De kans bestaat dat hij op etnische scheidingen zal inzetten om te trachten de Senegalese Jola aan zijn kant te krijgen.’ Maar of dat zou lukken, is nog maar de vraag. “Niet enkel ECOWAS ondernam intussen nieuwe onderhandelingspogingen met Jammeh, maar ook de Roi d’Oussouye, de koning van de Jola, zou hem op andere ideeën proberen te brengen”, vertelt Paulin Maurice Toepane (Institute for Security Studies) vanuit Dakar.

#NewGambia

Gisteren stelden verschillende twitteraars dat ook het leger Jammeh in de steek begon te laten en dat Ousman Badjie, de opperbevelhebber van het Gambiaanse leger, zich niet tegen de troepen van ECOWAS zou verzetten. Intussen stuurde president-elect Adama Barrow een tweet de wereld in

We made history on the first day of December. Our future starts tomorrow. #Gambia pic.twitter.com/kSxUcROONJ

— Adama Barrow (@adama_barrow) 18 januari 2017

Vannacht voegde hij daaraan toe ‘My dearest Gambians — the presidency of Yahya Jammeh is officially over. The new era of Gambia is here at last. #NewGambia’

Barrow bevindt zich momenteel in Senegal, maar heeft maandag via een persbericht laten weten dat hij terug zou keren voor zijn inauguratie. Die moet plaatsvinden op Gambiaanse grond. ‘In geval van nood zou ook de Gambiaanse ambassade daarvoor dienst kunnen doen’ , vertelde de Nigeriaanse buitenlandminister Geoffrey Onyeama dinsdag aan het nieuwsmedium rfi.

De eedaflegging en de erkenning van zijn presidentschap door de internationale gemeenschap zou volgens Onyeama de hulp van andere landen aan Gambia legitimeren. “Wat je in eerste instantie als bemoeienis met de interne keuken van een land zou kunnen zien, krijgt een andere invulling wanneer de legitieme president van dat land je uitnodigt om hem te helpen.” President-elect Adama Barrow liet vanmorgen weten dat de inauguratie inderdaad zal plaatsvinden op de ambassade in Senegal.

Ooit was Gambia de langste multipartijendemocratie van Afrika. Van 1970 tot 1994 werd de macht er met respect voor ieders stem en zonder geweld door de verkozen president, Dawda Jawara, uitgeoefend. Tot Yahyja Jammeh kwam opdagen, een staatsgreep pleegde en het roer overnam. Meer dan twintig jaar leidde hij Gambia met een ijzeren hand. Of daar vandaag een einde aan komt, valt af te wachten.