Cynische machtspolitiek regeert Macedonië

De tv staat hard in een hamburgertent in Sjutka, een voorstad van Skopje. Het parlementaire debat wordt hier live gevolgd. Maar de blikken zijn vol minachting.

Terwijl de uitbater een goed gevuld broodje klaarmaakt, voor nog geen euro, schudt hij moedeloos zijn hoofd. ‘Het wordt alleen maar nationalistischer in de politiek’, legt een van zijn klanten uit.

Buiten klinkt de oproep tot gebed, maar de moslimbevolking in Sjutka lijkt er niet echt van onder de indruk.

Een Romavrouw met roodgeverfd haar staat in haar marktkraam met spijkerbroeken, voor tien euro per stuk. Een man met lange baard en gebedsbroek verkoopt prullaria, van gezichtsmaskers en wierook tot Korans in het Albanees, onder een parasol van Zlatan Dab Pils.

Filibuster

Het lijkt geneuzel, wat er op tv gebeurt, maar dat is het niet. Wat we zien is een zogenaamde filibuster, bekend uit de VS. Daarbij kunnen politici de besluitvorming stilleggen door maar aan het woord te blijven.

De rechtse partij VMRO-DPNME wil niet dat er een linkse regering wordt gevormd omdat die te veel rechten zou geven aan Albanezen. Het heeft een desastreurs effect op het land dat een paar jaar geleden nog veelbelovend was.

De rechtse partij wil niet dat er een linkse regering wordt gevormd omdat die te veel rechten zou geven aan de Albanese minderheid.

Er waren sinds het uiteenvallen van Joegoslavië nauwelijks echte spanningen tussen de Macedonische meerderheid (ongeveer anderhalf miljoen) en de Albanese moslimminderheid (ongeveer half miljoen), op beperkte gevechten in 2001 na.

Maar de corruptie groeide, evenals de nationalistische retoriek. En toen brak er een mini-Watergateschandaal uit: een lek van de geheime dienst zou aantonen dat de VMRO-premier twintigduizend mensen had afgeluisterd, voor persoonlijke doeleinden.

Het land was te klein. Na grote demonstraties en druk van de Europese Unie kwamen er eindelijk nieuwe verkiezingen, afgelopen december.

Maar opnieuw won de VMRO. Een coalitie vormen lukte echter niet. De kleinere Albanese partijen besloten -daartoe aangespoord door Albanië- een coalitieakkoord te sluiten met de sociaaldemocraten.

President Gjorge Ivanov , lid van de VMRO, reageerde met een veto, de VMRO-parlementariërs begonnen hun filibuster. Hun drijfveer, zeggen ze, is dat de nieuwe coalitie het Albanees officieel gaat erkennen als tweede taal en dat mag nooit, nooit gebeuren.

Gevangen staat

‘Het ging heel goed met Macedonië’, zegt Samuel Zjbogar, ambassadeur namens de EU in Skopje. ‘Maar de laatste paar jaar gaat het achteruit. We zeggen nu zelfs dat het een “captured state” is geworden, dat wil zeggen dat politici de staatsinstellingen zoals de rechtspraak voor zichzelf gebruiken.’

‘We zeggen nu zelfs dat Macedonië een “captured state” is, politici gebruiken de staatsinstellingen zonder rechtspraak voor zichzelf.’

De EU is voor een deel zelf debet aan de ellende. Jarenlang is Macedonië een mogelijk lidmaatschap voorgehouden, maar Griekenland gebruikt keer op keer zijn veto zolang het land zich Macedonië noemt, uit angst dat het land aanspraak maakt op de provincie Macedonië in Griekenland.

‘Mensen hier zijn diep gekwetst’, zegt een bron binnen de Europese vertegenwoordiging. ‘Ze zijn nu al jaren kandidaat-lid maar komen geen steek verder.’ Het is een uitnodiging voor landen als Rusland om in het gat te stappen.

Nep-meerderheid

Duizenden mensen komen dagelijks bijeen in het centrum van Skopje om steun te betuigen aan de president. ‘Ma-ke-donia! Ma-ke-donia!’ scanderen ze, met rood-gele vlaggen, opgezweept door nationalistische liederen.

‘We demonstreren hier tegen de nep-meerderheid’, zegt een jonge demonstrant, gekleed in rood-geel en met een baret op zijn hoofd van een rebellenbeweging tegen de Ottomanen, 130 jaar geleden.

‘De Albanese partijen worden aangestuurd door Albanië. We kunnen toch niet een buurland laten bepalen wat er bij ons gebeurt? Ze willen een Groot-Albanië creëren, ze willen dat de Macedonische natie verdwijnt. Dat kunnen we nooit toestaan.’

Volgens Nasser Selmani, de Albanese voorzitter van de Macedonische Vereniging van Journalisten, is dat onzin. ‘Ik ben Macedoniër, dit is mijn land. Ik wil niet bij Albanië horen, ik hoor hier.’ Toch zou het voor hem nog niet het ergste zijn als het land uiteenvalt, zegt hij.

Kwatongen beweren dat daarin de echte reden ligt waarom de politici het land kapen: ze zouden koste wat het kost vervolging willen voorkomen.

‘Wij hebben Albanië nog, maar wat hebben de Macedoniërs? Denken ze dat ze bij Griekenland mogen horen, of Bulgarije? Die gaan hen echt geen eigen identiteit geven.’

Het uiteenvallen van de staat is niet ondenkbeeldig. Door de patstelling kunnen noodzakelijke besluiten niet meer worden genomen. Eind dit voorjaar staan lokale verkiezingen gepland. Als die niet doorgaan, verliezen ook lokale overheden hun legitimiteit.

Wat ook verloopt, in juni, is het mandaat van de Speciaal Aanklager die onderzoek mag doen naar de afluisteraffaire. Kwatongen beweren dat daarin de echte reden ligt waarom de politici het land kapen: ze zouden koste wat het kost vervolging willen voorkomen.

‘Politici wakkeren de angst voor Albanezen aan’, zegt Selmani. ‘Dat doen ze uiteindelijk alleen maar voor hun eigen belang. Het nationalisme wordt ook omarmd door de orthodoxe kerk. Sterker nog, de demonstraties beginnen in het avondgebed van de kathedraal van Skopje.’

Geen stemadvies

In de kathedraal zelf is het vredig. Het avondgebed wordt bijgewoond door vier vrouwen, verder niemand. Het is waar dat de Macedonische kerk bekendstaat als zeer nationalistisch. Maar demonstranten zijn er niet.

Een jonge orthodoxe priester in Skopje wil wel uitleggen wat hij van de situatie vindt, als hij maar anoniem mag blijven. Hij serveert thee met stukjes Turks fruit.

‘We geven al helemaal geen stemadvies. Maar als je mij persoonlijk vraagt, vind ik dat het Albanees niet officieel erkend mag worden.’

‘We hebben een scheiding tussen kerk en staat. We roepen hier niet op tot demonstreren en we geven al helemaal geen stemadvies. Dat is zelfs verboden.

Maar als je mij persoonlijk vraagt, vind ik dat het Albanees niet officieel erkend mag worden.

Ik kom oorspronkelijk uit een regio zonder Albanezen. Wat als alle ambtenaren daar ineens Albanees moeten leren omdat dat een verplichte taal is? Dat kan niet. Onze enige taal is het Macedonisch.’

Achter hem hangt een oranje-zwart Sint Jorislintje, een Russisch nationalistisch symbool. Maar hij lijkt eerder aartsconservatief dan radicaal.

‘Ik hoop dat de crisis snel weer voorbij is’, zegt hij. ‘Dat we weer in vrede met elkaar kunnen leven, zonder dat de politiek tussen de bevolkingsgroepen staat.’

Oprechte angst

Veel ngo’s willen niet samenwerken met de conservatieve bevolking, zegt Aleksander Krzjalovski. Hij is van het Macedonische Centrum voor Internationale Samenwerking, de op één na grootste ngo van het land.

‘We werken niet samen met fascisten, zeggen ze dan. Maar wij willen juist bruggen bouwen. We willen verschillende bevolkingsgroepen bij elkaar brengen.’

‘Laten we eerlijk zijn, door lidmaatschap voor Macedonië keer op keer tegen te houden, heeft de EU het probleem voor een groot deel zelf gecreëerd.’

Het is echt niet zo dat alleen de rechtse politici de schuld zijn van alles, zegt hij. ‘De sociaaldemocraten zijn heel polariserend. En de Albanezen blijven ontevreden, hoeveel rechten ze ook krijgen.

In de strijd in 2001 speelden ze een dubieuze rol. Er zijn mensen die hun huis drie keer hebben zien afbranden door Albanese rebellen. En als je dan bedenkt dat de Albanezen meer kinderen krijgen dan etnische Macedoniërs, dan is het best begrijpelijk dat mensen bang zijn.’

Dat betekent niet dat we corruptie door de vingers moeten zien. ‘Er moeten mensen gestraft worden, de straffeloosheid moet verdwijnen. Maar laten we niet één partij de schuld geven. En laten we eerlijk zijn: door lidmaatschap voor Macedonië keer op keer tegen te houden, heeft de EU het probleem voor een groot deel zelf gecreëerd.’