De karavaan van de (wan)hoop
Vluchtelingenprotest in Griekenland loopt op niets uit. ‘Is dit nu Europa? Is dit democratie?’
Wekenlang gonsde het geruchten op sociale media: de grens zou open zijn en duizenden vluchtelingen en migranten zouden klaar staan om noordwaarts te trekken. Na een confrontatie van drie dagen in Diavata, net buiten Thessaloniki, is de hoop omgeslagen in de zoveelste desillusie.
Grens blijft dicht
© Toon Lambrechts
‘Wat denk jij, is de grens open of niet?’ De vraag komt meteen, de honger naar informatie is groot. Niemand die echt weet wat er staat te gebeuren. Sinds donderdag verzamelden er zich zo’n duizend tot duizend vijfhonderd vluchtelingen en migranten op een open veld naast het officiële kamp in Diavata, ongeveer tien kilometer buiten Thessaloniki. De situatie is een gevolg van een campagne op sociale media van een schimmige organisatie Glitter of Hope Caravan. Het weekend voordien speelde zich een gelijkaardig scenario af in Ioannina, zij het op kleinere schaal. Ook in het treinstation van Athene blokkeerden vluchtelingen vrijdag even de sporen.
Eigenlijk is de vraag of de grens open is overbodig. De aanwezige politiemacht die het geïmproviseerde kamp langs alle kanten afsloot, laat zien dat de Griekse autoriteiten er alles aan zullen doen om iedere beweging in richting van de grens tegen te houden. Noord-Macedonië is nog altijd zestig kilometer verwijderd van Diavata. Mocht het lukken om van dit veld af te raken, is de grenspolitie aan zowel de Griekse als de Macedonische kant in staat van paraatheid gebracht.
Protest bloedt dood
© Toon Lambrechts
Afspraak binnen drie jaar
Ook Ahmed, een Koerd uit het noorden van Irak, wil meer weten. Hij is al anderhalf jaar in Griekenland, en huist met zijn vrouw in een van de wooncontainers van het officiële kamp in Diavata. ‘We delen een container met een andere familie, maar mijn vrouw is zwanger. Hoe moet dat verder? Jij zou het er zelf geen week uithouden. Het beetje zakgeld dat we krijgen is nauwelijks genoeg om te overleven, laat staan met een kind erbij.’ Maar het zwaarst weegt de onzekerheid over de toekomst. Ahmed’s tweede interview in zijn asielprocedure staat gepland voor 2022. Dat is geen uitzondering. De Griekse asieladministratie zit muurvast, deels door incompetentie en een gebrek aan personeel, deels uit onwil om beslissingen te nemen.
De Griekse asieladministratie zit muurvast, deels door incompetentie en een gebrek aan personeel, deels uit onwil om beslissingen te nemen
Net als de rest van de groep heeft Ahmed geen idee wat er te gebeuren staat. Hij las op Facebook dat de grens open is, en alles is beter dan nog drie jaar wachten op gewoon maar een tweede interview. De eerste poging om te vertrekken werd afgelopen weekend in traangas gesmoord door de oproerpolitie. Ahmed kreeg zijn deel, en toont op zijn telefoon de filmpjes van gisteren. ‘Is dit nu Europa? Is dit democratie?’ Ook die vraag zal nog vaak terugkeren de komende twee dagen.
Uitputtingsslag
Net als de laatste tenten zijn ingepakt, zet de groep zich in beweging. Eerst langzaam, dan beslist, op weg naar de straatkant. Maar een politielijn ontvouwt zich, en meteen is het een geduw en getrek. ‘Open, open’, klinkt het, maar de politie wijkt niet. Een eerste golf traangas doet de mensen terugwijken, maar niet voor lang. Opnieuw botsen beide groepen, opnieuw volgt er traangas.
Plots golft het idee door de menigte om het langs de andere kant van het veld te proberen. De groep draait zich, maar de mensenmassa beweegt traag en de politie snel. Ook de achterkant is in een oogwenk geblokkeerd. Opnieuw herhaalt het scenario van daarnet zich. Er wordt geroepen, getierd, gesmeekt om passage. Maar dat gaat niet gebeuren. Zodra de druk te groot wordt, drijft de politie de mensen terug met traangas. Een paar heethoofden beginnen met stenen te gooien, maar daar maakt de rest van de groep snel een einde aan. Zo gaat het nog even door, maar na een tijdje is de rek eruit. Ook vandaag komt er geen doorbraak. Een uur later staan de eerste tentjes weer op.
Wachten op het begin van de karavaan
© Toon Lambrechts
Zaterdagmiddag. Voor de derde dag op rij herhaalt het ondertussen bekende scenario zich. De tenten worden ingepakt, de rugzak opgenomen, en opnieuw wandelt de groep tot bij het politiekordon. Het lijkt een herhaling van gisteren te worden, al slaat de vermoeidheid toe. De autoriteiten laten ngo’s en vrijwilligers niet toe eten of andere hulp te aan bieden. Deze situatie moet zo snel mogelijk afgelopen zijn. Weer probeert de groep langs alle kanten van het terrein door te breken, weer worden ze telkens teruggedreven. Al snel zit de politie er weer bovenop.
Dan lijkt er iets te breken. Een eerste familie, een oudere man met zijn vrouw en kinderen, pakken hun spullen en vertrekken. Men probeert nog op hen in te praten, maar hun besluit staat vast. Langzaam volgen enkele andere families. Nog even komt het tot een confrontatie als de frustratie van de menigte zich richt tegen het hek omheen Diavata Camp. Dat gaat tegen de vlakte, maar de politie stelt zich op en heeft nu heel het veld omsingeld. Uit de luidsprekers van het kamp klinkt de boodschap – in het Koerdisch, Arabisch en Farsi – dat er bussen klaar staan om wie wil terug te brengen naar de kampen waar ze vandaan kwamen. Eerst langzaam, maar dan in steeds grotere getallen, druipen de mensen af. Er gaat de ronde dat wie op de bus stapt zijn documenten verliest, maar een verantwoordelijke van het ministerie van migratie komt dat ontkrachten. Een uur later blijft er nog een honderdtal mensen over. De Karavaan van de Hoop is een zoveelste teleurstelling gebleken.
Fake news, echte wanhoop
Ook na een rondvraag blijft het onduidelijk wie er nu precies achter deze karavaan zit. De posts op de Facebookpagina van Glitter of Hope Caravan zijn op zijn minst dubieus. Ze laten uitschijnen dat het voor wie weg wil uit Griekenland nu of nooit is, en zijn vaak geïllustreerd met beeldmateriaal uit de zomer van 2015, toen de grens inderdaad even open was. Mogelijkerwijs is de pagina gelinkt aan een gelijkaardige campagne op sociale media dat er een karavaan vanuit Turkije richting Griekenland zou trekken, maar die geruchten lijken uitgedoofd.
Dat dergelijk nieuws zo gretig opgepikt werd, is een teken van de wanhoop en de uitzichtloosheid waarin vluchtelingen en migranten vast zitten
De Facebookcampagne van de karavaan mag dan wel bewust misleidende informatie verspreid hebben, de redenen waarom mensen weg willen zijn maar al te reëel. Dat dergelijk nieuws zo gretig opgepikt werd, is een teken van de wanhoop en de uitzichtloosheid waarin vluchtelingen en migranten vast zitten. De hele asielprocedure loopt dermate stroef dat het soms lijkt alsof het de bedoeling is om mensen te doen vertrekken.
Wie erin slaagt om asiel aan te vragen op dit moment, krijgt pas na 2020 een afspraak voor een tweede gesprek, tenzij het om erg kwetsbare personen gaat. Dat betekent de facto dat er van mensen verwacht wordt om twee, drie, vier jaar geduld uit te oefenen in een kamp ergens ter velde. Diavata geldt nog als een fatsoenlijk kamp, maar op andere plekken zoals Oinofyta of op de eilanden zijn de omstandigheden belabberd.
De eerste confrontaties
© Toon Lambrechts
Ook wie zich door de procedure weet te spartelen, is niet aan het einde van zijn zorgen. Een verblijfsvergunning is mooi, maar wat dan? In een land dat economisch nog altijd op de knieën zit, is het uiterst moeilijk voor vluchtelingen en migranten om een huis en een job te vinden. Griekenland heeft geen ervaring met integratie, het was altijd een transitland. Hoewel er een overheidsprogramma op tafel ligt, blijft dat een dode letter. Ngo’s proberen het gat dat de overheid laat vullen met taalcursussen en andere programma’s, maar hun mogelijkheden zijn beperkt.
Nieuwe crisis voor de deur
Sinds eind maart lijkt er een nieuwe crisis in de maak. De eerste groep erkende vluchtelingen zal gedwongen hun accommodatie moeten verlaten en verliest later ook hun financiële ondersteuning. Het moet het begin zijn van een nieuw beleid dat ruimte moet maken voor nieuw toegekomen vluchtelingen.
Terug naar af
© Toon Lambrechts
De onderliggende redenering — dat erkende vluchtelingen op een bepaald moment op eigen benen dienen te staan — is begrijpelijk. Maar deze beslissing, in combinatie met het ontbreken van enig ernstig integratieprogramma, zal ervoor zorgen dat mensen op straat komen staan, terwijl dakloosheid nu al een groeiend probleem is in Athene en Thessaloniki.
Tegelijk neemt de migratiedruk niet af. Er blijven dagelijks mensen aankomen op de eilanden, en ondanks de pushbacks en het politiegeweld aan de landgrens met Turkije is ook deze route een belangrijke toegangspoort tot Europa. Niets wijst erop dat de situatie snel zal veranderen, integendeel.
Het gemak waarmee nepnieuws tot een crisis leidde, toont aan hoe diep de wanhoop zit. Wie er ook achter de Facebookcampagne zit, draagt een verantwoordelijkheid voor de situatie die zich dit weekend voordeed. Maar de echte crisis zit dieper, net als de verantwoordelijkheid. De Griekse overheid faalt om menswaardig met migratie om te gaan. Het Europees beleid om de vluchtelingenstroom in te dijken binnen Griekenland is evengoed mede schuldig. De huidige aanpak schaadt iedereen – vluchtelingen, de Griekse samenleving en Europa. Mocht die boodschap doordringen, dan is de Karavaan van de Hoop misschien toch niet voor niets geweest.
Wachten op het begin van de karavaan
© Toon Lambrechts
Traangas drijft de menigte uiteen
© Toon Lambrechts
Terug naar af
© Toon Lambrechts