De val van Lenin in Oekraïne

‘Leve Oekraïne!’ en ‘Lenin is gevallen!’ Geen enkele telefoon wordt op het centrale plein van Kramatorsk met een gewoon ‘Hallo’ opgenomen. Meterslange voeten steken hulpeloos de lucht in, het enorme gietijzeren hoofd heeft een gat in het plein geslagen.

Het monument van Lenin, dat ook 25 jaar na de Oekraïense onafhankelijkheid nog uittorende boven het stadscentrum van Kramatorsk, knalde op 17 april tegen de grond. ‘Slava Oekraïni’, ‘Glorie aan Oekraïne!’ klinkt het om de haverklap, volmondig beantwoord met ‘Herojam slava’, ‘Glorie aan de helden!’.

‘Een prachtige dag! Een feest! De afgod is niet meer!’

Kindjes klauteren over het massieve beeld, jonge moeders met baby’s poseren voor de gevallen kameraad terwijl de papa een foto neemt, en op het stadsplein dansen een honderdtal mensen in een cirkel. ‘Een prachtige dag! Een feest! De afgod is niet meer!’ Alles in het Russisch, overigens, met voorsprong de eerste taal in deze stad.

Wie was het die besloot dat het welletjes geweest was met de Sovjetleider? Niemand die het kan of wil zeggen. Tijdens een demonstratie kwamen mannen in bivakmutsen en militaire tenue aanzetten met legertrucks en gooiden ze een lasso rond de nek van het beeld. Onder geschreeuw, gejuich en het brullen van de motors knalde het monument head first tegen de grond.

Strak gespannen zenuwen

De zenuwen staan strak gespannen in Kramatorsk. De tweederangs industriestad in oostelijk Oekraïne ligt op 100 kilometer van Donetsk en werd door de regering in Kiev gepromoveerd tot regionale hoofdstad-ad-interim, nadat pro-Russische rebellen Donetsk geclaimd hadden als zetel van hun Volksrepubliek. De stad kreeg er in het laatste jaar tienduizenden inwoners bij, vooral vluchtelingen uit de ‘Volksrepublieken’. Ook honderden militairen hebben Kramatorsk als uitvalsbasis.

De autoriteiten zijn op hun hoede voor provocateurs, infiltranten en lokale pro-Russische militanten

Grijs, blauw en geel kleurt het hier: tussen de sovjetwoonblokken, boven de geblutste straten wappert er om de 20 meter wel een Oekraïense vlag, haast elke lantaarnpaal is blauwgeel gemarkeerd. De autoriteiten zijn op hun hoede voor provocateurs, infiltranten en lokale pro-Russische militanten. In- en uitvalswegen worden bemand door versterkte militaire checkpoints, iedereen die binnen of buiten wil wordt gecontroleerd. Ook in het centrum houdt de politie auto’s aan voor routinecontroles.

Want vorig jaar leek het even helemaal fout te lopen. In april 2014 hesen rebellen de vlag van de Donetsk Volksrepubliek op het stadhuis. De regering in Kiev zette een tegenoffensief in. Tot juli werd er hevig gevochten, toen pas had de regering de stad weer onder controle.

Dit betekent niet dat de stedelijke en regionale overheid nu mee staat te juichen aan de gevallen Sovjetleider, integendeel. ‘Illegaal vandalisme’, noemen ze de actie van de Leninvernietigers. De autoriteiten hadden immers zelf al een datum geprikt om komaf te maken met het beeld, en wel op 22 april. Dat het nu zomaar op eigen houtje gebeurde, ‘kan gebruikt worden door anti-Oekraïense krachten om de stad te destabiliseren.’

‘Hooligans!’

Enkele uren later valt de avond. Ook de sfeer op het stadsplein verandert, wordt grimmiger. Iemand is bloemen komen leggen aan de lege sokkel. Niet iedereen is gelukkig met hoe de dingen zijn gelopen, en nu de bivakmutsen verdwenen zijn durven ook zij hun mond opendoen. ‘Ja, alles kapotmaken, dat kunnen ze wel! En nu? Wat ga je er in de plaats zetten? Hooligans zijn het! Hele steden neerhalen, dat doen ze, mensen vermoorden, dat kunnen ze! Zo gaat ons hele verleden stuk!’ Een oudere vrouw wrijft haar tranen weg.

‘Dat was mijn standbeeld! Ik ben ook van hier, ik kom uit Kramatorsk!’

‘Dat monument is een fossiel,’ wordt teruggeroepen uit de menigte. ‘Dat verleden is nooit van ons geweest. We moeten onze geschiedenis weer claimen!’ Een andere vrouw mengt zich in de discussie: ‘En ik dan? Dat was mijn standbeeld! Ik ben ook van hier, ik kom uit Kramatorsk! Dit is ook mijn thuis!’ Vertwijfeld staat ze daar, met haar slecht geverfde haar en haar joggingbroek, handenwringend voor de gevallen leider. Een stel tieners gniffelen. ‘Ha, wat is dat nu, ‘zonder vadertje Lenin is mijn leven voorbij!’’

Dan wankelt een boom van een kerel het toneel op – tweeliterfles bier in de hand, schouders als een neushoorn, bulderstem: ‘Hier stond godverdomme een standbeeld! Een gewoon, normaal standbeeld! Wat kon dat nu voor kwaad? Wie had daar last van? Pedorasy, soeki! Vuile flikkers, teven, pederasten!’ De aparte groepjes schuifelen voorzichtig van hem weg. Uit de verte klinkt een voorzichtig ‘Slava Oekraïni!’ Dit keer volgt er geen antwoord. De brulboei slalomt nog wat over het plein, vloekt, slaat zijn laatste slok bier achterover. De menigte golft langzaam uiteen, iedereen gaat naar huis. Lenin blijft liggen.