Droogte krijgt ook Ethiopië langzaam in haar greep

Ontheemde veehoeders verzamelen zich rondom net aangekomen vaten bruin water, terwijl de truck alweer verder rijdt om bij andere nederzettingen water af te leveren. De nederzettingen zijn ontstaan langs de hoofdroute vanuit Gode, een van de belangrijkste stedelijke centra in de Somalische regio van Ethiopië. De inhoud van de tonnen ziet er brak uit, maar een overheidsfunctionaris legt uit dat het sediment eerst moet bezinken en dat het water behandeld is. Het is dus veilig om te drinken, hoewel het er anders uitziet.

Geldgebrek

Ongeveer 58 nederzettingen met intern ontheemden in de regio krijgen hulp in de vorm van water en voedsel, volgens de overheid. De Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) identificeerde in november en december 2016 echter 222 terreinen waar bijna 400.000 ontheemden verblijven. De meerderheid van hen zag zich genoodzaakt te vluchten voor een van de ergste droogtes sinds lange tijd in de Hoorn van Afrika.

Hoewel de Somalische regio in Ethiopië kampt met hetzelfde klimaat als buurland Somalië, is de situatie hier minder ernstig dankzij de relatieve veiligheid en stabiliteit. Maar de problemen groeien wel. De laatste IOM-cijfers over intern ontheemden wijzen op een verdubbeling van het aantal ontheemden en nederzettingen ten opzichte van een onderzoek dat in september en oktober werd gehouden.

‘Als mensen de grens oversteken, is de wereld meer geïnteresseerd, ontheemden in eigen land trekken veel minder aandacht.’

Hulpverleners in de regio vrezen de situatie binnenkort niet meer aan te kunnen, en daarbij komt dat er gebrek aan geld is omdat elders in de wereld ook grote en langdurige crises gaande zijn. Dat betekent eenvoudigweg dat niet iedereen momenteel geholpen kan worden – en of je een internationale grens bent overgestoken maakt daarbij veel uit.

‘Als mensen de grens oversteken, is de wereld meer geïnteresseerd’, zegt Hamidu Jalleh van het VN-Bureau voor de Coördinatie van Humanitaire Zaken in Gode. ‘Vooral als mensen voor oorlog vluchten, trekt dat de aandacht. Ontheemden in eigen land trekken veel minder aandacht.’

Gevoelige kwestie

In januari van dit jaar vroegen de Ethiopische regering en humanitaire partners 948 miljoen dollar om 5,6 miljoen door droogte getroffen mensen te helpen, met name in het zuiden en oosten van het land. Verlate seizoensregen kwam alsnog in april in sommige delen van de Somalische regio, wat enige verlichting bracht. Maar dat was een schrale troost voor ontheemde veehoeders die hun dieren al waren kwijtgeraakt.

Volgens Vluchtelingenconventie van 1951 hebben vluchtelingen die de grens oversteken, recht op internationale bescherming, terwijl intern ontheemden onder verantwoordelijkheid blijven vallen van de nationale regering. Daardoor vallen zij vaak door de mazen van het net.

Sinds de vroege jaren 1990 wijzen mensenrechtenorganisaties op deze mismatch, en tegenwoordig staan intern ontheemden hoger op de internationale humanitaire agenda. Maar het blijft een gevoelige kwestie, zeker voor nationale regeringen, omdat intern ontheemden wijzen op interne conflicten en crises.

Open-deur-beleid

‘Pas sinds anderhalf jaar voeren we gesprekken over intern ontheemden’, zegt de directeur van een humanitaire organisatie die werkt in Ethiopië en de Hoorn van Afrika, en die anoniem wil blijven. ‘De regering staat nu meer open voor de realiteit. Ze weet dat de kwestie niet meer genegeerd kan worden.’

De Ethiopische regering heeft minder moeite om de situatie van de naar schatting 800.000 vluchtelingen die het land herbergt, te bespreken. Het land voert een open-deur-beleid voor vluchtelingen uit de regio. Net buiten Dolo Odo, een stad in het uiterste zuiden van de Somalische regio, staan twee grote vluchtelingenkampen die elk ongeveer 40.000 Somaliërs opvangen.

Het leven is daar niet eenvoudig en de vluchtelingen klagen over hoofdpijn en jeuk als gevolg van de hitte, en over een verlaging van hun maandelijkse rantsoen graan van 16 naar 13,5 kilo. Maar tegelijkertijd hebben ze de garantie dat ze dat rantsoen krijgen, samen met water, gezondheidszorg en onderwijs. Dat is allemaal niet beschikbaar voor de intern ontheemden verderop in een nederzetting bij Dolo Odo.

‘Ik heb in mijn hele leven niet zo’n ernstige droogte meegemaakt’, zegt de 80-jarige Abikar Mohammed.

‘We zijn niet tegen steun voor vluchtelingen, zij moeten hulp krijgen omdat ze veel grotere problemen hebben dan wij’, zegt de 70-jarige Abiyu Alsow. ‘Maar we zijn wel gefrustreerd omdat wij niets krijgen van de overheid of hulporganisaties.’

Abiyu doet zijn verhaal te midden van een aantal vrouwen, kinderen en andere oudere mannen die naast een geïmproviseerd onderkomen zitten. De jongere mannen zijn op pad, om werk te zoeken in de stad, geld te lenen van verwanten of houtskool te maken voor eigen gebruik of verkoop. ‘Ik heb in mijn hele leven niet zo’n ernstige droogte meegemaakt’, zegt de 80-jarige Abikar Mohammed. ‘Vroeger gingen er wel eens dieren dood van de droogte, maar nooit allemaal.’

Karkassen

Gode en Dollo Ado, centra met overheidskantoren, handel en actieve ngo’s, lijken zich relatief goed door de droogte heen te slaan. Maar zodra je de stad uitgaat, is het landschap bezaaid met karkassen van dieren en ruik je de geur van ontbinding.

‘Mensen overleefden dankzij hun dieren, maar nu hebben ze niets meer.’

‘Mensen overleefden dankzij hun dieren, maar nu hebben ze niets meer’, zegt de eerder genoemde directeur van een hulporganisatie, die een nederzetting zo’n 70 kilometer ten oosten van Dolo Odo bezocht. Daar verblijven 650 gezinnen van veehoeders. Niet alleen de veehoeders moeten teren op hun reserves. De Ethiopische regering gaf vorig jaar 700 miljoen dollar uit, terwijl de internationale gemeenschap de rest van de benodigde 1,8 miljard voor hulp aan meer dan 10 miljoen mensen bijlegde.

Edward Brown, Ethiopië-directeur bij World Vision, zegt dat er dit jaar aan beide kanten minder geld beschikbaar is. ‘De mogelijkheden van de VN zijn beperkter, de Verenigde Staten spreken al over het bezuinigen op buitenlandse hulp.’

De humanitaire gemeenschap spreekt in het algemeen lovend over de manier waarop Ethiopië vluchtelingen opvangt. Maar er blijven zorgen als het gaat om intern ontheemden. ‘Dit land krijgt miljarden dollars hulp, er is veel bilaterale steun, maar er is een grote kloof tussen vluchtelingen en intern ontheemden’, zegt de anonieme directeur. ‘Hoe kan dat?’

Veiligheid

In de Somalische regio zijn de veiligheidsmaatregelen het strengst van heel Ethiopië. Een gevolg is dat de regio relatief veilig en vreedzaam is, ondanks dreiging van opstandelingen langs de grens met Somalië.

Sommige mensenrechtenorganisaties stellen echter dat de restricties de internationale media en ngo’s verhinderen om de gevolgen van de droogte accuraat in te schatten. Ook is de handel en bewegingsvrijheid beperkt, wat de crisis verergert. De meeste ngo’s willen de media niet te woord staan, uit angst te worden geweigerd in de regio.

In de noordelijke regio Siti in de Somalische regio, zitten de opvangkampen van de droogte in 2015 en 2016 nog vol. Het kost veehoeders zeven tot tien jaar om hun kudde weer compleet te krijgen. Gemiddeld is 40 procent daarvan verloren gegaan, zegt het International Livestock Research Institute van de VN-Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO).