Goed rapport voor wet die klokkenluiders beschermt: meldingen stijgen significant

De huidige wetgeving over de bescherming van klokkenluiders is van kracht sinds 2023 en voorziet in een tweejaarlijkse rapportering. Nu is dat rapport er. Daarin maakt het Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens (FIRM) de balans op van de eerste twee werkingsjaren van de wet die ‘verder gaat dan de vereisten van de Europese klokkenluidersrichtlijn uit 2019’.

Een klokkenluider is een persoon die melding doet van misstanden, fraude, een inbreuk op de wetgeving of een belangenconflict, en die na deze melding bescherming krijgt.

Sinds 2023 informeert het FIRM klokkenluiders over hun rechten en biedt hen ondersteuning op juridisch, psychologisch en professioneel vlak. Het uitgangspunt is daarbij dat klokkenluiders essentieel zijn voor de maatschappij. ‘Ze helpen misstanden of fraude in de toekomst te voorkomen en versterken zo de transparantie en verantwoordelijkheid van overheidsdiensten en ondernemingen’, aldus het FIRM.

Juridisch kader

Het huidige juridisch kader dat klokkenluiders in de privésector en federale publieke sector beschermt, is recent, maar is een van de betere in Europa. De Belgische wetgeving bevat bijvoorbeeld ondersteuningsmaatregelen door het FIRM. Daarnaast wordt het concept integriteit breed gedefinieerd, en behoren in ons land ook fiscale en sociale fraude tot de domeinen waarover je melding kan doen. 

‘Het juridisch kader dat klokkenluiders beschermt, is heel geavanceerd en ambitieus op federaal niveau’, reageert Martien Schotsmans, directeur van het FIRM, naar aanleiding van het eerste voortgangsrapport. ‘De ondersteuningsmaatregelen zorgen er bijvoorbeeld voor dat klokkenluiders zich echt gesteund voelen. Het is essentieel dat iedereen begrijpt wat haar of zijn rechten zijn en met volledige kennis van zaken kan beslissen om een situatie te melden of niet, zonder het risico te lopen benadeeld te worden door een gebrek aan duidelijke regels.’

Essentiële rol

Volgens de cijfers van het FIRM zijn er in 2023 in totaal 125 aanvragen voor steun binnengelopen, in 2024 is dat aantal al gestegen naar 136. In 2023 kregen 17 personen ook daadwerkelijk steun - in 2024 waren dat al 28 mensen, een toename met 64,7%: 17 nieuwe aanvragen werden ontvankelijk verklaard voor ondersteuning en voor 11 mensen werd de steun die was opgestart in 2023 verlengd. 

Het FIRM stelt wel dat het systeem nog helderder kan, zowel voor de klokkenluiders als voor de externe autoriteiten die met de meldingen aan de slag gaan. Er bestaan bijvoorbeeld twee wetten naast elkaar – de ene voor de privésector en de andere voor de federale publieke sector. Dat brengt verschillen met zich mee in hoe klokkenluiders behandeld worden. 

Ook het verschil in reglementering bij gewesten, gemeenschappen of lokale overheden leidt soms tot onduidelijkheid of een melding al dan niet ontvankelijk kan worden verklaard. ‘Klokkenluiders botsen op regels die complex en soms moeilijk te begrijpen zijn’, erkent Schotsmans. ‘Deze complexiteit schaadt de leesbaarheid van het beschermingskader en kan sommige mensen ontmoedigen om misstanden, fraude of inbreuken op de wet te signaleren.’

Klokkenluiders spelen een essentiële rol in de verdediging van het algemeen belang, gaat ze verder. ‘Dit fundamenteel recht is nog te weinig gekend en wordt te weinig gepromoot door de overheid. Klokkenluiders verdienen een duidelijker en harmonieuzer kader, zodat ze in alle vertrouwen een melding kunnen doen en kunnen bijdragen aan een meer transparante en verantwoordelijke maatschappij.’