Jan Egeland: ‘We bevinden ons in een beschermingscrisis, geen hulpcrisis’

‘Meer dan zestig jaar geleden, na de twee wereldoorlogen, kwam de mondiale gemeenschap bijeen en zei: “Dit nooit meer”. En vandaag zien we hoe het aantal mensen die gedwongen op de vlucht zijn een alarmerend historisch record bereikt.’

Op de humanitaire top in Istanboel benadrukte Belgisch minister van Ontwikkelingssamenwerking Alexander De Croo dat de wereldgemeenschap er nauwelijks meer in slaagt om slachtoffers van gewapende conflicten te beschermen.

Onze humanitaire hulp bereikt, met andere woorden, niet meer iedereen. Nochtans is het bewaken van de menselijkheid één van de vijf punten die op de top centraal stonden. 

Waar gaat het mis?

Jan Egeland, een belangrijke stem in de internationale hulpsector, trekt aan de alarmbel. Bescherming van mensen is voor de internationale humanitaire hulpsector anno 2016 dè grote uitdaging. De conflictsituaties waarin hulporganisaties vandaag werken zijn extreem complex en gewelddadig, klinkt het. Met tienduizend hulpverleners, is Egelands organisatie Norwegian Refugee Council (NRC), wereldwijd op het terrein aanwezig.

‘Er zijn echter miljoenen burgers die we niet bereiken omwille van ernstige conflictsituaties’, zegt Egeland. ‘Kijk naar Jemen, een land waar burgers het slachtoffer zijn van massale oorlogsmisdaden door zowel de hoethirebellen als de coalitie onder leiding van Saoedi-Arabië. Vandaag bevinden twintig miljoen Jemenieten zich in een kwetsbare situatie, maar Jemen ligt duidelijk in de donkere schaduw van dat andere catastrofale conflict in de Arabische regio: Syrië.’

Fallujah exemplarisch voor falende hulp

Niet toevallig lanceerde Norwegian Refugee Council op de top een oproep om hulp tot bij de 50.000 gegijzelde burgers in het door IS bezette Fallujah te krijgen en mensenlevens te sparen. ‘Op dit moment bevindt de Iraakse stad zich temidden van gevechten tussen Iraakse regeringstroepen en IS.

De drie p’s die de kern vormen van humanitaire hulp — ‘protection, principles, proximity’ — staan onder ongeziene druk.

Er wordt bericht dat burgers ontsnappen, maar het gaat om slechts 80 families. 50.000 burgers zijn nog in Fallujah. We weten niets van hun situatie: vallen er doden? Hebben ze toegang tot hulp?’ 

Voor Egeland is Fallujah exemplarisch voor de humanitaire noodsituatie waarin we ons vandaag bevinden. ‘Meer dan ooit zijn burgers — in Irak, Syrië, Soedan, Jemen — blootgesteld aan gruwelijk oorlogsgeweld en oorlogsmisdaden. Daar ligt de kern van het probleem, niet bij de ontwikkelingsdoelen, waar we vooruitgang boeken.

De drie p’s die de kern vormen van humanitaire hulp — ‘protection, principles, proximity’ ¬— staan onder ongeziene druk. Als je kijkt naar hoe we onze grenzen sluiten voor mensen op de vlucht voor bommen en oorlogsmisdaden, kan je stellen: we hebben een beschermingscrisis, geen hulpcrisis.’

Terug naar de donkere jaren negentig

Punt nul noemt Egeland het. Het moment waarin we zitten en de staat waarop conflicterende partijen omgaan met geweld, getuigen van een enorme moraliteitscrisis. ‘De laatste twee jaar zagen we een abnormale stijging van aanvallen op burgerdoelwitten zoals scholen en ziekenhuizen. Daarmee zitten we terug in de donkere dagen van de jaren negentig, met de oorlogsmisdaden in Rwanda als dieptepunt.’

Gisteren nog werd in de Syrische kuststad Jableh een ziekenhuis gebombardeerd, een brutale aanval die door IS werd opgeëist. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie kwamen minstens 43 mensen om het leven. 

Extreme uitdaging met IS

IS is een extreme uitdaging voor de hulporganisaties, beaamt Egeland. Maar hij vult meteen aan dat het internationaal recht door alle partijen met de voeten wordt getreden, ook door staten. ‘En wij, humanitairen, zijn niet in staat om hulp te bieden, omdat we niet in gebieden geraken waar strijdende partijen de controle hebben.’

‘Ik vrees dat de politieke vertegenwoordigers van staten hier aanwezig niet diegenen zijn die beslissen over buitenlands beleid en defensie.’

Egeland roept de internationale politieke gemeenschap op om moraliteit opnieuw als leidraad te nemen. ‘Zodra een militie een hospitaal of school aanvalt, moeten de de buitenlandse steunverleners hun steun intrekken. Dat geldt ook voor statelijke actoren.’ 

Dat laatste is een ander paar mouwen, iets wat hij op deze top nog niet meteen aangepakt ziet. ‘Ik vrees dat de politieke vertegenwoordigers van staten hier aanwezig niet diegenen zijn die beslissen over buitenlands beleid en defensie.’

De rol van de VN-Veiligheidsraad

Bescherming is, zoals gezegd, één van de leidraden voor deze humanitaire top. De vraag is of de mechanismen om bescherming van burgers te garanderen, nog accuraat zijn. Wat bijvoorbeeld te denken van de rol van de Veiligheidsraad? Al 111 staten — waaronder België — tekenden een richtlijn om de beschermende taak die de VN-Veiligheidsraad heeft opnieuw centraal te stellen.

Het is, met andere woorden, de centrale taak van de VN-Veiligheidsraad om oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid en genocides te voorkomen. In de richtlijn spreken de ondertekenaars zich ook uit tegen het vetorecht van de vijf permanente leden.

Simon Adams, directeur van het Mondiale Centrum voor de R2P (Responsibility To Protect), noemt vooral het falen van de VN-Veiligheidsraad inzake Syrië onaanvaardbaar. ‘Sinds het uitbreken van de Syrische revolutie in 2011 werden vier voorstellen tot actie geblokkeerd door Russische en Chinese veto’s’, stelde Adams tijdens een sessie over de rol van de VN-Veiligheidsraad.

‘En daarmee gaat het vetorecht voorbij aan de essentie van de oprichting van de Veiligheidsraad’, zegt ook Salil Shetty van Amnesty International, ‘de bescherming van mensen.’ Volgens buitenlandminister Aurelia Flick van Liechtenstein — die de sessie organiseerde — is het kwestie van druk te zetten op de VN-Veiligheidsraad om zijn job te doen.

‘Met 111 staten hebben we een meerderheid, en zijn we op de goede weg.’ Tegelijk werd de aanwezigheid van tientallen wereldleiders volgens Oxfam International ‘overschaduwd door verdachte afwezigheden’, doelend op Rusland en de zwakke afvaardigingen van onder meer de VS. ‘Dat legt bloot hoe de politieke wil ontbreekt om de nodige veranderingen te doen om mensen in nood te beschermen.’