'Iedereen die je vertelt dat hij of zij weet welke richting Jemen nu naartoe gaat is óf een leugenaar óf een onnozelaar’. Het is een schijnbaar nietszeggende tweet in de stroom van reacties over de gebeurtenissen in Jemen. Maar met zijn woorden slaat de twitteraar wel degelijk de nagel op de kop.
Op woensdag 21 januari namen de Hoethi’s het presidentiële paleis over. Een nieuwe wending nadat de dagen ervoor zowel het Jemenitische presidentiële paleis als de eerste minister onder vuur waren genomen door de Hoethi’s. Op maandag 19 januari ontstonden hevige gevechten in de straten van Sana’a. Daarbij zouden volgens officiële Jemenitische bronnen negen mensen gedood en 67 mensen gewond zijn.
Overheidsfunctionarissen zelf spraken over een poging tot staatsgreep door de Hoethi’s, de sjiitische zaidistische rebellenbeweging die sinds september 2014 delen van de hoofdstad onder controle houdt. Ook het nationale nieuwsagentschap en een TV-zender zouden door de Hoethi’s “overgenomen” zijn. President Hadi en zijn ministers zelf zouden nog in de hoofdstad zijn.
De geruchtenmolen draait hard, zeker in een klimaat van schaarse officiële berichtgeving uit een land dat buitenlandse journalisten weert en binnenlandse media stevig onder de knoet houdt.
De Jemenitische minister van Informatie vertelde op Al Jazeera dat Sana’a sinds maandag onder niemands controle stond. In sommige delen van de stad controleert de staatsveiligheid, in andere controleren de Hoethi’s en er zouden ook wijken zijn waar ‘een derde partij’ de touwtjes in handen heeft, aldus de minister.
Maar de geruchtenmolen draait hard, zeker in een klimaat van schaarse officiële berichtgeving uit een land dat buitenlandse journalisten buiten schopt en binnenlandse media stevig onder de knoet houdt. De chaos in de berichtgeving is compleet: meldingen over twee wapenstilstanden worden doorkruist door berichten dat de gevechten voortgaan en dat het presidentiële paleis continu bestormd wordt.
De vraag die op ieders lippen brandt is: waarover gaat dit nu eigenlijk en wat willen die Hoethi’s?
Geen verrassing
Ook al wordt de situatie in Jemen zeer onrustwekkend genoemd, toch komen de gebeurtenissen absoluut niet als een verrassing. Twee dagen voor wat een “vermeende coup” wordt genoemd, werd de stafchef van president Hadi, Ahmed Awad bin Moebarak, ontvoerd. Bin Moebarak was op dat moment op weg om een voorlopige versie van de nieuwe grondwet te overhandigen.
En dat is eigenlijk de kern van de zaak. Die versie was volgens de Hoethi’s immers een inbreuk op eerdere afspraken van het Vredes- en Nationaal Partnerschapsakkoord. ‘Deze versie bevat artikelen die de Nationale Dialoog geweld aan doen’, luidde de officiële verklaring van de Hoethi’s die later op de dag van de ontvoering volgde.
De spanningen tussen de centrale regering en de Hoethi’s zijn niet nieuw. In september namen de Hoethi’s de de facto controle van de hoofdstad over. Op 21 september tekenden zowel de regering als de Hoethi’s een akkoord om te streven naar een eenheidsregering waarin ook de Hoethi’s zouden zetelen.
Volgens Iona Craig, officieel de laatste geaccrediteerde buitenlandse journaliste in Jemen, maken de huidige gebeurtenissen dus onderdeel uit van een onderhandelingsstrategie van de Hoethi’s. ‘Ze proberen de versie van de grondwet te veranderen in de richting die zij willen’, aldus Craig op Democracy Now. En die versie ligt op de onderhandelingstafel met de ontvoerde Bin Moebarak als inzet.
Wat willen de Hoethi’s?
Om te weten wat de Hoethi’s willen en waar ze vandaan komen, is een sprong terug in de tijd nodig. De Hoethi’s lagen al danig in de clinch met de vorige president Abdulah Saleh die aftrad in 2012, volgend op de volksopstand (2011) en de chaos die deze veroorzaakte. Tussen 2004 en 2010 vochten de Hoethirebellen en de centrale regering, gesteund door Saoedi-Arabië, zes oorlogsronden uit in de noordelijke provincie Saada, thuisbasis van de Hoethi’s. Ze presenteerden toen voor een wat vaag eisenpakket: meer zelfbeschikking en de officiële erkenning van hun cultuur en godsdienst. Ze hekelden ook de stijgende invloed van het Saoedische salafisme.
Na 2010 leken de Hoethi’s een rustpauze in te lassen. Maar in 2011, tijdens de Jemenitische volksopstand, gingen ze zich nationalistischer en politieker opstellen. Zo schaarden ze zich aan de kant van de protesterende burgers en werden een van de partijen die daarmee de revolutie, volgens velen, recupereerden voor eigen politieke doeleinden.
De Hoethi’s kantten zich met name tegen het voorstel dat Jemen een federale staat zou worden van zes regio’s.
In 2012 werden ze een geduchte tegenstander van het transitie-akkoord dat onder de vleugels van de Golfstaten werd getekend. Dit zogenaamde GCC-akkoord was de basis voor de nationale dialoog op weg naar grondwettelijke hervormingen en een stabiele eenheidsregering in Jemen.
De Hoethi’s kantten zich met name tegen het voorstel dat Jemen een federale staat zou worden van zes regio’s. De idee dat Saada als noordelijke provincie bij de hoofdstad Sana’a gevoegd zou worden, was een absoluut breekpunt voor de Hoethi’s. En dat is dus duidelijk de inzet van de gevechten vandaag.
Wanneer volgt de echte staatsgreep?
Is dit nu een vermeende coup of niet? Journaliste Iona Craig meent van niet. Volgens Craig is dit pure strategie en manipulatie door de Hoethi’s. De Hoethi’s hadden eerder al, in september, hun kans kunnen grijpen om de regering over te nemen. Dat deden ze niet.
De rebellen wonnen het voorbije jaar aan aanhang, ook bij niet-Hoethi’s, omdat ze door velen werden gezien als het enige “plausibel” alternatief voor de corrupte en zwakke regering
De rebellen wonnen het voorbije jaar aan aanhang, ook bij niet-Hoethi’s, omdat ze door velen werden gezien als het enige “plausibel” alternatief voor de corrupte en zwakke regering. Die steun willen ze wellicht niet kwijt door zich in een politiek gevaarlijke positie te brengen.
Verder gaan ook stemmen op dat een coup op president Hadi, die gesteund wordt door Saoedi-Arabië en de VS, de Hoethi’s internationaal in een zeer penibele positie zou brengen. Ook dat is een zware gok voor de Hoethi’s.
Veel zal afhangen van de onderhandelingen: zullen beide partijen – president Hadi’s regering en de Hoethi’s – zich in een akkoord kunnen vinden of niet.
Volatiele situatie
‘Jemen heeft geen centrum meer’, zei Jemenkenner Khaled Fattah in een recent artikel. Hij noemt Hadi een vreemdeling in ‘Jemens veranderende politieke wereld van _hard-core-_tribalisme.’ Volgens Fattah wordt Jemen gecontroleerd door een kluwen van niet-statelijke actoren en machtige clanleiders. En die laten zich, in een decennialange traditie van zwak centraal bestuur en cliëntelisme, drijven door persoonlijke belangen.
Uiteraard hebben de Hoethi’s hun tegenstanders bij de diverse strijdende groepen in Jemen. Op politiek vlak is dat in de eerste plaats de grootste oppositiepartij: al-Islah, de Jemenitische (soennitische) moslimbroederschap, tevens de partij van Nobelprijswinnares Tawakkol Karman.
Op strijdend vlak vormt het verbrokkelde Jemenitische leger, waarvan groepen zich aan de kant van de Hoethi’s schaarden, geen krachtige tegenstander. De enige groep die de wapens opneemt tegen de Hoethi’s is Ansar al-Sharia of de Jemenitische tak van al-Qaeda. Dat maakt de situatie in Jemen bijzonder volatiel, want clans die zich tegen de Hoethi’s kanten, zouden zich wel eens aan de kant van al-Qaeda kunnen scharen.