Mensenrechteninstituut: ‘Rechtsstaat onder druk’

Het FIRM maakt zich ernstige zorgen over maatregelen in het federaal regeerakkoord die de rechterlijke macht treffen. In een rapport beschrijft het instituut hoe steeds meer bevoegdheden overgaan van de rechterlijke naar de uitvoerende macht.

‘Het federaal regeerakkoord erkent het belang van de rechtsstaat expliciet, wat natuurlijk zeer positief is’, zegt Martien Schotsmans, directeur van het FIRM. ‘Maar erkenning alleen volstaat niet. De praktijk toont dat dit engagement  nog onvoldoende wordt omgezet in concrete en structurele acties. Denk maar aan de niet-uitvoering van rechterlijke beslissingen door de overheid.’

Onafhankelijke rechters

Zo zijn er de aangekondigde hervormingen van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen. De rechtbank zou onderdeel worden van een nieuwe Federale Overheidsdienst Migratie, en rechters zouden niet meer voor het leven benoemd worden maar voor een hernieuwbare periode van vijf jaar. 

Die aangekondigde maatregelen vormen volgens het FIRM een risico voor de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van rechters en voor de scheiding der machten. ‘Rechters moeten onafhankelijk zijn’, zegt Schotsmans. ‘Dat behoort tot de kern van het recht op daadwerkelijke rechtsbescherming en op een eerlijk proces. En het is een fundamenteel principe van de rechtsstaat.’

Structurele uitdagingen

Het rapport wijst op het aanhoudende probleem van de niet-uitvoering van rechterlijke beslissingen door de overheid. Denk maar aan het systematische gebrek aan opvang voor asielzoekers, omstandigheden in de gevangenissen of de te lange duur van rechtszaken. Ondanks veroordelingen door onder meer het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en het Hof van Justitie, blijft de uitvoering vaak uit.

Bovendien staan fundamentele vrijheden zoals het recht op betogen en de vrijheid van meningsuiting onder druk.

‘Deze vaststellingen zijn geen momentopnames, maar symptomen van een sluipende erosie die om een doortastend antwoord vraagt’, zegt Schotsmans. ‘Wij vragen het parlement en de regering om structurele acties uit te werken die de rechtsstaat versterken, met garanties voor onafhankelijke rechtspraak, effectieve uitvoering van rechterlijke beslissingen en bescherming van mensenrechten.’