Turks-Belgische media: ‘De neiging tot autocensuur is gevaarlijk’

Maandag 3 oktober verscheen de eerste printeditie van het nieuwe maandblad Kuzey dat ook langer dan een maand online is. Daarmee heeft België er een nieuw journalistiek product bij dat zich op de Turkse Belgen richt, en voornamelijk Turkstalig zal zijn. Hoofdredacteur is Fikret Aydemir, voormalig correspondent Europees nieuws voor de vroeger eerder oppositiegerichte, nu regeringsgezinde populaire krant Sabah.

Kuzey – ‘noorderlicht’ – is de Belgische tak van een Deens maandblad, uitgegeven door de Mergen Group, en eigendom van een oud-collega van Aydemir, de voormalige Sabah-journalist Emre Ergül. Aydemir verzekert dat het blad onafhankelijk is, met inkomsten die vooral afkomstig zijn van advertenties, een kleine bijdrage van een Deense ngo voor minderheden niet te na gelaten. Bedoeling is om vooral binnenlands — lees: Belgisch — nieuws te brengen. ‘De meeste Turken in België zijn trouwer aan de Turkse premier Yildirim dan aan de Belgische premier Michel. Ze kennen niet eens het onderscheid tussen CD&V en CDH. Dat willen we veranderen.’

Turkse pita met Belgische mayonaise

De term ‘integratie’ neemt Fikret Aydemir niet graag in de mond, maar bij zijn krant Kuzey speelt, zo zegt hij, de idee mee om de Belgische Turken meer tot Belgische burgers te maken. ‘Laat het ons anders houden op het “bevorderen van het Belgische samenlevingsproces”.’

Kuzey is niet het enige Turks-Belgische blad dat vanuit die idee informatie wil brengen. Straks, in november, viert het maandblad Binfikir – ‘duizend gedachten’ – zijn twaalfde verjaardag. ‘Twaalf jaar geleden besloten een aantal Turkse Belgen om een website te starten die zich op het Belgisch nieuws focust, vanuit de vaststelling dat Belgische Turken inderdaad te weinig het binnenlands nieuws volgden’, vertelt hoofdredactrice Sepril Aygün.

Binfikir brengt zowel Belgisch politiek als cultureel nieuws met een Belgisch-Turks vleugje. ‘We zijn trots op onze Turkse culturele waarden, maar we moeten beseffen dat ze zijn overgoten door een Belgisch sausje. Onze stelling is heel duidelijk: we leven hier, gaan hier dood en worden hier begraven. Dus het is wel belangrijk dat we weten hoe we die begrafenis moeten regelen.’

Rust moet weerkeren

Zowel Kuzey als Binfikir zeggen te streven naar objectiviteit en neutraliteit. Dat is geen evidentie in de zinderende nadagen van 15 juli, waarin kritiek voor het Turkse vaderland al snel gelezen wordt als landverraad, ook door een aantal vroegere opposanten. ‘De uitdaging is inderdaad om de Turken hier meer open te stellen voor kritische nieuwsconsumptie’, vindt Aydemir.

‘We weten dat een deel van Erdogans vroegere opposanten vandaag naast hem staat, uit overtuiging of eigenbelang.’

‘Maar we moeten rekening houden met dit toch wel uitzonderlijke momentum. We weten dat een deel van Erdogans vroegere opposanten vandaag naast hem staat, sommigen uit overtuiging, sommigen uit puur eigenbelang.’

‘We weten ook dat je vandaag veel Turkse Belgen heel gemakkelijk overtuigen voor een welbepaalde anti- of pro-mening.

Nu heeft het volk tijd nodig, net zoals de laatste echte staatsgreep in 1980, toen oorspronkelijk iedereen achter de generaal stond. Drie jaar later moest hij gaan, en jaren later werd hij berecht.’

‘Op dit moment is er behoefte aan het herstel van de rust, van respect voor elkaar’, zegt Serpil Aygün. ‘Maar ik wil er ook op wijzen dat het plaatje over de Turkse Belgen genuanceerder is dan wat vaak lezen of horen in de reguliere media. De Belgisch-Turkse gemeenschap is echt veel diverser dan het beeld dat de overgrote meerderheid onvoorwaardelijk en kritiekloos pro Erdogan is en dat een klein deel kritisch is. De Turkse gemeenschap in België is links, rechts, seculier, religieus, laag- en hoogopgeleid. Tegelijk wil ik niet flauw zijn: er is vandaag meer polarisering en dogmatisering.’

‘Juist dat proberen we weg te werken bij Binfikir. We brengen een waaier van meningen naar buiten met onze columnisten, die variëren van seculier, liberaal tot conservatief. We tonen dat er niets mis is met verschillende opinies.’

Ook in zijn advertentie-aanbod speelt Binfikir heel bewust in op die brede waaier van ideologieën. Zo staan de seculiere CHP, de Grijze Wolven, de UETD broederlijk naast elkaar op de advertentiepagina’s van het maandblad. Zelfs de verguisde Gülenbeweging publiceerde in de juni-editie nog advertenties voor Fedactio, Betiad.

Turkse fierheid

Aygün begrijpt het gevoel van veel Turkse Belgen, waarvan velen nog steeds kampen met het migratiedilemma, dat zoveel betekent als thuis te zijn in geen land. ‘Kijk ook naar vijftig jaar Turkse migratie in België. De Turkse migratie naar België ging grotendeels gepaard met een dubbele migratie: van Turkije naar Europa, van dorp naar stad. Pas in 1989 werd Paula D’Hondt als Koninklijk Commissaris voor het Migrantenbeleid aangesteld.’

‘Tot op vandaag ontbreekt de Belgische dialoog met sommige generaties Turkse Belgen. Erdogan is diegene die voor het eerst investeerde in de Turkse overzeese gemeenschap. Dat was nieuw. Hij zag hen, gaf hen trots, gaf hen het gevoel dat ze ergens welkom zijn, dat iemand aan hen denkt. Bovendien is hij een wereldleider, die tenminste durft in te gaan tegen de groten der aarde. Ze houden van hem, omwille van diepgewortelde frustraties die hij heeft herkend en de fierheid die hij hen gegeven.’

‘Als je heel gericht op de president begint te vloeken, krijg je geheid reacties van beledigde Turken.’

Het brengen van kritische berichtgeving zal zeker niet gemakkelijk worden, maar het is niet onmogelijk, zegt Aydemir. ‘Kijk, veel hangt al af van je taalgebruik en benadering. Als je heel gericht op de president begint te vloeken, krijg je geheid reacties van beledigde Turken. Spreek dus niet over “Erdogan” maar – respectvol – van “Tayyip Erdogan”. Het is ook belangrijk om evenwichtig te schrijven, je kritiek te funderen, te onderbouwen, en ook de goede dingen te zien. Ik ben zelf een criticus, maar Erdogan heeft echt wel meer gedaan dan repressie ingevoerd, hij heeft echt wel geïnvesteerd in zijn land en het volk. Hou je je aan een eerlijke balans, dan tolereren mensen kritische berichtgeving.’

Angstklimaat

Wanneer Binfikir kritiek krijgt, omwille van taboe-onderwerpen bijvoorbeeld, probeert Serpil Aygün zelf zoveel mogelijk in gesprek te gaan met de kritiekspuiers. Een uitgelezen moment om dat te doen is de eigenhandige verdeling van het maandblad. Maandelijks schuimt ze Brusselse, Vlaamse en Waalse Turkse moskees, handelaars, organisaties af om Binfikir te bezorgen. ‘Die verdeling is een helse klus maar biedt tegelijk een uitgelezen communicatiemoment. Ik blijf hierdoor voeling hebben met de Turkse Belgen. Op zo’n momenten kan ik bijvoorbeeld uitleggen waarom we een bepaald nieuwsonderwerp hebben gebracht of die ene stem ook aan het woord hebben gelaten.’

‘Nu zoekt men niet de waarheid maar bevestiging en eerherstel.’

Maar Aygün geeft ook toe dat de kritiek feller is, de sociale druk is, drie maanden na de coup, groot, getuige de vele gevoelige reacties.

‘Twee dagen na de coup schreef ik over de aanvallen op de gebouwen van Fedactio, heel feitelijk. Maar het gegeven dat ik niet de term FETÖ had gebruikt, zorgde voor commentaar. Ik keur dat soort reacties niet goed maar ik begrijp ze wel. Inderdaad, we moeten dit tijd geven. Nu zoekt men niet de waarheid maar bevestiging en eerherstel.’

Gevaarlijker is, vindt Aygün, de neiging naar autocensuur, waarbij journalisten de waarheid omzeilen om niet in de problemen te geraken. ‘Ik hoef er geen tekening bij te maken dat dit nefast is voor het belang van informatie.’

Turkse invloeden

En er is natuurlijk ook de intussen veelbesproken lange arm van Turkije: Ankara ligt dichter dan ooit bij Brussel, Gent en Limburg, zo lijkt. De Turkse regering heeft de laatste jaren fel geïnvesteerd in de Turkse overzeese gemeenschappen. Er waren de bezoeken van president Erdogan en “Grote Broer” Külünk, zeer gericht op hun Turkse landgenoten in ons land. En ook de Turkse ambassade is wellicht, op vlak van activiteiten voor zijn landgenoten, een van de meest actieve in België.

‘Natuurlijk is er invloed van Turkije’, zegt Aydemir. ‘Of dat legitiem  is, vraag je? Ja, dat is legitiem. Turkije probeert, net zoals andere staten, zichzelf te verdedigen en zijn achterban achter zich te houden en te vergroten. Dat is een goed recht. Maar daartegenover staat — en ik benadruk — dat we in België zijn, waar de vrijheid van meningsuiting gegarandeerd is.’

Aydemir ondervond zelf de Turkse grenzen van vrije meningsuiting. Hij werd in 2014 als columnist ontslagen bij Aksam, een krant waar hij na Sabah werkte. Datzelfde jaar werden in Turkije 319 journalisten ontslagen, aldus het onafhankelijke Turkse persagentschap Bianet.

Aydemirs ontslag was een politieke beslissing, bevestigt hij. Aksam had al andere columnisten de laan uitgestuurd, nadat in 2013 een nieuwe hoofdredacteur met AKP-signatuur aan het roer van de krant kwam te staan. Aydemirs moest gaan na het schrijven van een column over de veertienjarige Berkin Elvan, die tijdens de Geziprotesten in 2013 doodgeschoten was door de Turkse veiligheidsdiensten. ‘Ik kreeg letterlijk te horen dat ze enkel wensten samen te werken met journalisten die “dezelfde taal spraken” als zij.’

Maar volgens Aydemir heeft het niet alleen te maken met ‘wilde repressie’. ‘Er is gewoon geen onafhankelijke journalistiek in Turkije. Het patronale klimaat in Turkije is enorm. De meeste kranteneigenaars hebben ook banden met banken, energiebedrijven, noem maar op, en dus ook sterke banden met de regering’, zegt Aydemir. ‘Onafhankelijke journalisten geraken hun ei niet kwijt, of leveren vrijwillige bijdragen. Topjournalisten werken vandaag voor een hongerloon in Turkije.’ Of zijn Turkse ervaring zijn werk vandaag, hier in België, zal beïnvloeden? ‘Absoluut niet’, antwoordt hij.