Turkse vrouwen hoopvol over gratis HPV-vaccin na historische rechtszaak

Toen de Turkse studente Yagmur Varkal hoorde dat ze moest betalen voor een vaccin dat haar beschermt tegen baarmoederhalskanker, was haar verontwaardiging groot. Ze daagde de gezondheidsautoriteiten voor de rechtbank om haar geld terug te krijgen en behaalde daarmee een historische overwinning.

Sindsdien hebben ook andere Turkse vrouwen juridische stappen ondernomen om vrije toegang te eisen tot vaccins tegen het humaan papillomavirus (HPV). Dat wordt volgens de Wereldgezondheidsorganisatie al in meer dan honderd landen aan vrouwen en meisjes verstrekt.

Campagnevoerders in Turkije hopen dat de uitspraak van de rechtbank in Ankara een precedent schept en de weg vrijmaakt voor universele toegang voor Turkse vrouwen. ‘We zijn erg blij met het resultaat. De legitimiteit van onze zaak is bestendigd’, zegt Varkal. De 24-jarige werd in haar juridische strijd gesteund door de belangengroep Children and Women First Association.

Kanker voorkomen

‘Maar het stopt hier niet, ons belangrijkste doel is ervoor te zorgen dat het vaccin beschikbaar is voor alle meisjes en jongens’, legt Varkal uit. 

‘Maar het stopt hier niet, ons belangrijkste doel is ervoor te zorgen dat het vaccin beschikbaar is voor alle meisjes en jongens.’ 

Het Turkse ministerie van Volksgezondheid heeft niet onmiddellijk gereageerd op een verzoek om commentaar op de zaak.

HPV, een van de meest voorkomende seksueel overdraagbare aandoeningen, veroorzaakt normaal gesproken geen symptomen en verdwijnt vanzelf. Maar het virus kan baarmoederhalskanker veroorzaken bij vrouwen en transgender mannen, evenals keel- en peniskanker. 

Baarmoederhalskanker is wereldwijd de vierde meest voorkomende soort kanker bij vrouwen en eist jaarlijks ongeveer 1250 levens in Turkije.

Vaccinatie van meisjes tegen HPV kan het aantal gevallen van baarmoederhalskanker met ongeveer 90 procent verminderen, zo hebben studies aangetoond. Dat inzicht heeft ertoe geleid dat steeds meer landen het vaccin gratis aanbieden. Dat gebeurt meestal bij meisjes van 9 tot 14 jaar, wat de grootste doeltreffendheid garandeert.

Goedkope lira, duur vaccin

Maar Turkije, dat meer dan 84 miljoen inwoners heeft, moet het HPV-vaccin nog opnemen op de lijst van gratis vaccinaties.

Door de economische malaise in het land is de inflatie momenteel op haar hoogste punt in twintig jaar. De Turkse lira is het afgelopen jaar in waarde gehalveerd ten opzichte van de dollar. Medische kosten zijn dus voor veel Turken minder betaalbaar geworden. 

Medische kosten zijn voor veel Turken minder betaalbaar geworden. 

Met een prijs van 2372 lira (148 euro) – meer dan de helft van het maandelijkse minimumloon na de crash van de munt – is het vaccin simpelweg te duur voor de meeste Turkse meisjes en vrouwen.

Conservatieve waarden

Toegang tot HPV-vaccins varieert per regio. Ze worden standaard verstrekt in 37 van de 53 landen in de Europese regio zoals gedefinieerd door de WHO, waaronder Turkije.

Landen zoals Griekenland of Armenië dekken de vaccinatiekosten volledig, terwijl inwoners van Oekraïne, Azerbeidzjan, Libanon en Iran hun eigen vaccins moeten betalen, volgens gegevens van het HPV-informatiecentrum. Dat centrum wordt mede geleid door het Internationaal Agentschap voor Onderzoek over Kanker.

Candan Yuceer, een Turkse arts en parlementslid, schat dat minder dan 1 procent van de Turkse vrouwen en meisjes is ingeënt tegen HPV.

‘Deze verhouding betekent dat (vaccinatie) de facto onbestaande is. Het is onaanvaardbaar om deze sterfgevallen te negeren wanneer duizenden levens kunnen worden gered’, vindt Yuceer.

Conservatieve sociale waarden vormen een belemmering voor het verbreden van toegang tot de prik in Turkije. Gesprekken in het openbaar over seks of de gezondheid van vrouwen worden veelal als taboe beschouwd, zeggen vrouwenactivisten.

Zeynep, een 36-jarige vrouw uit Istanbul, zegt dat ze zich ‘boos, bang en overstuur’ voelde nadat ze besmet was geraakt met HPV. Volgens haar is er een sociaal stigma verbonden aan seksueel overdraagbare aandoeningen.

‘Omdat ik uit een conservatief gezin kwam, gaf ik mezelf de schuld’, aldus Zeynep, die liever niet met haar echte naam genoemd wordt. Maar na een gesprek met vrienden realiseerde Zeynep zich dat velen van hen het virus ook hadden gehad.

Groepsvordering

Varkal haalde op 10 maart haar gelijk voor de rechter ten nadele van de door de overheid gerunde socialezekerheidsinstelling, die gezondheidszorg en dus ook vaccins financiert. Actievoerders zeggen dat dit een belangrijk precedent schept dat uiteindelijk zou kunnen leiden tot wijdverbreide toegang tot de HPV-prik.

‘Er rest ons nog maar één doel: politici moeten een besluit nemen om de HPV-vaccins op te nemen in het nationale vaccinatieprogramma.’

Meer dan 25 vrouwen hebben bij Turkse rechtbanken een aanvraag ingediend voor hun eigen terugbetaling, in het kader van een groepsvordering (een rechtszaak met vele eisers, red.). De zaak wordt ondersteund door Children and Women First Association, een vrouwenrechtenorganisatie die ook samenwerkt met apothekers die lobbyen voor gratis vaccinatie.

‘Er rest ons nog maar één doel: politici moeten een besluit nemen om de HPV-vaccins op te nemen in het nationale vaccinatieprogramma’, zegt Cem Kilinc, een apotheker en leider van de campagne.

Nilda Baltali van de Children and Women First Association zegt dat vrouwen een hoger risico op kanker zullen blijven lopen totdat het vaccin gratis wordt aangeboden. ‘Onze inspanningen dienen het recht op leven’, zegt ze.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner Thomson Reuters Foundation