VS en EU beschuldigd van schending wapenverdrag

De conflicten en burgeroorlogen in onder meer Irak, Libië, Afghanistan, Syrië, Jemen en Zuid-Soedan worden aangewakkerd met wapenvoorraden die miljoenen dollars waard zijn. De wapens komen voornamelijk uit landen die het wapenverdrag, dat in december 2014 in werking trad, getekend of geratificeerd hebben. Dat bleek gisteren tijdens de eerste dag van een conferentie over het ATT in Genève.

‘Recente en geplande wapenverkopen door partijen en ondertekenaars van het ATT dreigen het verdrag te ondermijnen’, zegt Natalie Goldring van het Security Studies Program van de Universiteit van Georgetown. Als de implementatie hapert, bestaat het risico van ‘business as usual’, met als gevolg blijvende schendingen van de internationaal humanitaire en mensenrechtenwetgeving, waarschuwt ze.

Oorlogsmisdaden

Uit recente rapporten van Amnesty International, Human Rights Watch, Control Arms, Forum on the Arms Trade en andere niet-gouvernementele organisaties (ngo’s), blijkt dat er nog steeds conventionele wapens verscheept worden, in strijd met het internationaal recht.

Het is alarmerend dat landen die het verdrag ondertekend, of zelfs geratificeerd, hebben, gewoon doorgaan met het leveren van wapens.

Brian Wood, hoofd van Wapenbeheer en Mensenrechten bij Amnesty International, zegt dat het ATT potentieel miljoenen levens kan redden. Daarom is het bijzonder alarmerend dat landen die het verdrag ondertekend, of zelfs geratificeerd, hebben, gewoon doorgaan met het leveren van wapens. Met die wapens worden volgens hem oorlogsmisdaden begaan of gefaciliteerd. ‘Er zou een zero tolerance-beleid moeten zijn voor landen die denken dat ze het ATT kunnen negeren.’

‘Van Jemen tot Syrië en Zuid-Soedan, elke dag worden kinderen gedood en verminkt door bommen, burgers krijgen wapens op zich gericht en gewapende groepen begaan misdaden met wapens die geproduceerd zijn in landen die zich verbonden hebben aan het verdrag’, zegt Wood.

Europese Unie

Amnesty International wijst erop dat de Verenigde Staten, die het ATT ondertekend hebben, en lidstaten van de Europese Unie die het verdrag geratificeerd hebben, nog steeds kleine wapens, lichte wapens, munitie, pantservoertuigen en bewakingsapparatuur leveren aan Egypte. Bulgarije, Tsjechië, Frankrijk en Italië worden met naam genoemd. ‘De wapens worden geleverd ondanks het feit dat de Egyptische overheid tegenspraak hard aanpakt, wat sinds 2013 geresulteerd heeft in de onwettige dood van honderden demonstranten, duizenden arrestaties en berichten over marteling van gedetineerden.’

In 2014 gaf Frankrijk opnieuw een exportvergunning af voor onder meer geavanceerde Sherpa-pantservoertuigen naar Egypte. Dat type voertuig werd een jaar eerder gebruikt om honderden demonstranten bij de Rabaa al-Adawiya-moskee te doden. Zij hielden daar een zitprotest.

Wapens die worden geproduceerd door ATT-ondertekenaars jagen ook bloedige burgeroorlogen aan, zegt Amnesty. Oekraïne gaf in 2014 toestemming voor de export van 830 lichte machinegeweren en 62 zware machinegeweren naar Zuid-Soedan. Zes maanden na ondertekening van het ATT, gaven de Oekraïense autoriteiten een exportvergunning af voor een onbekend aantal Mi-24-aanvalshelikopters voor Zuid-Soedan. Drie van die helikopters worden momenteel gebruikt door het Zuid-Soedanese leger en een vierde moet nog geleverd worden.

In maart 2015 keurde het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken de levering van militair materieel ter waarde van 24 miljard dollar (21 miljard euro) aan Saoedi-Arabië goed. Tussen maart 2015 en juni 2016, gaf Groot-Brittannië eveneens toestemming voor wapenexport ter waarde van 3,4 miljard pond (3,9 miljard euro) naar Saoedi-Arabië.

‘Deze toestemming kwam er terwijl Saoedi-Arabië een coalitie leidt die continu willekeurige, buitenproportionele lucht- en grondaanvallen uitvoert op burgers in Jemen. Sommige van deze aanvallen zijn mogelijk oorlogsmisdaden’, zegt Amnesty in een gisteren (maandag) uitgegeven verklaring.

Transparantie

Goldring zegt dat partijen van het ATT verplicht zijn om na te gaan of er misbruik gemaakt kan worden van de wapens die ze leveren. Als deze criteria serieus genomen worden, zegt ze, is het praktisch onmogelijk om de levering van wapens aan landen zoals Saoedi-Arabië en Egypte te rechtvaardigen.

Landen die geen sterke exportcontrole kennen, stellen dat het enige tijd zal duren voordat het ATT volledig geïmplementeerd is.

Landen die geen sterke exportcontrole kennen, stellen dat het enige tijd zal duren voordat het ATT volledig geïmplementeerd is. In andere landen, zoals de VS, bestaan binnenlandse belemmeringen om het verdrag te ratificeren.

Een van de sterke punten van het verdrag is een duidelijke specificatie van de omstandigheden waaronder wapenexport geblokkeerd moet worden, zegt Goldring. Landen hoeven niet te wachten op ratificatie of toetreding tot het verdrag om dergelijke standaarden te implementeren.

Een andere belangrijk punt bij de implementatie van het ATT is het transparant maken van de wereldwijde wapenhandel. ‘Op die manier kunnen burgers zien wat hun regeringen doen namens hen’, zegt Goldring. ‘Regeringen zouden alleen wapens moeten overdragen als ze bereid zijn verantwoordelijkheid te nemen voor het gebruik ervan. Hun weerstand tegen openheid en transparantie roept vragen op over wat ze proberen te verbergen’, zegt ze.