Wat is de tampontaks en waarom schaffen steeds meer landen die af?

Veel meisjes en vrouwen die menstrueren kunnen zich geen hygiëneproducten veroorloven. Wereldwijd zou het gaan om zo'n 500 meisjes en vrouwen, stelt de Wereldbank. Veel vrouwen moeten nog steeds een “tampontaks” betalen op hygiëneproducten, maar steeds meer landen schaffen die af.

Veel meisjes en vrouwen wereldwijd hebben geen toegang tot producten en de nodige faciliteiten (zoals water en sanitair) om hun hygiëne te kunnen verzorgen. Het gaat om meer dan een kwart van de menstruerende vrouwen en meisjes, zo’n 500 miljoen mensen, zo stelt de Wereldbank. Vaak is dat omdat ze geen maandverband kunnen betalen, aldus de Wereldbank.

Bezorgdheid over deze menstruatiearmoede heeft geleid tot wereldwijde campagnes voor het afschaffen van de zogenaamde tampontaks. Die term verwijst naar heffingen, zoals btw, die de meeste landen toepassen op artikelen als maandverband, tampons, inlegkruisjes en menstruatiecups.

In sommige landen worden menstruatieproducten voor btw-doeleinden als niet-essentiële artikelen beschouwd, terwijl artikelen als toiletpapier, condooms en geneesmiddelen belastingvrij of met een lagere heffing belast zijn.

Dit is wat je moet weten over tampontaksen wereldwijd:

Welke landen hebben de tampontaks afgeschaft?

Sinds Kenia in 2004 als eerste land de btw op maandverband en tampons volledig schrapte, hebben minstens 17 landen dit voorbeeld gevolgd.

Mexico, Groot-Brittannië en Namibië behoren tot de laatste landen die wetten hebben aangenomen om de tampontaks af te schaffen. Nog eens tien landen hebben menstruatieproducten vrijgesteld van belasting of van belasting op ingevoerde grondstoffen die voor de productie ervan worden gebruikt.

België heeft in 2018 het btw-tarief op menstruatieproducten verlaagd van 21 procent naar 6 procent.

Activisten die strijden tegen menstruatiearmoede voeren gewoonlijk campagne voor een nultarief van de btw op maandverband. In dat geval kunnen de producenten namelijk ook de belastingen op de grondstoffen terugvorderen, waardoor het eindproduct effectief belastingvrij is.

Tanzania en Nicaragua hadden de belasting op maandverbandproducten aanvankelijk geschrapt, maar beide landen voerden ze in 2019 weer in.

In Europa hebben 17 landen de btw op hygiëneproducten verlaagd, met Italië als laatste in de rij. Ter vergelijking: België heeft in 2018 het btw-tarief op menstruatieproducten verlaagd van 21% naar 6%. Nederland deed dat in 2017 ook, maar trok het in 2019 weer op naar 9%.

De Europese Unie heeft vorig jaar een richtlijn herzien waardoor de lidstaten btw op menstruatieproducten slechts met 5%mochten verlagen. De wijziging betekent dat landen nu lagere belastingtarieven kunnen toepassen op sommige goederen.

In Kenia, de pionier van de afschaffing van de tampontaks, is gratis distributie van maandverband in scholen opgenomen in de jaarlijkse begroting. In de praktijk is het aanbod echter bijzonder ongelijkmatig, zeggen actievoerders.

Ook in Zuid-Afrika, Botswana en Zambia krijgen schoolmeisjes gratis maandverband.

Waarom willen sommige landen de tamponbelasting niet afschaffen?

Btw is een belangrijke bron van inkomsten voor overheden - en de reden waarom veel landen nog steeds een tampontaks hebben. In de OESO-landen, een organisatie van welvarende naties, vertegenwoordigden de btw-inkomsten in 2020 zo’n 6,7% van hun bruto binnenlands product (bbp).

De btw-tarieven variëren sterk van land tot land: in Canada gaat het bijvoorbeeld om 5 procent, in Hongarije tot wel 27 procent.

De btw-tarieven variëren sterk van land tot land: in Canada gaat het bijvoorbeeld om 5%, in Hongarije tot wel 27%. Overheden hebben vaak verschillende definities van wat wordt beschouwd als een essentieel goed dat moet vrijgesteld zijn van heffing.

In bijna twee dozijn Amerikaanse staten geldt voor menstruatieproducten nog steeds een algemene omzetbelasting die vergelijkbaar is met de btw die op alle consumentengoederen en -diensten wordt geheven, aldus Laura Strausfeld, uitvoerend directeur van Period Law. Dat is een non-profit die zich inzet voor de afschaffing van de tampontaks in de Verenigde Staten. De meeste andere Amerikaanse staten kennen een dergelijke heffing niet.

Waarnemers wijzen erop dat in landen waar menstruatie een taboe blijft, wetgevers en beleidsmakers weinig interesse tonen om een debat op gang te brengen over de betaalbaarheid van menstruatieproducten.

In de VS groeit volgens campagnevoerders de politieke wil om de taks af te schaffen in staten waar die nog bestaat, zoals Texas. Daar is in maart een wetsvoorstel om de belasting af te schaffen voorlopig goedgekeurd.

‘Dit is eigenlijk het eerste jaar dat het afschaffen van de belasting in alle staten een mogelijkheid is. In 2023 zijn er nog 22 staten over en die zijn allemaal op weg om de belasting af te schaffen’, zegt Strausfeld.

Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd door IPS-partner Thomson Reuters News Foundation.