Zwarte markt floreert in Cuba

Het is een vertrouwd straatbeeld in hoofdstad Havana: verkopers die alle soorten producten aanbieden die in de winkels niet te vinden zijn, van papieren zakdoekjes tot dure jacuzzi’s. Je treft ze aan in de omgeving van de winkels, soms aan de deur zelf.

‘Ik heb badkamersets vanaf 280 CUC (283 euro), badkuipen, douches, keramische tegels, allemaal van zeer goede kwaliteit’, zegt een vrouw aan een potentiële klant, nog voor die zijn voertuig heeft kunnen parkeren. ‘Wat zoek je? We leveren het product aan huis zonder enige verplichting. Niet tevreden, geld terug.’

Diefstal uit staatswinkels

In de doe-het-zelfwinkel valt niet veel te zien. Twee mensen lopen langs de schaarse waren, een vrouw zit aan de kassa met een verveeld gezicht. ‘Is er niet’, antwoordt ze wanneer iemand naar een witte wastafel met een sokkel vraagt.

‘De zwarte markt wordt gevoed door corruptie’

De zwarte markt wordt gevoed door corruptie, zegt econoom Esteban Morales. Al in 2010 klaagde hij het probleem aan. Hij werd toen enkele maanden uit de Communistische Partij van Cuba gezet.

‘De verkopers profiteren van de schaarste en wat ze verkopen is afkomstig van diefstal uit de staatswinkels.’

Sfeer van straffeloosheid

Cuba is een land met een centraal geleide economie. De overheid controleert alles wat het land in- en uitgaat, al staat ze sinds de hervormingen ook privé-initiatief toe in bepaalde sectoren zoals de horeca.

Volgens Gladys Bejerano, een van de vijf vicepresidenten in de regering en Controleur-Generaal van de Republiek, is in bepaalde administraties te weinig controle en heerst er een sfeer van straffeloosheid. Ze stelde dat deze week in een analyse van de economische overtredingen van 2015, een rapport dat voor het parlement.

De problemen doen zich vooral voor in de handel en de voedingssector. In de geanalyseerde periode kostten de afleiding van middelen en administratieve corruptie de staat 30 miljoen CUC (meer dan 30 miljoen euro).

Bejerano stelt dat bestuurders en ambtenaren hun bevoegdheid misbruiken.

Uiting van corruptie

‘De zwarte markt is de zichtbare, dagelijkse uiting van de corruptie’, zegt Morales. ‘Er gaat een probleem achter schuil dat veel ernstiger is: de vermindering van de voorraden en middelen van de staat, de enige invoerder van huishoudelijke apparaten, auto-onderdelen, bouwmaterialen, kortom, alles wat deze mensen aanbieden.’

Het is niet alleen financieel maar ook moreel schadelijk.

Het is niet alleen financieel maar ook moreel schadelijk. ‘De mensen die er niet bij betrokken zijn, raken ontmoedigd en zeggen: goed, als de anderen het doen, waarom ik dan niet, ik heb ook veel dingen nodig.’

De inspecties zijn te schaars, de straffen te laag, zegt de onderzoeker. Straffen worden ook niet openbaar gemaakt zodat niemand er iets van merkt. Soms verdwijnen verkopers uit de omgeving van de belangrijkste winkels, het gevolg van een politierazzia, maar na een tijd keren ze terug.

Betere kwaliteit

Volgens Isbel Díaz van Beschermde Consumenten en Gebruikers (CUP), een organisatie die vorig jaar ontstond om de consumenten beter te beschermen, maken de mensen gebruik van de “informele handel” om producten van betere kwaliteit te zoeken, bijvoorbeeld kleding.

‘Beide vormen van handel moeten naast elkaar kunnen bestaan, zolang er maar mechanismen voor zelfcontrole zijn, bijvoorbeeld op kwaliteit en prijs, en er een echte band is met de consumenten en de samenleving.’

Een Cubaan verdient gemiddeld 20 euro. Hij koopt eten en kleding op de zwarte markt omdat die daar in sommige gevallen goedkoper zijn, zegt ze.

Uiteenvallen van de Sovjet-Unie

De Cubaanse zwarte markt kende zijn hoogtepunt in de jaren negentig, tijdens de recessie. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie en het verdwijnen van de socialistische Oostblokregeringen verloor Cuba zijn belangrijkste leveranciers. De schaarste bereikte een kritiek punt.

Onderzoekers stellen echter dat de informele economie op Cuba verschilt van die in andere landen in de regio omdat ze geen concurrentie aangaat met de formele, in dit geval de staatseconomie, op basis van lagere prijzen, maar net met hogere prijzen werkt, een gevolg van de schaarste op de officiële markt.

Illegale handel blijft

De regering van Raúl Castro riep in 2009 de functie van de Controleur-Generaal in het leven. Die moet de controle opvoeren en “een rechtstreekse confrontatie aangaan met elke uiting van corruptie.” De Controleur-Generaal staat boven de ministeries en rapporteert rechtsreeks aan de president.

Maar onderzoekers zijn het erover eens dat de illegale handel niet zal verminderen zolang de economie niet verbetert.

In mei verlaagde de regering de prijzen van een aantal basisproducten in de staatswinkels, maar veel Cubanen vinden dit onvoldoende. Ze klagen dat niet alle winkels voldoende voorraden hebben.