‘De Russische economie stevent af op een implosie’

Om de invasie van Oekraïne te rechtvaardigen, schilderde Vladimir Poetin Rusland in zijn speech eind februari af als een dominante macht, die zijn rechtmatige aanspraak op keizerlijke grootheid terugvordert. Maar de Russische president manoeuvreert zich in een onmogelijke positie want de economie verslechtert snel, schrijft Eric Werker, hoogleraar Internationale Bedrijfskunde aan de Simon Fraser University in Canada.

Voor de invasie van Oekraïne was de Russische economie al nauwelijks in staat om een rijk in stand te houden. Nu, met buitenlandse sancties die de Russische roebel in vrije val hebben gebracht, is de economische status van Rusland nog verder afgekalfd.

Tegen de huidige wisselkoersen zou de Russische economie nog de 22ste grootste ter wereld zijn, met een bruto binnenlands product (bbp) dat niet veel groter is dan dat van de Amerikaanse staat Ohio.

Dat was in het verleden helemaal anders, toen Rusland nog een echte wereldmacht was. Gegevens van de economisch historicus Angus Maddison tonen aan dat Rusland in 1913 de op vier na grootste economie ter wereld was, na de Verenigde Staten, China, Duitsland en Groot-Brittannië. En in 1957, toen de Sovjet-Unie de VS het nakijken gaf met de eerste satelliet in de ruimte, was de Sovjeteconomie zelfs de op één na grootste ter wereld, na die van de VS.

Poetins zoektocht naar grootsheid

Poetin won de presidentsverkiezingen na de chaotische desintegratie van de Sovjet-Unie en de Roebelcrisis van 1998, toen Rusland zijn schulden herstructureerde en zijn vaste wisselkoers losliet.

In die periode daalde het bruto binnenlands product van Rusland tot een dieptepunt van 210 miljard dollar – waardoor Rusland nog de 24ste grootste economie ter wereld was, na Oostenrijk. (Alle cijfers zijn afkomstig uit de World Economic Outlook van oktober 2021, gepubliceerd door het Internationaal Monetair Fonds).

Poetin zocht legitimiteit in buitenlandse acties om Rusland te herstellen als “grootmacht”.

Poetin kon een informeel sociaal contract sluiten met het Russische volk op basis van zijn vermogen om sterke economische groei te creëren. Onder zijn bewind, en aangezwengeld door een sterke prijsstijging van grondstoffen die tot ver in de 21ste eeuw zou duren, groeide het Russische bbp razendsnel. Rusland werd weer globaal relevant en de koopkracht van de middenklasse nam enorm toe.

Maar Russische onderzoekers hebben er al op gewezen dat de Russische economie na een piek in 2013 weer begon af te zwakken. Poetin zocht daarom legitimiteit in buitenlandse acties om Rusland te herstellen als “grootmacht”. Die inspanningen mondden uit in de annexatie van de Krim in 2014.

Oekraïne

De Russische invasie van Oekraïne, tegen de achtergrond van het bbp van Rusland dat tussen 2013 en 2020 met een derde daalde, betekent een verharding van die strategie om eerder legitimiteit te zoeken in het herstel van Ruslands status als grootmacht dan via economisch herstel.

En de steeds strengere financiële en economische sancties van het Westen versnellen de economische teloorgang van Rusland alleen maar.

Zonder de recente kapitaalingrepen en de stijgende prijzen van grondstoffen zou de roebel nog verder zakken.

Russische aandelen die op de Britse beurs worden verhandeld, zijn met 98 procent gedaald, waardoor 572 miljard dollar aan rijkdom is verdampt, terwijl de aandelen op de Russische beurzen opgeschort blijven.

De Russische munt is intussen in vrije val. Voor de invasie kreeg je voor een dollar 75 roebel, nu is dat al 155 roebel. Zonder de recente kapitaalingrepen en de stijgende prijzen van grondstoffen, die het grootste deel van de Russische export uitmaken, zou de roebel nog verder zakken.

Domino-effect

Het zogenaamde ‘marktconforme bruto binnenlands product’ van een land is het bbp omgezet in een wereldwijde munt, zoals de Amerikaanse dollar. Hoewel er andere manieren zijn om het bbp te meten, als het gaat om wereldhandel en investeringen – en economische macht – is die marktwaarde wat er echt toe doet.

In 2021 bedroeg dat marktconforme bbp van Rusland 1650 miljard dollar. Dat maakte het land de elfde grootste economie ter wereld, na Zuid-Korea. Maar als we grofweg Ruslands bbp van 2021 omrekenen naar de marktwaarde begin deze maand, dan zakt het land naar de 22ste plaats, tussen Taiwan en Polen.

‘Heeft u geen problemen in uw land om op te lossen?’

En die daling is waarschijnlijk nog een onderschatting. Want terwijl een dalende roebel de het marktconforme bbp verlaagt in dollartermen, is de verzwakkende economie een directe oorzaak voor een dalend bruto binnenlands product. Het isolement van Rusland zal zijn economische concurrentievermogen bovendien verder aantasten, waardoor de economische kloof op middellange termijn nog groter zal worden.

Oekraïners die geconfronteerd werden met het naderende Russische leger doorzagen de schimmige strategie van Poetin. ‘Heeft u geen problemen in uw land om op te lossen?’, riep een oudere man naar Russische soldaten. ‘Zijn jullie daar allemaal rijk dan, zoals in de Emiraten?’

De volgende zet

Robert F. Kennedy maakte ooit de beroemde opmerking dat het bbp geen rekening houdt met veel dingen waar mensen veel om geven, zoals gezondheid en onderwijs. De daling van het Russische marktconforme bbp is niet te vergelijken met de menselijke tragedie die zich in zowel Oekraïne als Rusland afspeelt.

Maar wat de cijfers wel aantonen, is dat er Poetins claim om zich te legitimeren via de economische prestaties van zijn land niet veel meer overblijft. En gezien een status als grootmacht nauw verbonden is met economische macht, lijkt zijn achterpoortje om legitimiteit te halen uit nationalistische trots zich ook te sluiten.

Poetin mag Rusland dan wel uit een getroebleerde tijd geleid hebben, hij heeft het land met nieuwe problemen opgezadeld. Dat is een flauwe troost voor de Oekraïners en de rest van de wereld, die zich nu afvragen wat zijn volgende zet zal zijn.

Deze opinie verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner The Conversation.