Duterte richt pijlen op de media die hem aan de macht hielpen

De controversiële Filipijnse president Rodrigo Duterte keert zich tegen Rappler, een nieuwsplatform dat een belangrijke rol speelde in zijn presidentscampagne. Het is een zoveelste teken aan de wand dat de journalistiek in de Filipijnen een hachelijke onderneming is, en zelfs nog gevaarlijker wordt, schrijft Tom Smith, hoogleraar Internationale Betrekkingen aan de Universiteit van Portsmouth.

Journalist zijn in de Filipijnen is altijd een gevaarlijk beroep geweest, dat een reëel risico op moord inhoudt, en waarbij de moordenaars ook nog vaak wegkomen. Toch is een kritische pers van levensbelang voor het land, zeker met een regering die de mensenrechtenschendingen aaneen rijgt.

Precies daarom is het voor velen zo schokkend dat het autoritaire bewind van president Rodrigo Duterte haar pijlen nu richt op een kritisch medium als Rappler, een digitaal nieuwsplatform dat gebaseerd is op sociale media.

Bij de oprichting in 2011 door auteur en journalist Maria Ressa werkte het via Facebook. Ressa wordt nu plots afgeschilderd als een oppositiefiguur, het lot dat ook veel andere vrouwelijke opiniemakers te beurt viel die het oneens waren met Duterte.

Velen onder hen zijn gemarginaliseerd, het zwijgen opgelegd of erger. Dutertes vice-president Leni Robredi is de gevangene van haar eigen positie en senator Leila De Lima zit nog altijd in de gevangenis in afwachting van een proces dat maar heel traag vordert.

Sleutelmedium

Door Rappler te verbieden schrapt Duterte niet alleen een belangrijk platform voor afwijkende meningen, maar ook een van de sleutelmedia die hem aan de macht brachten. Rappler bracht aan het licht hoe de campagne en regering van Duterte een vaak agressieve digitale strategie gebruikten, inclusief een leger ‘trolls’ die het opnemen tegen iedereen die lastige vragen stelt - mijzelf inclusief.

Maar voor hij een ernstig kandidaat werd voor het presidentschap, maakte Duterte zelf maar al te graag gebruik van het snel groeiende en politiek geëngageerde publiek van Rappler, en de mogelijkheid om mensen op een directe manier te bereiken via hun telefoon. Zijn campagne produceerde een massa video’s die snel verspreid werden via sociale media en de traditionele nieuwsmedia het nakijken gaven.

Lessen trekken

Uit het Rapper-verhaal kunnen lessen getrokken worden zonder daarbij met de vinger te wijzen. Het is moeilijk in te schatten welke invloed de site precies had op de overwinning van Duterte, maar de vragen zijn al moeilijk genoeg. Waren de Rappler-journalisten kritisch genoeg van bij het begin? Hebben ze onbewust bijgedragen aan de opkomst van Duterte? En zijn digitale media mee verantwoordelijk voor dit soort leiders en hun agenda?

Na zijn overwinning bleef Duterte aanvankelijk Rappler voorzien van opvallende toegang tot zijn regering en een stroom sappige quotes, waarmee hij zowel zijn eigen profiel als dat van Rappler internationaal in de verf zette.

Niet alleen beledigde hij de Paus en voormalig Amerikaans president Barack Obama, hij nam ook twee vrouwelijke journalisten (waaronder Pia Ranada van Rappler) mee op een “tochtje” door zijn thuisstad Davao waar ze zijn ‘waterput’ bezochten.

Dit is een man die zo goed als toegeeft dat hij doodseskaders aanstuurde als burgemeester.

Dit is een man die zo goed als toegeeft dat hij doodseskaders aanstuurde als burgemeester, maar Rappler publiceerde zijn ‘transformatie’. Amper een week later floot Duterte de tweede journaliste, Mariz Umali, openlijk na op live-tv.

Het lijkt hard om achteraf zo terug te kijken op dit randverhaal, vooral omdat Duterte op dat moment het hele land leek betoverd te hebben. Maar het verhaal van Rappler is een waarschuwing. De Filipijnen hebben nood aan sceptische journalisten die altijd waakzaam zijn. Media die in het gevlei komen bij leiders kunnen geen garantie verwachten dat diezelfde leiders zich niet tegen hen keren.

Donkere tijden

Rappler lijkt het laatste slachtoffer in een lange rij in de Filipijnse journalistiek. Volgens de International Federation of Journalists is alleen Irak een gevaarlijker land. Duterte voert dus een cultuuroorlog tegen een ‘vierde macht’ die al gevaarlijk verzwakt is. Binnen die campagne hoort ook de video van BBC-journalist Jonathan Head die in de hoek gedreven wordt door pro-Duterte blogger Sass Sasot, of de aanstelling van blogger Mocha Uson bij de communicatiedienst van de president.

Duterte is verschillende ambitieuze plannen gestart om de Filipijnen ingrijpend te hervormen op de manier die hij voor ogen heeft. Hij is vastbesloten om de gevaarlijke en slecht voorbereide federalisering van het land erdoor te drukken en macht weg te halen bij Manila. Maar het plan, dat bekend staat als #PHederalism, riskeert de macht van lokale krijgsheren te legitimeren, met alle geweld en corruptie van dien.

Maguindano

Veel Filipijnen herinneren zich het Maguindano massacre voor de verkiezingen van 2010 toen 58 mensen, onder wie 32 journalisten, gedood werden, naar verluidt door leden van Ampatuan clan. De daders gebruikten een industriële graafmachine van de provinciale overheid om de slachtoffers in massagraven te verbergen. Hoofdverdachte Andal Ampatuan Sr, hoofd van de beruchte clan en verkozen gouverneur van Maguindanao, stierf in gevangenschap in 2015. De rechtszaak is in vijf jaar nauwelijks gevorderd.

Wie zal nog de lastige vragen durven stellen over #PHederalism als Rappler het zwijgen wordt opgelegd?

Wie zal nog de lastige vragen durven stellen over #PHederalism als Rappler het zwijgen wordt opgelegd? Of gerechtigheid durven vragen voor de slachtoffers van Maguindano? Of de slachtoffers van de oorlog tegen drugs en de beruchte doodseskaders van Duterte? Wie die vragen ook stelt: ze zullen beantwoord worden door Dutertes woordvoerder Salvador Panleo - de voormalige advocaat van de Ampatuan clan.

Naarmate de Filipijnen steeds sneller op een autoritaire staat afstevenen, worden de risico’s voor wie er een andere mening op nahoudt of voor openheid pleit, steeds groter.

Tom Smith, hoogleraar Internationale Betrekkingen aan de Universiteit van Portsmouth. (Bron: The Conversation)