“‘‘Eerste vrouwelijke president van Mexico moet hoop bieden aan verscheurd land’’

Op 17 oktober 1953 maakte een grondwetswijziging het mogelijk voor vrouwen in Mexico om deel te nemen aan verkiezingen. Twee jaar later brachten ze voor het eerst hun stem uit in een federale verkiezing.

Vandaag, bijna 70 jaar later, krijgt Mexico voor het eerst een vrouwelijke president.

Claudia Sheinbaum, de voormalige burgemeester van Mexico-Stad, is natuurkundige en energie-expert. Daarnaast is ze ook de eerste Joodse persoon die Mexico leidt, een land waar 70 procent van de bevolking katholiek is.

De strijd ging voornamelijk tussen twee vrouwelijke kandidaten. Koploper Sheinbaum vertegenwoordigde het linkse kartel “Let's Keep Making History”. Die werd gevormd door de regerende partij Morena en enkele kleinere partners, de Groenen (PVEM) en de Partij van de Arbeid (PT).

“Kracht en hart voor Mexico” werd uitgemaakt door Sheinbaums belangrijkste rivaal, Xóchitl Gálvez. Deze coalitie bestaat uit de Institutionele Revolutionaire Partij (PRI), de Nationale Actiepartij (PAN) en de Partij van de Democratische Revolutie (PRD). Gálvez lag bij de officiële telling bijna 30 procent achterop.

Jorge Álvarez van Burgerbeweging volgde op de derde plaats.

98 miljoen kiezers

We waren getuige van de grootste verkiezingen in de geschiedenis van Mexico, met meer dan 98 miljoen geregistreerde kiezers. Bijna 20.000 kandidaten streden om een zetel, waaronder het presidentschap, beide kamers van het Congres en duizenden lokale posten.

Het waren de meest gewelddadige verkiezingen ooit, met meer dan dertig politici die in de afgelopen maanden het leven hebben gelaten.

Het waren ook de meest gewelddadige verkiezingen ooit, met meer dan dertig politici die in de afgelopen maanden het leven hebben gelaten.

De nieuwe president staat nu voor twee grote uitdagingen: actie ondernemen om het alomtegenwoordige geweld in de Mexicaanse samenleving en de toenemende militarisering van het openbare leven aan banden te leggen, en het opnieuw versterken van de checks and balances op het niveau van de uitvoerende macht.

Sheinbaums mentor, huidig president Andrés Manuel López Obrador, heeft het eerste probleem niet kunnen oplossen en onder zijn hoede werd het tweede probleem nog aanzienlijk erger. 

Populist

De nederlaag van Gálvez wordt ten dele toegeschreven aan de aangetaste reputatie van de Institutionele Revolutionaire Partij (PRI), de Nationale Actiepartij (PAN) en in mindere mate de Partij van de Democratische Revolutie (PRD). Deze partijen worden geassocieerd met een periode die bekend staat als “de democratische overgang van Mexico” (van 1988 tot 2018).

López Obrador heeft de oppositie vaak aan de schandpaal genageld - zelfs tijdens de campagne, ondanks wetten die dit verbieden.

Die periode resulteerde in nieuw beleid dat de onafhankelijke besluitvorming bij verkiezingen in de jaren 1990 versterkte.

Maar de regeringen uit die periode roepen vooral herinneringen op aan middelmatige prestaties van de politieke leiders en een groeiende ongelijkheid in de samenleving. Het leger werd ook meer betrokken bij de wetshandhaving als een reactie op de steeds driestere Mexicaanse drugsoorlog, die tot ongezien geweld heeft geleid.

López Obrador werd in 2018 verkozen na twee eerdere campagnes die mislukten. Zijn nederlaag in 2006 heeft hij nooit geaccepteerd, en hij is blijven beweren dat de oppositiepartijen de verkiezingen 'hebben gestolen'. Toen hij in 2012 de verkiezingen met zeven punten verloor, beweerde hij opnieuw dat er sprake was van 'verkiezingsfraude'.

López Obrador ziet zichzelf als de verderzetting van de drie grote emancipatiegolven van Mexico: de onafhankelijkheid van Spanje (1810-1821), de hervormingsoorlog die de scheiding tussen kerk en staat markeerde (1857-1861) en de revolutie (1910-1920) die een einde maakte aan een dertig jaar durende dictatuur en de huidige grondwet inluidde. López Obrador bestempelt zijn regime als de 'vierde transformatie' van Mexico.

Hij heeft minachting voor de matige en gefragmenteerde resultaten die Mexico's democratische overgang tekenen, een periode die hij beschouwt als verraad aan de Mexicaanse geschiedenis, bezoedeld door neoliberaal beleid en corruptie. Hij heeft de oppositie vaak aan de schandpaal genageld - zelfs tijdens de campagne, ondanks wetten die dit verbieden.

López Obrador geniet nog steeds erg veel steun. Veel Mexicanen beschouwen zijn economische en sociale programma's als een succes, denk aan studiebeurzen en hogere pensioenen voor mensen met een laag inkomen.

Hoewel zijn populariteit Sheinbaums campagne dus ten goede kwam, zal zijn schaduw nu ook over haar regering hangen.

Vermoord of vermist

De drugsoorlog die voormalig president Felipe Calderón was gestart, had geleid tot ongeveer 227.000 overlijdens van Mexicanen in 2018. López Obrador begon zijn termijn dan ook met de belofte om het leger terug te trekken uit politietaken. 'Knuffels, geen kogels', heeft hij herhaaldelijk gezegd.

Maar dat veranderde snel. López Obrador ontmantelde de federale politie en verving deze door een nieuwe macht: de Nationale Garde - voornamelijk samengesteld uit militairen. Hij drong er ook op aan om deze nieuwe macht onder te brengen bij het Nationaal Defensie Secretariaat (Sedena), zonder burgerlijk toezicht. Sedena staat onder directe controle van de president.

López Obrador beweerde dat het leger loyaliteit en eerlijkheid garandeert. Dat was eerder twijfelachtig gezien beschuldigingen van corruptie en standrechtelijke executies tegen datzelfde leger.

En in de afgelopen zes jaar heeft het geweld in het land ook ongekende hoogten bereikt. Officiële gegevens stellen dat er tussen 2018 en 2023 meer dan 171.000 moorden zijn gepleegd, waarvan bijna 5000 femicides (moord op vrouwen door mannen vanwege hun vrouw-zijn).

Ook zijn er sinds het aantreden van López Obrador meer dan 50.000 Mexicanen vermist geraakt - dit is ruwweg één persoon per uur.

Sheinbaum spreekt tegen dat Mexico steeds meer een militaire staat wordt. Ze is ook van plan om de koppeling van de Nationale Garde aan de Sedena voort te zetten.

Macht consolideren

López Obrador heeft tijdens zijn termijn stap voor stap meer macht taan het presidentschap toegekend.

In de tweede helft van zijn ambtsperiode gaf de oppositie aan dat ze de wetgevingsinitiatieven van zijn regering niet langer zou steunen. De regering besloot de oppositie te negeren en met steun van minderheidsfracties toch hervormingen door te voeren - die werden later door het Hooggerechtshof ongeldig verklaard.

Volgens critici was het de bedoeling om met die hervormingen meer macht te geven aan functionarissen die banden hebben met Morena.

Vervolgens legde de president op 5 februari, de verjaardag van de ondertekening van de Mexicaanse grondwet, een reeks grondwetshervormingen voor aan het Congres om de structuur van de rechterlijke macht fundamenteel te veranderen.

López Obrador kreeg geen meerderheid in het Congres om de hervormingen door te voeren, maar Sheinbaum is van plan dit werk verder te zetten.

Hoop herstellen

Afgelopen weekend stemde de Mexicaanse Leticia Hidalgo op haar zoon voor het presidentschap. Hij was geen kandidaat. De politie haalde in 2011 de toen 18-jarige jongen uit zijn huis in Monterrey. Hij keerde nooit meer terug.

Sheinbaum zal een land moeten besturen dat gepolariseerd is door het beleid en de manier van regeren van López Obrador.

Zijn moeder lanceerde samen met enkele andere activisten een protest tijdens de afgelopen verkiezingen. Ze wilde zoveel mogelijk mensen aanmoedigen hun stem uit te brengen op iemand die dood of nog steeds vermist is. Het doel: zichtbaar maken wie er allemaal verdwijnt in Mexico.

Sheinbaum zal een land moeten besturen dat gepolariseerd is door het beleid en de manier van regeren van López Obrador. Ze moet er niet alleen zijn voor degenen die op haar tegenstanders hebben gestemd, maar ook voor mensen zoals Hidalgo, die eisen dat de regering de Mexicanen eindelijk de middelen geeft om in vrijheid, gelijkheid en vrede te leven, zonder dat ze moeten vrezen voor hun leven of gewoon van de aardbodem verdwijnen.

Deze opinie is eerder verschenen bij IPS-partner The Conversation