“‘‘Europese leiders moeten in dialoog gaan over een kernwapenvrije zone in Europa’’

Laat me starten met een citaat van Jana Puglierin, de directeur van het Duitse kantoor van de European Council on Foreign Relations: ‘Trump wil misschien wel of misschien niet uit de NAVO stappen, maar hij heeft alleszins alle middelen in handen om de NAVO te ondermijnen.’

Trumps tegenstrijdige houding tegenover de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) strekt zich ook uit tot de Europese Unie (EU), die volgens hem is opgericht ‘om de VS te naaien’.

In het huidige politieke klimaat wordt er nu volop gespeculeerd: kunnen het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk nucleaire bescherming bieden aan West-Europa - of zullen landen als Duitsland, Polen of de Noordelijke naties gedwongen worden om nucleair te gaan?

De New York Times meldde vorige maand dat premier Donald Tusk van Polen, een land met een lange geschiedenis van Russische bezetting, een eigen kernwapen zou kunnen ontwikkelen.

Kernkoppen

Van de ongeveer 12.331 kernkoppen in de wereld bevinden er zich ongeveer 9604 in militaire opslagplaatsen voor gebruik door raketten, vliegtuigen, schepen of onderzeeërs. De resterende kernkoppen zijn op pensioen gestuurd, maar nog relatief intact en ze wachten op ontmanteling, zegt de ngo FAS.

De negen staten met kernwapens in de wereld zijn het VK, de VS, Rusland, Frankrijk, China, India, Pakistan, Noord-Korea en Israël.

Zowel het VK als Frankrijk hebben ‘maar’ 515 kernkoppen vergeleken met de 3700 stuks van Amerika, en nog eens 1300 kernkoppen die wachten op ontmanteling.

Tariq Rauf, voormalig hoofd Veiligheid bij de Internationale Organisatie voor Atoomenergie (IAEA), zegt dat hij al enige tijd van mening is ‘dat de Europese NAVO-leden er niet in geslaagd zijn om Rusland te integreren in een gemeenschappelijke Europese veiligheidsarchitectuur’.

Het is een verontrustende realiteit dat sommige van de nieuwe NAVO-leden, voormalige Oostbloklanden, hebben geprobeerd om wraak te nemen voor het onrecht dat hen door de USSR werd aangedaan en manieren hebben gevonden om Rusland te provoceren, wat op zijn beurt heeft geleid tot misdragingen van Rusland.

‘Nu zitten we al drie jaar met een oorlog’, zegt Rauf. ‘De afstandelijke houding van de VS ten aanzien van Europa was te voorspellen. Tachtig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog floreren de EU-economieën, maar hun buitenlands beleid blijft verwarrend.’

Europese landen

Volgens Rauf heeft de Poolse president openlijk interesse getoond in het ontwikkelen van eigen kernwapens als er geen Amerikaanse kernwapens in zijn land worden gestationeerd. Interessant genoeg leidde deze uiting niet tot enige bezorgdheid van de IAEA of van andere landen, omdat Polen een niet-kernwapenstaat is die lid is van het Non-Proliferatieverdrag.

Zowel Frankrijk als het Verenigd Koninkrijk hebben nog steeds de illusie wereldmachten te zijn. Ze pretenderen een ‘sterk afschrikkingseffect’ in huis te hebben voor de Europese vrienden, nu de VS afstand nemen.

In het Verenigd Koninkrijk bezuinigt premier Starmer op de pensioenen en in andere sociale programma’s. Ook in overzeese ontwikkelingshulp wordt gesneden, om nieuwe onderzeeërs uitgerust met kernraketten te financieren, en een arsenaal van ongeveer 260 operationele kernwapens stand-by te hebben.

In Frankrijk draait president Macron het beleid van wijlen president de Gaulle om en biedt hij openlijk aan om EU-landen onder een Franse nucleaire paraplu onder te brengen, zelfs terwijl in zijn land de economie slabakt en sociale problemen toenemen.

Frankrijk heeft ongeveer 300 operationele kernkoppen, maar de nucleaire testsites en andere faciliteiten voor de productie van nucleair materiaal voor kernwapens zijn permanent gesloten.

Ook Duitsland heeft zijn beleid omgegooid en zal opnieuw onderdak bieden aan Amerikaanse ballistische raketten met kernwapens voor de middellange afstand; net als het VK, dat opnieuw bommenwerpers met kernwapens van de VS zal inzetten.

De 55 jaar oude niet-proliferatie-afspraken staan op instorten en als dat gebeurt, zal dat leiden tot een cascade van nucleaire verspreiding in Europa en Azië-Pacific, waarschuwt Rauf.

De Eurobom

Jackie Cabasso, uitvoerend directeur van de Western States Legal Foundation, in Oakland, Californië, vertelt dat het gepraat over een potentiële “Eurobom” al tientallen jaren gaande is, maar dat de geruchten sterk zijn toegenomen sinds de antipathie van de Trump-regering jegens de NAVO-bondgenoten. Trumps houding heeft er ook toe geleid dat sommige van hen zelfs vraagtekens plaatsen bij de betrouwbaarheid van de Amerikaanse toewijding aan artikel 5 van het NAVO-verdrag van 1949.

Artikel 5 is de kern van dat verdrag en verplicht NAVO-leden om elk ander lid te helpen dat gewapenderhand wordt aangevallen. Militaire reacties zijn daarin niet uitgesloten, en er wordt algemeen aangenomen dat deze ook het inzetten van de Amerikaanse 'nucleaire paraplu' omvatten.

In 2020 riep de Franse president Macron al op tot een ‘strategische dialoog’ over ‘de rol van de Franse nucleaire afschrikking in de collectieve veiligheid’ (in Europa). In een poging om de gesprekken over deze kwestie met Duitsland te openen, herhaalde Frankrijk het aanbod in 2022, maar dat viel toen nog op een koude steen.

Vorige maand bood Macron aan om het strategische debat te openen met geïnteresseerde Europese landen om te bepalen ‘of er nieuwe samenwerkingen kunnen ontstaan’. Duitsland, Polen, Denemarken, Litouwen en Letland hebben Macrons oproep voor een strategische dialoog verwelkomd, en er wordt ook gekeken naar de nucleaire macht: het VK.

‘Donald Trumps wilde, grillige uitspraken en gedrag maken het onmogelijk om te voorspellen hoe de VS zullen reageren’, zegt Jackie Cabasso. ‘Maar er zijn wel enkele aanwijzingen te vinden in Project 2025, het draaiboek voor de tweede Trump-regering, zeg maar.’

Project 2025 heeft als doel om ‘de NAVO te transformeren zodat Amerikaanse bondgenoten in staat zijn om de overgrote meerderheid van de conventionele strijdkrachten te leveren die nodig zijn om Rusland af te schrikken. De Verenigde Staten gelden als nucleaire afschrikking, terwijl de Amerikaanse troepenmacht in Europa wordt verminderd.’

Donald Trump

Hoewel Trump tijdens zijn eerste ambtstermijn dreigde om de VS uit de NAVO terug te trekken, is de Amerikaanse regering als geheel nog zeer toegewijd aan de NAVO. Dat bleek ook uit het feit dat het Congres in 2024 een wet aannam - gesteund door toenmalig senator - nu minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio, en ondertekend door voormalig president Biden - die vereiste dat een terugtrekking uit de NAVO door het Congres moest worden goedgekeurd.

Meer nucleair bewapende actoren toevoegen aan het wereldtoneel is echt een angstaanjagend vooruitzicht.

Cabasso vindt het dan ook ‘onwaarschijnlijk, hoewel niet onmogelijk, dat de regering-Trump de VS uit de NAVO zal terugtrekken.’

Maar in het licht van de voortdurende aanvallen van Rusland op Oekraïne, en een Amerikaanse bondgenoot die steeds meer als onbetrouwbaar wordt gezien, hebben een aantal voormalige en huidige Europese politici wel opgeroepen tot een vorm van Europese kernmacht.

Een dergelijke ontwikkeling zou in strijd zijn met het Nucleaire Non-proliferatie Verdrag en andere wetten. Maar nog alarmerender is de groeiende normalisering van nucleaire dreiging en de legitimering van nucleaire proliferatie die door de voorstanders wordt gesuggereerd.

In een tijd waarin alle kernmachten hun arsenaal kwalitatief en in sommige gevallen ook kwantitatief opwaarderen, is er een nieuwe multipolaire wapenwedloop aan de gang en neemt het gevaar van oorlogen tussen kernstaten toe. Meer nucleair bewapende actoren toevoegen aan het wereldtoneel is echt een angstaanjagend vooruitzicht.

Duitsland en andere NAVO-leden zouden elke suggestie om kernwapens te verwerven van de hand moeten wijzen en het voortouw nemen in het afwijzen van de afhankelijkheid van kernwapens. Alle diplomatieke middelen die ze tot hun beschikking hebben, zouden nu ingezet moeten worden om de ontvlambare situatie met Rusland te temperen en de oorlog in Oekraïne te beëindigen.

In plaats van een strategische dialoog aan te gaan over een mogelijke Eurobom, zouden de Europese leiders in dialoog moeten gaan over een kernwapenvrije zone in Europa, wie weet zelfs inclusief Rusland. Het is erg moeilijk om je een voorstelling te maken in deze donkere tijden, maar zoals Albert Einstein ooit zei: ‘Verbeelding is alles. Het is de vooruitblik op de komende aantrekkelijkheden van het leven.’

Hachelijker dan Koude Oorlog

Rauf wijst er ons nog op dat het kernstopverdrag uit 1996 nog steeds niet van kracht is en dat moratoria op kernproeven aan een zijden draadje lijken te hangen. Volgens hem bevinden we ons nu in een veel hachelijker situatie dan zelfs in de ergste tijden van de Koude Oorlog. Politiek leiderschap ontbreekt, en de uitdagingen lijken buiten het bereik van de huidige leiders die wanhopig naar oplossingen zoeken.

In een artikel dat afgelopen januari werd gepubliceerd door het Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI), wijzen auteurs Wilfred Wan en Gitte du Plessis erop dat het Noorse Kongsberg Defence & Aerospace in juli 2024 een contract ondertekende met het Noorse Defence Materiel Agency (NDMA) voor de ontwikkeling van een volgende generatie 'supersonische aanvalsraket', als onderdeel van een samenwerkingsproject tussen Noorwegen en Duitsland, voor het eerst aangekondigd in november 2023 . Het is de bedoeling dat de nieuwe manoeuvreerbare maritieme aanvalsraket, Tyrfing genaamd, in 2035 operationeel is.

Dit is slechts een van de vele recente spraakmakende pogingen waarbij Noordelijke staten betrokken zijn om de conventionele capaciteiten van Europa te vergroten, om af te schrikken en de strategische stabiliteit meer te garanderen.

Een ander voorbeeld hiervan is de aankondiging van Finland in mei 2024, om Joint Air-to-Surface Standoff Missile-Extended Range (JASSM-ER)-wapens van de Verenigde Staten aan te schaffen. Ook Zweden kondigde aan dat het Oekraïne vliegtuigen zou leveren, uitgerust met zijn Erieye-radarsysteem. Dit zal naar verwachting een grote krachtvermeerdering betekenen voor Oekraïne.

Deze activiteiten in de Scandinavische regio weerspiegelen bredere Europese trends. Investeringen in wendbare raketten en systemen met een groter bereik - waaronder de Tyrfing en de geplande inzet op Duitse bodem van Amerikaanse hypersonische systemen en grondraketten - die verboden zouden zijn onder het nu afgeschafte Intermediate-Range Nuclear Forces Treaty (INF-verdrag) - dragen bij aan het schrikbeeld van een 'nieuwe wapencrisis' in Europa.

Doelgericht, snel en trefzeker

Geplande upgrades van Europese wereldwijde navigatiesystemen zullen het vermogen van deze wapensystemen om doelen snel te lokaliseren, te raken en uiteindelijk te vernietigen verder versterken.

Voor de Noordelijke regio, en in het bijzonder voor de nieuwe NAVO-leden Finland en Zweden, is de oorlog van Rusland in Oekraïne een duidelijke rechtvaardiging voor dergelijke ontwikkelingen. Ze willen zowel solidariteit tonen met andere NAVO-leden als de conventionele capaciteiten van de alliantie versterken om de Amerikaanse nucleaire afschrikking aan te vullen.

Maar deze beslissingen hebben veel gevolgen en brengen risico's met zich mee die Europese leiders misschien niet volledig hebben ingeschat.