Een jaar na de terugkeer van de chaos in Burundi

Een jaar geleden spatte een oude wonde opnieuw open. De druppels bloed bereikten elke Burundees.

Velen onder hen hadden de kans niet zich te verzetten tegen de pijn en lieten het leven, velen onder hen vluchtten naar een buurland uit angst voor herhaling van wreedheden uit het verleden, anderen besloten te blijven en het te doen met wat hen nog restte.

‘Het zijn de instituties van een land die als een fundament voor de maatschappij waken over wat goed en slecht is.’

25 april 2015 blijft als een kogelregen in mijn geheugen gegrift. Op dat moment verblijf ik reeds vier maanden, in een – voor mij – land van pracht en praal. Een land dat de afgelopen zestig jaar als een bal van de ene kant naar de andere geschopt is geweest.

Burundi is fysiek een klein land, maar mentaal overschrijdt het al zijn grenzen. Ik heb er mensen leren kennen met een indrukwekkende visie, mensen die vanuit een onvoorwaardelijke liefde voor hun land vechten voor een rechtvaardige maatschappij waarin eenieder doet wat moet, namelijk elkaar gelijkwaardig behandelen en in vrede met elkaar leven. Veel meer heeft een mens uiteindelijk niet nodig om op een gemoedelijke manier oud te worden.

Althans als er standvastige instituties zijn die deze normen en waarden op handen dragen en verdedigen. Neen, grote figuren zullen het niet zijn die een land op de kaart zetten. Het zullen geen grote mensen zijn die voor sociaaleconomische ontwikkeling en vooruitgang zorgen. Het zijn de instituties van een land die als een fundament voor de maatschappij waken over wat goed en slecht is.

‘Een mens verandert niet’

Het blijkt een moeilijk recept te zijn voor een land dat nog maar een tiental jaar de oorlog naast zich heeft neergelegd. Mensen die jarenlang geconditioneerd in de wildernis leefden met als naaste vriend een wapen, zitten nu op een stoeltje in kostuum in één van deze instituties. Het moest voor verzoening zorgen om rebellen opnieuw te integreren in de burgermaatschappij.

Velen onder hen sloten zich aan bij het politiekorps, anderen zetten hun oorlogsmentaliteit verder in het Burundese leger en rebellen met hogere functies kregen mooie postjes in de politiek. Voor de gewone Burundees leek het mij allemaal oké, als die mensen maar met dezelfde spirit als hen het land, eindelijk, wilden heropbouwen. ‘Een mens verandert niet’ zeggen we vaak en voor menig Burundees oorlogsrakker blijkt dit daadwerkelijk het geval. 

Zo zijn we uiteindelijk gekomen tot die ene 25 april vorig jaar. Een president die terug de speelkaarten trekt van machtslust en geldbejag. Met als reactie een golf van verontwaardiging en onmacht, daarna een gevoel van strijdlust en intrinsieke motivatie om op straat te komen. Ik heb het die dag allemaal ervaren.

Ik zag jonge Burundezen met dat laatste beetje hoop dat de president zijn plaats zou afstaan. Wanneer de president toch terug naar voren trad voor een nieuwe ambtstermijn, was die hoop ver te zoeken. Wanneer de eerste ontgoocheling van hun schouders viel, waren ze zeker van hun stuk. Men moest en zou de straat opgaan om dit op een vredevolle en democratische manier aan te vechten. Regels waren er en die moesten gerespecteerd worden, vond het volk. Zelf hun president kon daar niet aan ontkomen.

Trechter

Het volk kreeg finaal geen voet aan wal, de repressie en angst zegevierden. Het werd al snel duidelijk dat democratische principes als vredevol manifesteren ernstig werden neergeslagen door de zetelende macht. De media met de mond dicht en het volk met huisarrest. Een militaire coup die in eerste instantie voor hoop zorgde, haalde niks uit. Het was al lang in kannen en kruiken dat Pierre Nkurunziza terug president zou worden.

‘We zijn vandaag een jaar later en veel is er sinds mijn vertrek niet veranderd.’

Een portie gezonde naïviteit in mij dacht dat hij misschien toch een stap achteruit zou zetten, al kon het kleinste kind zien dat hij dat niet zou doen. We zijn vandaag een jaar later en veel is er sinds mijn vertrek niet veranderd. Dit land komt stil maar gestaag terug in een trechter van menselijke teloorgang terecht.

De rest van de wereld staat er een beetje onhandig bij en kijkt ernaar. Onze ogen zijn open, onze harten gesloten.

Ik blijf er mijn hoofd over breken; op welke verantwoorde manier kunnen wij tussenkomen in een conflict als dat van Burundi? We hebben ooit de Verenigde Naties opgericht om zo’n onmenselijkheden te voorkomen en sinds zijn oprichting is men daar allesbehalve in geslaagd. 

Om politieke spelletjes worden al lang geen doekjes meer gewonden, al blijven de pionnen graag incognito. Als piraten maken ze gretig gebruik van een systeem dat vandaag triomfeert. Een systeem dat graag wint met zo weinig mogelijk mensen als winnaar. Een systeem dat teert op een massa van mensen die fungeren als motor om het hele boeltje draaiende te houden.

Murakoze cane (Heel erg bedankt) Burundi, je hebt me een grote portie levenswijsheid gegeven. Ik hoop dat jullie Burundezen, je buurlanden en heel jullie continent ooit zelf kunnen beslissen welk pad moet bewandeld worden.

Jolien Dekyvere liep vier maanden stage in Burundi bij een lokale ngo in het kader van haar postgraduaat Internationale Samenwerking Noord-Zuid. Eind mei 2015 bleek het te onveilig voor haar om te blijven en moest ze het land verlaten.