Spanningen tussen Egypte en Ethiopië illustreren een nieuwe globale context

Conflict rond Afrikaanse megadam toont dringende uitdagingen voor internationale betrekkingen

Min BZ Ethiopië (CC0)

De grote Renaissancedam in Ethiopië

Het conflict tussen Egypte en Ethiopië rond de Grand Ethiopian Renaissance Dam toont dringende uitdagingen voor internationale betrekkingen, stelt doctoraatsonderzoeker Sharon Lecocq. ‘Bestaande internationale kaders zijn niet opgewassen tegen dergelijke spanningen die door klimaatverandering alleen maar zullen toenemen.’

De Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD), is klaar voor gebruik. Het is een pronkstuk voor Ethiopië, bedoeld om miljoenen mensen van energie te voorzien. Terwijl het project voor hen wordt gepresenteerd als baken van hoop, vreest Egypte dat de dam de Nijlwatertoevoer naar Egypte substantieel zal verminderen. Afgelopen maand kwamen berichten binnen dat het stuwmeer stilaan wordt opgevuld. Maar een oplossing voor de Egyptische zorgen lijkt niet in zicht.

Het geschil rond de GERD tussen Egypte en Ethiopië is symptomatisch voor een resem ontwikkelingen die dringende uitdagingen vormen voor traditionele opvattingen over internationale betrekkingen. Het illustreert enkele politieke en socio-economische gevolgen van klimaatverandering, dreigende waterschaarste en andere tekorten. Het toont ook wat de consequenties van “groene energie” uit grootschalige hydro-elektrische projecten kunnen zijn.

Daarnaast schetst het een toekomst waarin Afrika de controle over haar rijkdommen opeist. Bovendien doet het continent dat met een zeker wantrouwen tegenover westerse en internationale instanties, terwijl het steun zoekt bij Chinese banken.

Tegen dergelijke globale context, waarin spanningen tussen soevereiniteit en samenwerking, onafhankelijkheid en onderlinge afhankelijkheid, nog meer uitgesproken zullen worden, lijken de bestaande internationale kaders niet opgewassen.

#ItsMyDam

Ethiopië fungeert als voorbeeld voor Afrikaanse onafhankelijkheid. Het land is een van de weinige op het continent dat – op enkele jaren Italiaanse bezetting ten tijde van Mussolini na – nooit werd gekoloniseerd door westerse mogendheden. De GERD past perfect in dit plaatje, want Ethiopië staat symbool voor weerstand tegen westerse inmenging in Afrika. Zo wordt de bouw van de dam in de Ethiopische media vergeleken met de Slag bij Adwa in 1896, waarin Ethiopische troepen een poging tot bezetting door het Italiaanse leger konden voorkomen. Die overwinning was een schok voor Europeanen en een triomf voor Afrikanen in hun strijd tegen kolonisatie.

A. Davey from Where I Live Now: Pacific Northwest (CC BY 2.0)

Een afbeelding van de Slag bij Adwa

Ook vandaag profileert Ethiopië zich als “mirakel van Afrika”, met een sterke economische groei, geleidelijke politieke liberalisering en initiatieven voor betere relaties met buurlanden. De GERD maakt deel uit van het Ethiopische groei- en transformatieplan, maar wordt ook voorgesteld als initiatief voor regionale economische samenwerking tussen landen in het Nijlbassin. Ethiopië zou het overschot aan geproduceerde elektriciteit voordelig aanbieden aan buurlanden en de dam centraal staan als een “baken van licht” in een regio waar houtskool nog steeds de belangrijkste bron van energie is.

De dam is bijgevolg niet alleen een nationaal prestigeproject, maar ook een voorbeeld voor Afrikaanse ontwikkelingsdrang. Terwijl financiële inmenging van het Westen wordt geweerd, wordt het project betaald door heel wat Ethiopiërs zelf die staatsobligaties aankochten om het project te steunen. Ook China, de belangrijkste handelspartner van Ethiopië, stond klaar met leningen van alles samen 1,8 miljard dollar. Daarmee wordt een aanzienlijk deel van het totale kostenplaatje, zo’n 4,8 miljard dollar, gedekt.

De gegenereerde elektriciteit van de dam zal ook de door China gefinancierde spoorlijn van stroom voorzien. De spoorlijn zal het geheel door land omgeven Ethiopië, verbinden met door China gefinancierde havens in Djibouti. Over inmenging van China zijn er voorlopig nog geen zorgen. De GERD wordt als een Afrikaans project beschouwd, gebouwd zonder steun van de westerse Wereldbank. Je ziet een nieuwe generatie fervent twitteren: #ItsMyDam.

Het geschenk van de Nijl

Maar Egyptenaren zijn minder enthousiast. Zij zijn voor hun watertoevoer sterk afhankelijk van de Nijl en vrezen dat het stuwmeer en de dam een negatieve impact zullen hebben op het debiet van de rivier stroomafwaarts. Die rivier zorgt immers voor een strook vruchtbare grond langs de haar oevers. Het is sinds de tijd van de farao’s de levensader voor een land dat grotendeels uit woestijn bestaat.

Uit angst dat een nieuw akkoord de eerder “verworven waterrechten” zou schaden, houdt Egypte de boot af voor een nieuw samenwerkingsverband.

Aanvankelijk beriep Egypte zich in haar strijd tegen de dam op “historisch verworven rechten” die werden opgetekend in bilaterale akkoorden uit de koloniale periode. Egypte ontving daardoor steeds de meerderheid van het Nijlwater terwijl het landen stroomopwaarts werd verboden zijrivieren af te dammen voor eigen gebruik.

Dit standpunt is onhoudbaar geworden in een klimaat waar Afrikaanse landen de controle over hun natuurlijke rijkdommen beginnen op te eisen. Aanhoudende droogte teistert de Sahel. Maar niet enkel de nood aan water, ook die aan energie en ontwikkeling is groot. Bovendien zoeken ook de andere oeverstaten van de Nijl (11 in totaal) daarvoor hun aandeel in het beheer van hun rivier.

Sinds het einde van de Koude Oorlog werden verschillende samenwerkingsverbanden in het stroomgebied in het leven geroepen, waaronder het Nile Basin Initiative. Maar uit angst dat een nieuw akkoord de eerder “verworven waterrechten” zou schaden, houdt Egypte de boot af. De aanstelling van een panel van experten en uitvoerige bilaterale en trilaterale (incl. Soedan) onderhandelingen konden Egyptische angst, noch Ethiopische ijver bedwingen.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws
Samenwerking of soevereiniteit?

De Ethiopische bouw van de dam ging rustig verder ondanks Egyptische bezwaren. Nu het vullen van het stuwmeer zou zijn begonnen, lijkt de kans om nog iets aan de plannen te veranderen, verkeken. De kans op het uitbreken van een echte wateroorlog en een Egyptisch bombardement op de dam lijkt daarnaast eerder klein. De GERD is een fait accompli.

Dit maakt een tussentijds akkoord tussen partijen voor de korte termijn de meest waarschijnlijke volgende stap. Maar wie mag daarin betrokken zijn? Ethiopiërs zien liever geen bemiddeling door westerse landen. Zij zouden bevooroordeeld zijn ten gunste van Egypte.

Vorige maand legde Egypte de kwestie voor aan de VN-Veiligheidsraad, maar dat is volgens Ethiopië niet het juiste forum hiervoor. De Egyptische VN-agenda werd bovendien duidelijk gesteund door de Verenigde Staten en Ethiopië weigert te plooien voor diplomatieke druk uit die hoek. Het land vraagt Afrikaanse oplossingen voor Afrikaanse problemen. Op initiatief van de Afrikaanse Unie gaan gesprekken door.

Wie zal beslissen wiens leven het meeste waard is, wanneer er niet voor iedereen genoeg is?

Dit toont met andere woorden aan hoe de legitimiteit van internationale instellingen steeds vaker in vraag gesteld worden en bestaande conventies een eerder zwak kader bieden voor dit soort uitdagingen. In dit geval wijst internationaal waterrecht (de Convention on the Law of the Non-Navigational Uses of International Watercourses, 1997) op het belang van normen zoals soevereiniteit, socio-economische noden van staten, het belang van billijk gebruik en niet veroorzaken van significante schade. Zowel Ethiopië als Egypte vinden er hun gelijk in, maar Ethiopië noch Egypte tekende de conventie.

Wie zal beslissen wiens recht in dit geval het zwaarste doorweegt? Daarnaast gaan achter de internationale uitdagingen fundamentelere dilemma’s schuil, zoals het belang van minderheden ten opzichte van de noden van de massa. Want wat zijn een paar duizenden ontheemden in ruil voor een megadam die miljoenen gezinnen van stroom zal voorzien? Wie zal beslissen wiens leven het meeste waard is, wanneer er niet voor iedereen genoeg is?

Sharon Lecocq is doctoraatsonderzoeker bij het Leuvens Instituut voor Internationale en Europese Studies (LINES) en het Centrum voor Global Governance Studies (GGS). Ze werkt mee aan het CONNECTIVITY project van de KULeuven over toenemende contestatie rond normen in internationale samenwerking, waarbinnen zij zich focust op het Midden-Oosten en Afrika.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.