Ook in België kun je iets doen tegen de ongelijkheid

Hoe moeten we vanuit België naar Piketty’s werk kijken? Het wordt vaak uit het oog verloren, maar de meeste onderzoeken leren dat in België de inkomensongelijkheid kleiner is dan in de meeste landen.

Ons land dankt dat aan zijn sociale regels. Er zijn de relatief hoge minimumlonen. Er zijn de collectieve arbeidsovereenkomsten (cao’s) die in ons land kracht van wet krijgen waardoor haast alle bedrijven ze moeten naleven. Dat betekent dat haast alle werknemers profiteren van de vakbondsmacht.

In Duitsland onderschrijft maar 60 procent van de bedrijven de cao’s. In de Verenigde Staten worden lonen veelal bepaald op bedrijfsniveau, waardoor er veel grotere verschillen zijn. Onze dienstencheques brengen dan weer relatief goeie arbeidsstatuten in sectoren waar de markt (in Duitsland bijvoorbeeld) maar voor magere lonen zorgt.

Belastingparadijs

Als onze vloed aan regels - die het ondernemen inderdaad soms lastiger maakt - één effect heeft, dan is het wel die relatieve inkomensgelijkheid. Er is meer: in ons land is sociale mobiliteit - anders dan in de VS - wél nog mogelijk. Ons hoger onderwijs blijft toegankelijk.

Dat alles belet niet dat de Belgische belastinghervormingen van de voorbije decennia de ongelijkheid hebben vergroot. De hoogste belastingtarieven werden immers keer op keer verlaagd. Bovendien leert elk onderzoek dat België een belastingparadijs is voor kapitaalinkomens. Al decennia wordt er in dit land gesproken over een belasting op de meerwaarde van bijvoorbeeld aandelen, maar het komt er maar niet van.

We weten tevens dat grote ondernemingen in ons land amper belastingen betalen.

We weten tevens dat grote ondernemingen in ons land amper belastingen betalen. Gisteren vernamen we dan weer dat de diamantsector graag nog wat minder belastingen zou betalen dan hij al doet. Hij wil die lage belastingen afdwingen door te dreigen met een verhuizing naar fiscaal vriendelijker landen.

Dat maakt duidelijk dat ook België blootstaat aan de mechanismen die inkomensongelijkheid vergroten. We financieren onze welvaartstaat vooral met lasten op arbeid en alle partijen vinden dat die lager moeten. Sommige partijen roepen ook om mini-jobs en willen loonakkoorden op bedrijfsniveau.

Wat te doen?

Piketty pleit voor een globale rijkentaks. Ik ben daar zeker niet tegen maar het lijkt niet meteen voor morgen. In de Europese Unie is het al moeilijk om tot fiscale afspraken te komen, een mondiale taks lijkt nog veel moeilijker. Er zijn evenwel ook maatregelen die de natiestaten kunnen nemen.

Piketty stelt vast dat het rendement van het kapitaal hoger ligt dan de economische groei: dat is het mechanisme dat wie rijk is, nog rijker maakt.

Als dat zo is, dan blijft de staat beter eigenaar van succesvolle bedrijven als Belgacom. Zo kunnen alle Belgen meegenieten van de vette rendementen van het kapitaal. Rendabele staatsbedrijven kunnen onze welvaarstaat financieren. In China zijn de meeste multinationals staatsbedrijven en de nieuwe bestuursploeg wil dat die voortaan meer afdragen aan de overheid.

Geef de wind- en zonnekracht in handen van overheidsbedrijven en burgercoöperaties zodat iedereen er beter van wordt.

Ander voorbeeld: wind en zon zijn de krachtbronnen van de toekomst, ze zijn in principe van iedereen. We organiseren evenwel de hernieuwbare energieproductie op zo’n manier dat ze vooral gegoede mensen verrijkt. Geef de wind- en zonnekracht in handen van overheidsbedrijven en burgercoöperaties zodat iedereen er beter van wordt.

Zo bekeken is de recente eis van Eeklo en Maldegem dat 50 procent van de windturbines op hun grondgebied in handen moet zijn van lokale besturen en coops, verstandig.

Grenzen aan neoliberalisme

De Britse professor Mariana Mazzucato toont dan weer aan dat schatrijke multinationals als Google en Apple hun rijkdom ten dele danken aan door de VS-overheid gefinancierd fundamenteel onderzoek. Daar profiteert de overheid amper van: zodra de betrokken bedrijven succes kennen, proberen ze zo min mogelijk belastingen te betalen. Daarom wil Mazzucato dat de staat zijn deel van de koek van de intellectuele eigendomsrechten opeist.

Klinkt dit alles als vloeken in de neoliberale kerk? Wellicht. Het neoliberalisme botst evenwel op zijn grenzen. Zelfs het Internationaal Monetair Fonds erkent nu dat grote ongelijkheid slecht is voor de groei, en dat matige herverdeling goed is voor de groei.

Het kan verkeren.

Dit artikel verscheen eerder in De Morgen van 4 april 2014.