Racisme: De Wever polariseert, Gent sensibiliseert

Vorige week stelde Resul Tapmaz, de schepen van gelijke kansen te Gent, zijn actieplan tegen racisme voor. De lectuur van dat plan vergde enig uithoudingsvermogen omdat de ambtelijke tekst voorzichtig was en het vooral had over informeren en sensibiliseren. Boeiender was het debat dat de schepen aanging met Dyab Abou Jahjah en onderzoeker en cultureel werker Joachim Ben Yacoub tijdens de Gentse Lente, de Gentse variant van de internationale dag tegen het racisme.

Jahjah was duidelijk: ‘Ik ben blij dat er een stad is die met een lokaal plan tegen racisme uitpakt maar het plan heeft het vooral over informeren en sensibiliseren en dat valt me tegen. Want we weten al lang dat er racisme is: het gaat er niet meer om het te weten, maar het te bestrijden.’

In het Gentse plan zat meer peper dan de geschreven tekst deed vermoeden.

Ik mocht Tapmaz ondervragen over het plan en gaandeweg bleek dat in het Gentse plan meer peper zat dan de geschreven tekst deed vermoeden. De Gentse universiteit had in opdracht van de Stad Gent al heel wat praktijktests gedaan in de immobiliënsector en daaruit bleek dat een op de drie huurders met een exotische naam en gezonde financiën op een njet botste terwijl vergelijkbare mensen met een Europese naam wel kans kregen om de woning te huren. Op dat vlak werden allochtonen even sterk gediscrimineerd als blinden, zo bleek. Een exotische naam plus werkloosheid leidde zelfs in twee derde van de gevallen tot een afwijzing. Tapmaz wil dat de universiteit dat soort tests blijft doen en als de unief ermee stopt, zal de stad het over nemen, aldus nog de schepen.  Gent wil ook discriminatie op de arbeidsmarkt bij ondernemingen en interimkantoren onderzoeken.

Gent wil tevens voor zijn eigen personeelsbestand streefcijfers instellen inzake diversiteit. ‘Toen ik in 2006 personeelszaken kreeg, had slechts drie procent van het stadspersoneel een migratieachtergrond. Nu zitten we op tien procent maar het kan zeker beter.’ Dat is een pak minder dan bij het Antwerpse stadspersoneel dat voor achttien procent uit allochtonen bestaat.

Tapmaz wil ook het sms-systeem uitbouwen waarmee jongeren het meteen kunnen melden als hen de toegang tot een horecazaak wordt ontzegd. Dancings of horecazaken die werken met portiers moeten het sms-nummer in kwestie duidelijk zichtbaar aanbrengen aan de ingang, en als ze dat niet doen, krijgen ze een GAS-boete. Je kan je voorstellen dat dit portiers onder druk zet om mensen met een migratieachtergrond binnen te laten.

Sanctioneert Gent racisme?

Gent is de eerste stad die praktijktests instelt maar kan de stad de vastgestelde discriminatie ook sanctioneren? Dat is mogelijk voor de negenduizend ondernemingen waarmee Stad Gent jaarlijks contracten afsluit: vermits in die contracten een non-discriminatieclausule staat, is racistische selectie  contractbreuk en kan Gent het contract opzeggen. In de andere gevallen is het moeilijk, stelde de schepen.

‘Als een realiteit en de bijhorende wetten racistisch zijn dan mag je daar als zelfbewust lokaal bestuur tegenin gaan: dat heet burgerlijke ongehoorzaamheid.’

Tapmaz: ‘Echt sanctioneren, is moeilijk. De wet maakt het ons niet mogelijk. We kunnen natuurlijk een GAS-boete geven maar dat is zo’n klein bedrag dat het geen effect zal sorteren. We willen dat de Vlaamse overheid ons toelaat serieus te sanctioneren en beboeten.’ Abou Jahjah was het daar niet mee eens: ‘Het wordt tijd dat we stout worden. Als een realiteit en de bijhorende wetten racistisch zijn, of in strijd met de mensenrechten, dan mag je daar als zelfbewust lokaal bestuur tegenin gaan: dat heet burgerlijke ongehoorzaamheid. Er bestaat ook zoiets het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.’

Schepen Tapmaz vond dat niet evident. ‘Moeten we ons dan onafhankelijk verklaren? ’ grapte hij. Stad Gent zal dus gevallen van racisme doorspelen naar het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en die kunnen er eventueel een rechtszaak van maken. Iets waar Ben Yacoub en Jahjah weinig vertrouwen in hebben. ‘De trackrecord van het centrum is niet overtuigend,’ vond Jahjah.

Waarom zou de stad zelf geen klacht kunnen indienen als zij racisme vaststelt? Tapmaz zei dat niet uit te sluiten. ‘We zullen dat bestuderen maar het is allemaal niet zo simpel: je moet de zaken echt hard kunnen maken, anders kan je na jaren procederen ook met lege handen komen te staan.’ Tapmaz blijft ervan overtuigd dat samenwerking met de sectoren – werkgevers in het geval van de arbeidsmarkt, de verhuurders in de huisvesting – noodzakelijk is om vooruitgang te boeken. ‘Zonder hun medewerking lukt het in de huidige omstandigheden niet, geloof me.’ Het Gentse actieplan legt dan ook veel nadruk op samenwerking en sensibiliseren.

Een signaal naar de slachtoffers van racisme

Enkele jongeren lieten tijdens hetzelfde debat horen dat ze blij zijn met het Gentse actieplan. Yassine Channouf van Movement X Antwerpen: ‘Je hebt politici nodig die plannen maken, en je hebt mensen zoals wij nodig die druk op hen uitoefenen. En je hebt een wortel en een stok nodig. Wie het goed doet, mag je belonen, maar racistisch gedrag moet je ook kunnen bestraffen. Deze nota is een goede stap in die richting.’

Pas als jongeren zien dat er echt iets gebeurt, is er kans dat ze zich opnieuw wat meer deel voelen van deze samenleving.

Fatih De Vos, Gents jeugdwerker en rapper, was het daarmee eens. ‘Geef het wat tijd. Pas als jongeren zien dat er echt iets gebeurt, is er kans dat ze zich opnieuw wat meer deel voelen van deze samenleving. Nu gaan ze er vanuit dat ze geen kansen zullen krijgen: ze voelen zich geen deel van Vlaanderen, wel van het Rabot of de Muide (Gentse wijken,jvd). Zolang het systeem racisme niet bestraft, zal dat zo blijven. We zijn gemarginaliseerd opgegroeid in de blokken van het Rabot. De meeste Belgen die daar woonden, waren erg racistisch. Sommigen zeiden letterlijk dat ze ons dood wilden. Zo is er een getto in ons hoofd gegroeid. We horen er niet bij.’

Deze opmerkingen van jongeren die kniediep in de werkelijkheid van de allochtone jeugd zitten, geven aan hoe belangrijk het signaal kan zijn, dat Gent geeft. In al zijn onvolmaaktheid en voorzichtigheid – de softe tekst heeft natuurlijk alles te maken met het feit dat niet iedereen in de Gentse bestuurscoalitie even warm loopt voor echte sancties tegen discriminatie – geeft het Gentse actieplan een duidelijk signaal dat dit stadsbestuur een probleem heeft met discriminatie en daar iets wil aan doen. En dat is erg belangrijk voor groepen jongeren die afgehaakt zijn, zich afgewezen voelen en dus kwetsbaar zijn voor allerlei rattenvangers.

De Wever toont begrip voor racisme

Joachim Ben Yacoub was niet echt onder de indruk van het Gentse plan. ‘Het is positief dat een lokaal bestuur zich hier op toelegt, maar je kan dit bezwaarlijk gewaagd noemen. Men wil gewoon de wet die discriminatie verbiedt, doen naleven. Dit gewaagd noemen, betekent dat je een context die racistisch is, relativeert want die is dan kennelijk niet gewaagd.’

Wellicht steunt de inertie op de onuitgesproken erkenning dat racisme diep geworteld zit bij veel Vlamingen

Abou Jahjah wees Tapmaz erop dat hij lid is van de sp-a en dat die partij al die jaren dat ze in de Vlaamse regering zat, de wet op de discriminatie niet van de nodige uitvoeringsbesluiten heeft voorzien. Dat dit al die tijd niet is gebeurd, wijst erop dat daar bij de regeringen van de voorbije decennia geen politieke wil voor was.

Je kan je afvragen waarom dat zo is. Zeker, het racisme is soms moeilijk te bewijzen. En voor liberale partijen speelt zeker de bescherming van het eigendomsrecht mee. ‘Dit is mijn bedrijf en ik stel hier tewerk wie ik wil.’ Of ‘Dit is mijn huis en ik verhuur het aan wie ik wil.’

Maar wellicht steunt de inertie op de onuitgesproken erkenning dat racisme diep geworteld zit bij veel Vlamingen en dat het weinig zin heeft tegen deze eigen-volk-eerst-mentaliteit in te gaan met juridische stappen.

De Antwerpse burgemeester en N-VA-voorzitter Bart De Wever gaf in het VRT-duidingsprogramma Ter Zake zijn verklaring: ‘Het racisme is begrijpelijk, het is het gevolg van een jarenlange foute migratie-en integratiepolitiek: we hebben teveel van de verkeerde mensen binnen gelaten en er te weinig aan gedaan om hen te integreren. Het racisme is geen oorzaak van de problemen maar een gevolg. Je moet er wel iets aan doen maar niet door middel van repressie. Als je discriminatie op de huurmarkt verbiedt, gaan er gewoon minder huurwoningen op de huurmarkt komen.’

De Wever heeft een punt als hij zegt dat we jarenlang de uitdaging van de migratie hebben onderschat: het vergt heel wat inspanningen van een samenleving om mensen met heel diverse achtergronden te laten participeren en samenleven. Ook Gent heeft dat maar heel laat beseft, zo bleek uit het boek ‘Turkije aan de Leie’ van Tine De Gendt. Maar de inspanningen om dat te doen slagen moeten van alle kanten komen: van de nieuwkomers, van de overheid, maar ook van de autochtonen. Zoals de Mechelse burgemeester Bart Somers het onlangs zegde: we zijn allemaal nieuwkomers in de superdiverse samenleving.

De Wever spreekt ongetwijfeld namens de grote Antwerpse achterban die jarenlang voor Filip De Winter stemde.

En het is hier dat De Wevers tussenkomst ernstig tekort schiet. De Wever geeft een signaal naar de autochtone kant van de samenleving: uw racisme is niet wenselijk maar het is wel begrijpelijk. ‘U hebt negatieve ervaringen gehad – vooral met Berberse Marokkanen – en het is begrijpelijk dat u daaruit uw veralgemenende besluiten hebt getrokken. We gaan daar niet echt tegen optreden.’

Voor wie dagelijks met (vaak stuitend) racisme te maken heeft – ook al doet hij of zij hard zijn best om erbij te horen – komt De Wevers begripvolle houding hard aan. De Wever spreekt ongetwijfeld namens de grote Antwerpse achterban die jarenlang voor Filip De Winter stemde: die groep wil hij niet schofferen en duidelijk zeggen dat racisme niet oké is. Waarom hoor ik hem niet zeggen dat ook deze groep autochtonen een inspanning moet doen en zijn vooroordelen tegen het licht moet houden? Zouden ze dan niet langer voor hem stemmen? Een staatsman moet soms boven de partijpolitiek gaan staan, en dat laat De Wever hier na. 

Verbijsterend is ook dat de burgemeester een bepaalde bevolkingsgroep zo expliciet viseert en veralgemenend problematiseert. Je zal maar Berberse Marokkaan zijn in Antwerpen vandaag met een burgemeester die je duidelijk het stempel van probleemgroep heeft opgeplakt. Eens te meer schiet De Wever tekort als burgemeester: in plaats van te verzoenen en verenigen, polariseert hij. Hij beseft kennelijk niet hoe zijn woorden over komen bij mensen met een migratieachtergrond, en meer specifiek bij de Berberse Marokkanen. Hij demonstreert een gebrek aan inlevingsvermogen en voedt zelf vooroordelen. Als hij dan het protest tegen zijn uitspraken keihard onderdrukt door driehonderd mensen te arresteren, giet hij olie op het vuur. Deze man probeert niet de burgemeester van alle Antwerpenaren te zijn. 

Eens te meer schiet De Wever tekort als burgemeester: in plaats van te verzoenen en verenigen, polariseert hij weer.

De Wever stelt dat de oplossing bestaat ‘in het creëren van sociaal-economische vooruitgang en dat is een algemeen maatschappelijke taak’. Toch gaf hij geen antwoord op de vraag wat dan met hoogopgeleide immigranten die er alles aan gedaan hebben om het te maken, en nog altijd gediscrimineerd worden. Dat is weliswaar niet wenselijk maar de overheid kan er niet echt iets aan doen, vindt De Wever, want het racisme is begrijpelijk.

Communicatie en beleid

Gent het ideaal en Antwerpen de ramp? Niet echt. Ik verwacht dat de aanpak van racisme in Gent en Antwerpen in de praktijk niet dramatisch veel zal verschillen. Sensibiliseren, overtuigen, inpraten op… zal in beide steden erg belangrijk blijven. Het positieve belonen, de wortel. De echte sancties, de stok, zullen ook in Gent eerder zeldzaam blijven, maar de stad is wel bereid om te kijken wat er mogelijk is en wie weet, vindt het wel methodes. Antwerpen stelt dan weer een pak meer allochtonen tewerk dan Gent.

Als je alle mensen wil betrekken, moet je iedereen het gevoel geven dat hij welkom is.

Maar communicatief is het een wereld van verschil. Gent betoont empathie met de mensen met een migratieachtergrond en signaleert krachtig dat racisme niet kan. De Antwerpse burgemeester toont eerder begrip voor wie racistisch is geworden. En die toon is belangrijk: als je alle mensen wil betrekken, moet je iedereen het gevoel geven dat hij welkom is. Als België wereldrecordhouder Syriëstrijders is, heeft dat ook te maken met het feit dat zoveel mensen zich hier niet thuis voelen omdat ze slecht scoren school, geen werk of huis vinden, en op allerlei manier te horen of voelen krijgen dat ze hier niet thuis horen. In zo’n omgeving hebben de rattenvangers van de jihad het makkelijker.

Burgemeesters en politici moeten er in onze diverse samenleving alles aan doen om iedereen te betrekken - door middel van hun beleid maar ook door hun manier van spreken. De Wevers begripvolle houding tegenover racisme en zijn vaak harde en stigmatiserende uitspraken over migranten richten op dat gebied meer schade aan dan de subtiele Gentse druk van Tapmaz en co op de autochtonen dat ze racisme harder zullen proberen aan te pakken. In Gent is er kans op een nieuwe breed gedragen consensus (om meer tegen racisme te doen), in Antwerpen duidelijk niet.