“‘‘Wat is ons aandeel in het verdriet van Gaza?’’

De afgelopen weken en maanden stond de media bol van berichten over de oorlog in Gaza. Er gaat geen dag voorbij of nieuwe, vaak dramatische informatie bereikt ons in het “verre” Westen.

En wat doen we daar dan mee? Wat zijn de gevolgen voor onze inzichten en ons feitelijk gedrag als burgers, publieke beleidsverantwoordelijken en verenigingen? Wij, de wereldburgers, de grote voorvechters van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, de wieg van de democratie en de rechtvaardigheid? Deze informatie blijkt slechts met mondjesmaat en eerder via een processie van Echternach ons gedrag te beïnvloeden.

Alhoewel. Afgelopen zondag liet een “buiten verwachting opgekomen” massa in Brussel openlijk, daadkrachtig en eensgezind alvast nog eens haar stem horen. Er zaten ook vertegenwoordigers tussen van het tegenwoordig door politiek rechts vaak verguisde en aangevallen middenveld. Zij namen zelfs samen het initiatief voor de rode lijn. En ondertussen doen ook universiteiten – voorzichtig – mee en roeren ook sommige politieke partijen zich. En toch.

Vanuit mijn expertise in publieke strategische besluitvorming volg ik dit alles met grote interesse. En wat valt me daarbij op? Sta me toe enkele reflecties te delen over het toch wel tergend trage, uitermate voorzichtige, liever wegkijkende en moeizame “slow motion”-gedrag van velen.

Blindheid voor vicieuze geweldcirkels

Ik geloof in de lerende mens. Maar, ik beken. Gaza en ook heel wat andere actuele gebeurtenissen én ervaringen in het hoger onderwijs tornen aan dat geloof. Het menselijk geheugen is blijkbaar kort en de blindheid groot. Niettemin hou ik vol.

We weten bijvoorbeeld op basis van voornamelijk psychologisch onderzoek dat zowel individueel als collectief slachtofferschap bij het niet tijdig helen of doeltreffend ondervangen van de fysieke en/of mentale trauma’s, kan resulteren in een switch van rol: het slachtoffer wordt zelf dader. Zo riskeren mensen bovendien generaties lang te belanden in vicieuze geweldcirkels.

Netanyahu voedt de vicieuze geweldcyclus voor toekomstige generaties in plaats van ze te doorbreken en te stoppen.

De Hongaars-Canadese arts Gabor Maté gespecialiseerd in de invloed van trauma’s op de ontwikkeling van kinderen en hun later gedrag als volwassene, stelt bijvoorbeeld dat de gevolgen zich tot minstens drie generaties lang blijven manifesteren (Maté, 2022). Dat belooft in het nabije Oosten. Kortom snel, duidelijk en doeltreffend ingrijpen in oorlogsgeweld is daarom de boodschap. Dat weten we.

Hoe schrijnend en cynisch is het dan niet dat Netanyahu in zijn oorlogspropaganda impliciet zinspeelt op het leed van joodse slachtoffers tijdens het fascistische Derde Rijk, om zo het eigen daderschap in Gaza te verantwoorden, dat qua wreedheden niet moet onderdoen? Via het herhaaldelijk samendrijven van Palestijnen op een steeds kleiner wordend stukje platgebombardeerd braakland creëert Netanyahu eigenlijk Palestijnse concentratiekampen, niet?

En hoe verschrikkelijk pijnlijk is het dan niet dat wij hier in het Westen daar niet op reageren? We weten wat we kunnen en moeten doen om een dergelijke vicieuze blindheid te stoppen. Waarom doen we dat dan niet? Netanyahu voedt de vicieuze geweldcyclus voor toekomstige generaties in plaats van ze te doorbreken en te stoppen. En wij zijn hier ondertussen medeplichtig aan.

Neen, we leren klaarblijkelijk niet. Of speelt er nog iets anders, iets bijkomends? Verlammende schaamte, geweld verzadiging of … taboes?

Een publiek taboe rond duidelijke standpunten en heldere daadkracht

De individuele en collectieve schroom – of angst – om duidelijk zichtbaar te zijn, een helder standpunt in te nemen én in functie daarvan daadkrachtig te handelen ligt in onze huidige westerse samenleving blijkbaar zeer gevoelig. Jazeker, er wordt ontzettend veel geschreven en gepraat, niet in het minst op veel bekeken en gelezen mediaplatformen.

Maar vele burgers en politieke beleidsverantwoordelijken wringen zich daar steeds meer in onnoemelijke bochten, oneigenlijke nuanceringen, uitermate voorzichtige en zelfs oneigenlijke argumenteringen. Wat te denken van ‘we willen die oorlog niet naar hier importeren’? Tja, dat wil niemand, maar wie zegt dat dit succesvol wordt vermeden door deze rituele, weinig zeggende beleidsdansen? Misschien is dát wel de irriterende en escalerende trigger voor import?

Tegelijkertijd lijken mensen hun medemensen die dit niet doen steeds sneller en openlijker met terecht te wijzen. Toen de Universiteit Antwerpen recentelijk besloot om openlijk mee haar schouders te zetten onder de actie ‘ik trek een rode lijn voor Gaza’ kwamen er intern naast positieve ook heel wat negatieve reacties. Het past voor hen niet dat de Universiteit Antwerpen hiermee haar “neutraliteit” doorbreekt, ook al gebeurt het trekken van die rode lijn juist zonder een zogenaamde kant te kiezen. Maar, het zal het woord “Gaza” zijn geweest die de fles heeft laten knallen.

Dit alles doet me historisch trouwens denken aan de Victoriaanse tijden waar seks het grote collectieve publieke taboe was. Nu is het geen seks, maar wel een eigen helder politiek en maatschappelijk standpunt durven innemen. Dat is op zich best vreemd – schizofreen? – in tijden waar iedereen zich wél ongebreideld “uitstalt” en wil uitstallen op bijvoorbeeld sociale media.

Klagen is om aandacht vragen, maar niet noodzakelijk om heldere daadkracht

Ik ga nog even verder op het voorgaande. Wat zou er onderliggend nog kunnen meespelen? Iedereen stalt zich uit, heeft de mond vol over Gaza, maar duidelijke standpunten innemen, laat staan acties ondernemen is precies taboe. Ik probeer.

Misschien een soort van collectieve nood om bij een grote massa geliefd te zijn én te blijven? Misschien verdrinken we als mens in de blitsende, flitsende en snel vergankelijke ICT-samenleving? Misschien zijn we daarin zeer eenzaam? En misschien willen we er alsnog bij horen? En misschien willen we daarom vooral snel “bevallen”… en hopen we dit te bereiken door vaagheid en extreme voorzichtigheid? Of, door niet onderbouwde en zeer vergankelijke opiniekreten en ‘ik vind’-wissewasjes zoals bijvoorbeeld ‘ik vind de nieuwe haarkleur van prinses Kate afschuwelijk’?

Standpunten uitwerken en bij het woord ook de daad voegen is logischerwijze veel risicovoller. Dan moeten we verder consistente keuzes maken en kiezen is verliezen, niet? Maar laten we in de kwestie Gaza zeer duidelijk zijn. Je moet niet kiezen voor of tegen een volk, maar voor of tegen een nietsontziende krachtmeting tussen twee extremistische groeperingen (Hamas en de Netanyahu-getrouwen) die beiden hun volk opofferen en (laten) gijzelen voor de eigen absolute glorie. Daar gaat het in essentie om. Toegegeven, dat benadrukken de betrokken groeperingen uiteraard niet in hun eigen propaganda. Dat zou de verdeeldheid van derden immers kunnen opheffen.

Tja, de mens is een eigenaardig en soms best wreedaardig en laf beestje. Maar laten we hoopvol blijven. Tijden kunnen keren, inzichten kunnen veranderen en daaruit kan helder, duidelijk en daadkrachtig gedrag volgen. Laten we in het Westen echter wél beseffen: jazeker, ook op ons komt het nu aan.