“‘‘Wie bedreigt ons het meest: Poetin of Trump?’ ’

De bekende wijsheid dat we steeds de vorige oorlog uitvechten is opnieuw actueel. Dat was zo in 1940 en is nu weer van toepassing: een replay van de Koude Oorlog. Eerder zegden defensie-experts Michelle Haas en anderen dat de recente geopolitieke ontwikkelingen ‘niet tijdelijk’ zijn, maar ‘een nieuwe realiteit die vraagt om een langetermijnvisie’ (De Standaard, 18 april). Zij denken dus dat die realiteit niet conjunctureel is maar structureel. Maar is dat zo?

Wat is er tijdens de laatste jaren veranderd dat een ‘nieuwe realiteit’ op de lange termijn zou inluiden? Wat is er meer gebeurd dan de Russische agressie tegen Oekraïne en de verkiezing van Donald Trump?

Vermits de oorlog morgen kan eindigen en Trump binnen vier jaar (in principe) geen president meer zal zijn, vraagt het enige verbeelding om in deze gebeurtenissen structureel een nieuwe realiteit te zien met een blijvende impact op de internationale geopolitiek. 

Als wij ons bevrijden van de Koude Oorlogsillusie zijn de VS onder Trump een veel reëlere bedreiging dan Rusland onder Poetin.

Laat ons de gevaren even vergelijken. De Europese NAVO-lidstaten geven vier keer meer uit aan defensie dan Rusland. Na jaren oorlog en zware verliezen is het Russische leger er niet in geslaagd zelfs maar een vijfde in te nemen van Oekraïne, een land waarvan de bevolking minder dan een derde is van die van Rusland.

Het BBP van de EU is ongeveer tienmaal dat van Rusland. Militair, demografisch en economisch is Rusland dus alles behalve een supermacht. Integendeel, Poetin zou al in grote problemen komen mocht Belarus de weg op gaan die Oekraïne de laatste tien jaar is ingeslagen. 

Als wij ons bevrijden van de Koude Oorlogsillusie zijn de VS onder Trump een veel reëlere bedreiging dan Rusland onder Poetin. Het gevaar is, althans voorlopig, niet militair maar politiek, economisch en maatschappelijk.

De manier waarop de Amerikaanse president omspringt met de liberale democratie, de rechtsstaat, de scheiding der machten, de pers- en academische vrijheid, de gelijkberechtiging en emancipatie van minderheden, de territoriale integriteit van staten en vele andere essentiële waarden en normen die we na eeuwen strijd hebben opgebouwd: die bedreigingen worden erg concreet, amper honderd dagen na Trumps inauguratie, en zijn een rechtstreekse aanslag op onze manier van leven. 

Die aantasting komend uit het Westen is veel concreter dan een hypothetische oorlog komend uit het Oosten. En dan heb ik het nog niet over het economisch disruptief en ronduit vijandig gedrag van het nieuwe Amerikaanse regime.  

Los van de huidige conjunctuur is de stijging van de defensie-uitgaven spectaculair. Gedurende de laatste tien jaar bedraagt de globale toename 37%, tot het duizelingwekkende bedrag van bijna 2.800 miljard dollar in 2024.

Over deze evolutie, waar ook ons land zich nu inschrijft, bestaat nauwelijks politiek en maatschappelijk debat. Het zijn de sabelslijpers op diverse niveaus ‒ internationaal de Ruttes, Europees de von der Leyens, nationaal de Franckens ‒ die blijkbaar ongehinderd deze wapenwedloop organiseren. Dat dit vooral de wapenindustrie ten goede komt blijkt uit de beurskoersen van de bedrijven in die sector. 

Er wordt al maanden sociale actie gevoerd tegen de pensioenmaatregelen van de regering. Hoe komt het toch dat niemand staakt of betoogt tegen beslissingen waarvan de financiële impact gedurende vele jaren enorm zal zijn, zonder dat iemand blijkbaar weet waarvoor al dat geld moet dienen?

En toch moet de fetisj van 2% van het BBP nog tegen de zomer worden gehaald, terwijl 3% wellicht voor de deur staat. Is in de NAVO geen coalition of the unwilling te vinden die zegt: ‘Genoeg is genoeg, dit kunnen/willen wij niet doen’?