‘Zelfs de weg naar school is levensgevaarlijk’: Palestijnse kinderen onder vuur op de Westelijke Jordaanoever

Drie schoten uit een donker steegje

‘De dag voor zijn dood had Ayman zich nog ingeschreven bij een boksclub’, vertelt zijn vader Nassar al-Hammouni. ‘Hij keek er zo naar uit, maar hij is nooit kunnen gaan.’

Twee maanden na zijn zinloze dood zitten we op de kastanjebruine sofa met goudborduursel van het gezin al-Hammouni in Hebron, een stad in het zuiden van de Westelijke Jordaanoever. Aymans jongere broer Aysar (10) serveert zoete muntthee. Tegenover ons kirt de jongste telg van het gezin van plezier terwijl hij opgaat in een spelletje op de smartphone.

Hun vader vertelt op zachte toon maar onverstoord over zijn ‘lieveling’, met slechts lichte weemoed. Een wrange glimlach prijkt gedurende het hele gesprek op zijn gezicht, als een te klein masker dat de pijn maar deels verhult. 

‘Hij was alles voor mij’, zegt Nassar, die als bouwvakker en veiligheidsagent werkt voor de Palestijnse Autoriteit, een bestuursorgaan met beperkte autonomie in een deel van de Westelijke Jordaanoever. Gedurende de week verblijft hij meestal in de hoofdstad Ramallah. ‘Elke vrijdag, als ik thuiskwam van mijn werk, keek ik ernaar uit zijn gezicht te zien.’

Net zoals hij de wereld te vroeg verlaten heeft, zo betrad Ayman hem ook. Bij zijn premature geboorte gaven de artsen hem slechts 20 procent overlevingskans. ‘Maar hij vocht en groeide op tot een slimme, sportieve jongeman’, weet zijn vader.

Kort voor zijn dood vertelde de twaalfjarige tegen zijn moeder dat hij dit jaar voor het eerst zelf zijn kleren zou kopen voor ramadan. Zijn droom was om ingenieur te worden. ‘Dan neem ik jou later in dienst’, grapte hij weleens tegen zijn vader.

Maar dat was buiten de noodlottige avond van 21 februari gerekend. Na het vrijdaggebed ging Ayman samen met zijn moeder en Aysar, zoals veel Palestijnen, op familiebezoek bij zijn grootouders en ooms in het zuiden van de stad. In de vaak woelige wijk – de bezetting is nergens zo hard voelbaar als in Hebron – was het die avond relatief rustig. Er waren geen razzia’s of protesten aan de gang. Maar militaire patrouilles maken er deel uit van het alledaagse straatbeeld, door de aanwezigheid van Israëlische nederzettingen in het midden van de Palestijnse stad.

De ouders van Aymans moeder en zijn ooms Tariq en Nadeem wonen vlakbij elkaar aan een kleine parkeerplaats aan het eind van een steegje dat uitkomt op de hoofdweg. Het was net donker toen Ayman wat cashgeld van zijn ooms naar zijn grootouders moest brengen. 

Net op dat moment klinkt een schot vanuit de richting van de hoofdweg. Een witte auto met een kogelgat in de voorruit komt het smalle straatje ingereden. De chauffeur, een buurman, stapt uit en controleert een schram in zijn nek, van de glassplinters.

Op bewakingsbeelden die later werden geanalyseerd door The Guardian, is te zien hoe Ayman op dat moment ontspannen tegen de koffer van de witte auto leunt, vergezeld door zijn twee neefjes. Tegelijkertijd verschijnt een Israëlische pantserwagen aan het andere uiteinde van het steegje, zo’n zestig meter verderop. Een zestal zwaarbewapende soldaten stapt uit. 

Al snel klinkt een tweede schot. De jongeren slaan op de vlucht. Ayman rent de traphal in, naar het appartement van zijn oom Tariq. Een derde schot wordt gelost, deze keer fataal. Ayman haalt de laatste trede niet. ‘De soldaat schoot hem in de rug’, zegt Nassar. ‘De kogel bleef steken in zijn borstkas.’

Een paar tellen later stormt Tariq in paniek naar buiten, het bebloede lichaam van zijn neefje in zijn armen. Wanneer hij de soldaten opmerkt, schrikt hij zo erg dat hij Ayman laat vallen tussen de witte auto en de gevel van zijn huis. 

Angst op school

Zoals Hebron het brandpunt is van de militaire bezetting, is het heuvelachtige Masafer Yatta, ten zuiden van de stad, het epicentrum van kolonistengeweld. Palestijnen leven er al generaties lang van de olijventeelt en hun schapen, maar dat wordt hun onmogelijk gemaakt door agressieve kolonisten uit de aangroeiende Israëlische nederzettingen. In maart dit jaar zette de Oscarwinnende documentaire No Other Land de schijnwerpers op de harde realiteit in het uitgestrekte landbouwgebied. Sinds de oorlog in Gaza nemen de aanvallen enorm toe.

De extreemrechtse regering-Netanyahu maakt sinds haar aantreden in 2022 geen geheim van haar plannen om het gebied op te slorpen, tegen alle internationale rechtsregels in. Israël bouwt steeds meer Israëlische nederzettingen op Palestijns gebied. De oorspronkelijke bewoners worden verdreven.

Fanatieke kolonistenmilities, waaronder de beruchte ‘Heuveltopjeugd’, spelen daarbij een centrale rol. Ze zetten voorpostboerderijen op als uitvalsbasis, van waaruit systematische pesterijen en soms dodelijke pogroms worden uitgevoerd. Het leger en de politiek bieden ruggensteun. Met ministers als Bezalel Smotrich en Itamar Ben-Gvir zitten twee radicale leiders van de kolonistenbeweging aan de knoppen.

Ook in Masafer Yatta worden de jongsten niet gespaard. In het Palestijnse dorpje Tuwani ontmoeten we Halima en Ritaj, allebei elf. Ze wonen in een bergdorp in de buurt maar gaan naar school in Tuwani. De dagelijkse busrit naar school is vaak een hachelijke onderneming. ‘Op een dag verstopten kolonisten zich achter een boom’, vertelt Halima. ‘Ze bekogelden onze bus met stenen en dwongen onze chauffeur Mohad om te stoppen. We moesten toekijken terwijl ze hem in elkaar sloegen. We waren verstijfd van angst.’

Hun dertienjarige schoolgenoot Ahmed gaat niet meer naar school. ‘Hij was zijn schapen aan het hoeden toen kolonisten hem aanvielen’, zegt Ritaj. ‘Ze sloegen met een stok op zijn been. Sindsdien durft hij niet meer buiten te komen.’

Diala Halayka begeleidt de lokale jeugd als opvoedster. Ze beschrijft hoe het kolonistengeweld een grote impact heeft op de ontwikkeling van Palestijnse kinderen. ‘Veel kinderen hebben last van nachtmerries en slaapproblemen. Sommigen plassen zelfs opnieuw in hun bed. Velen weigeren nog naar school te gaan na zo’n incident. Ze voelen zich alleen veilig in hun gezin’, aldus Diala.

De voortdurende dreiging zet volgens haar hun toekomst op het spel. ‘Deze kinderen groeien op in een omgeving waar ze dagelijks geconfronteerd worden met geweld en zelfs genocide’, zegt de hulpverlener. ‘Dat heeft een grote impact op hun concentratie en leervermogen.’

Haar organisatie, het Tamer-instituut, biedt ruimte voor verwerking. In toneel, tekenen of andere creatieve uitlaatkleppen kunnen kinderen uit de streek hun verdriet en woede kwijt, voordat het zich opkropt tot frustratie of geweld.

Ook de twee meisjes hebben het moeilijk om zich te concentreren tijdens de les. Ze zijn vaak angstig. ‘Ze kunnen overal plots opduiken. Daarnet nog, op weg naar hier, slingerde een kolonist vanop zijn tractor verwensingen naar ons hoofd. Hij stak zelfs zijn middenvinger op’, zegt Halima.

Die agressie gebeurt volgens de meisjes niet zomaar. ‘Ze proberen een reactie uit te lokken. Als we iets terugzeggen, hebben ze een reden om ons aan te vallen en de politie beschermt hen altijd.’

Tuwani bevindt zich in Area C, bezet Palestijns Gebied onder Israëlische controle. Hier kunnen Palestijnen alleen rekenen op Israëlische diensten voor ordehandhaving.

De kinderen zeggen dat de kolonisten niet zomaar uit zijn op intimidatie. ‘Ze willen ons verjagen’, aldus Halima. ‘Maar dat zal nooit gebeuren. Dit is ons land en we blijven hier tot we sterven’, zegt ze ferm. Die standvastigheid heeft een prijs. Haar vader werd ook al meermaals aangevallen toen hij z’n schapen liet grazen. ‘Op een dag hebben ze zelfs schapen van ons gedood. Mijn vader werd zwaar toegetakeld en mijn neef kreeg een messteek in zijn rug’, zegt Halima. 

Ritaj vertelt hoe zulke aanvallen dagelijkse kost zijn sinds Gaza. Later wil ze rechten studeren, zodat ze haar familie en dorpsgenoten kan verdedigen. Halima wil journalist worden. ‘Ik wil de wereld laten zien hoe wij hier lijden. Wij willen gewoon een veilige, zorgeloze jeugd zoals andere kinderen. Nu missen we onze kindertijd’, zegt de mondigste van de twee. 

‘Martelaren met een voorwaardelijke straf’

Sinds het geweld in Gaza begon is het aantal militaire checkpoints op de Westelijke Jordaanoever bijna verdubbeld. De voortdurende blokkades en dagelijkse razzia’s ontwrichten het dagelijkse leven. Een rit van een uur duurt nu vaak een halve dag. Bovendien werden duizenden werkvergunningen voor toegang tot Israël ingetrokken, waardoor de economie ingestort is.

Niet iedereen wil onder die omstandigheden blijven. In vluchtelingenkamp Dheisheh nabij Bethlehem overweegt Mohammad (een schuilnaam, red.) om Palestina te verlaten. ‘Met pijn in het hart, maar ik moet mijn kinderen een toekomst bieden.’

Sinds 7 oktober krijgt hij geen vergunning meer om te werken in Jeruzalem. Het gezin leeft van hun spaargeld, maar dat is bijna opgesoupeerd. Mohammad vreest dat hij het schoolgeld voor hun kinderen binnenkort niet meer kan betalen. Sinds soldaten enkele weken geleden hun huis binnenvielen, kreeg zijn twaalfjarige zoon Firas maagklachten.

‘Voor de oorlog kon je nog met soldaten praten’, zegt Mohammad. ‘Nu niet meer. Elke dag zijn er invallen, arrestaties, schietpartijen … Wanneer ik naar Ramallah of Hebron ga is mijn gezin niet zeker of ik zal terugkeren. We zijn martelaren met een voorwaardelijke straf’, lacht hij schamper.

Het blijken profetische woorden. Net op dat moment horen we schoten. Mohammad checkt onmiddellijk de Telegram-groep van de wijk. Een video toont een arrestatie op 100 meter afstand, op de drukke weg beneden. Soldaten hebben net een jongeman uit het kamp opgepakt. Op de beelden zien we jongeren die stenen gooien naar de Israëlische jeeps.

Zijn dochter Aïda (een schuilnaam, red.), zeven jaar oud, haalt haar schouders op als ze de geweerschoten hoort. ‘Normaal’, zegt ze. ‘Maar dat hoort niet normaal te zijn voor een meisje van zeven’, vindt haar moeder.

Maar na 7 oktober gleed hij langzaam weg in een depressie. Van november tot augustus trok hij zich terug en dacht hij voortdurend aan zijn tante in Gaza. Die verloor bijna haar hele gezin bij een luchtaanval. Ze leeft nu met haar enige overlevende dochter in een tent.

Jad stopte met trainen, verloor zichzelf in vreetbuien, sliep slecht en kreeg ademhalingsproblemen. Toen het Israëlische leger vorige zomer het kamp bestookte met traangas, kon hij door zijn gewicht niet weglopen. Sindsdien sport hij weer en probeert hij zijn leven op te bouwen. ‘Maar het blijft soms moeilijk.’

Zijn studies lijden onder de bezetting. Vaak is er slechts twee dagen les per week. ‘Soldaten blokkeren de toegang of omsingelen het kamp. Soms worden leerlingen gearresteerd. Eén van hen zit al zes maanden vast zonder aanklacht.’ Leraren staken omdat ze geen loon krijgen van de Palestijnse Autoriteit.

‘Mijn toekomst?’ Jad haalt zijn schouders op. ‘Misschien ingenieur, maar dan ergens anders. Hier is niets voor mij. Ik ben al zes jaar niet buiten Nablus geweest.’

Plots klinkt geweervuur, deze keer vlakbij. Jads moeder Maryam Ibrahim Mustafa stormt het zaaltje binnen. ‘Speciale eenheden vallen het kamp binnen!’ 

Iedereen is alert. Wie binnen is, blijft waar hij is. Buiten klinkt een salvo, er wordt ons bevolen de ramen te vermijden.

Abed Qusini, een journalist van in de vijftig, ondergaat het kalm. ‘Ik heb de Eerste en Tweede Intifada meegemaakt, de belegering van Arafat in Ramallah… Maar dit is de ergste periode ooit op de Westelijke Jordaanoever.’

Ondertussen infiltreren speciale eenheden het kamp en rijden jeeps van reguliere troepen binnen om dekking te bieden. Later blijkt dat ze een huis omsingelden en twee bewoners arresteerden op verdenking van terreur.

‘Om de paar dagen valt het leger binnen’, zegt Abed. ‘Ze arresteren of doden hun doelwitten en vertrekken weer. De bewoners moeten dan gewoon verdergaan, alsof er niets gebeurd is.’ Soms gebeurt het midden op de dag, terwijl kinderen op school zitten. ‘Ouders weten niet of ze hun kinderen levend terugzien.’

De dreiging van checkpoints, bulldozers en gewapende invallen heeft het kamp volgens hem veranderd in een openluchtgevangenis. ‘De markt ligt vol goederen, mensen verkopen falafel, groenten. Als het leger binnenvalt, vernielen ze alles.’

Wanneer de situatie wat kalmeert, voegt Maryam zich bij ons. Ze vertelt over een 82-jarige vrouw die in december op de markt werd doodgeschoten door vermomde elitetroepen in een groentewagen. ‘Ze maken geen onderscheid tussen man of vrouw, kind of volwassene. Ze willen gewoon doden, als jagers die vogels neerknallen. In Gaza plegen ze massamoord. Hier schakelen ze ons één voor één uit.’

Maryam leidt het medische team in het kamp. Haar collega Rasmi, een twintiger, werd in oktober 2023 doodgeschoten door een sluipschutter terwijl hij een gewonde verzorgde. ‘Hij was als een broer voor mij. Zijn dood was een klap. Twee maanden kon ik niet functioneren’, vertelt de hulpverleenster. De verhalen stapelen zich op. Speciale eenheden vallen binnen verkleed als vrouw, dokter of imam. Eén van haar patiënten zag hoe haar zoon werd gebruikt als menselijk schild.

Recht op terugkeer

Hoe voed je je kinderen op in zo’n situatie? ‘Het belangrijkste is geen angst tonen. Moeders kunnen zich geen kwetsbaarheid permitteren.’ Ze probeert haar zonen waardigheid en hoop mee te geven. ‘Huil niet als een soldaat je slaat. Jij bent sterker. Hun macht komt alleen van hun wapens’, leert ze hen.

‘Onze kinderen hebben niets om over te dromen’, zegt ze. ‘Ze kennen geen natuur, geen vrijheid, geen reizen.’ Ze brengt hen bij dat het leven meer moet bieden dan angst. In de gemeenschap vinden Palestijnen volgens haar hun kracht. ‘Alles wat de soldaten doen maakt ons hechter. Alleen samen kunnen we onze vrijheidsdroom waarmaken. Daarom is het recht op terugkeer zo diepgeworteld.’

Volgens Abed is het net dat ideaal dat Israël probeert te vernietigen. ‘Ze viseren de vluchtelingenkampen om het recht op terugkeer te ondermijnen. Als er geen kampen zijn, is er zogezegd ook geen vluchtelingenprobleem.’

De kampen op de Westelijke Jordaanoever huisvesten Palestijnen die in 1948 of 1967 verdreven werden uit wat nu Israël is. Intussen zijn het betonnen sloppenwijken geworden, waar nog altijd wordt gewacht op terugkeer – een recht dat vastligt in VN-resoluties en keer op keer bevestigd werd door de Algemene Vergadering. Maar voor Israël vormt dat recht een existentiële bedreiging.

Tegelijk met de militaire campagne werd ook VN-organisatie UNRWA verbannen. Die organisatie bewaart een uitgebreide database van alle Palestijnse vluchtelingen en hun oorspronkelijke woonplaatsen. Ze houdt ook het recht op terugkeer levend.

‘In de kampen is er alleen armoede en bezetting’, zegt Maryam. ‘Terugkeren naar onze dorpen is onze bestaansreden.’ Zelf groeide ze op met de verhalen van haar grootvader over de Nakba. Nu vertelt ze die aan haar eigen kinderen. ‘Mijn familie komt uit de havenstad Jaffa. Ik ben 41 jaar en heb de zee, op twee uur van hier, nog nooit gezien.’ Haar stem breekt. ‘De zee is een taboe geworden. Ze bestaat alleen in mijn dromen.’

Toch blijft ze hopen. ‘De meeste Palestijnse vluchtelingen hebben nog steeds hun originele huissleutels. Als Israël denkt dat ze het recht op terugkeer kunnen uitwissen door de kampen te vernietigen, vergissen ze zich. We weten dat we dat recht hebben. Ooit zal het gebeuren. Inshallah.’