Deze bioloog ontwikkelt een vaccin voor Afrika (want wij kopen alles op)

Het Westen koopt veel meer coronavaccins dan nodig, waardoor Afrikaanse landen pas in 2023 kunnen inenten. De Nigeriaanse moleculair bioloog Christian Happi ontwikkelt daarom een vaccin, geschikt voor Afrika: ‘Als we het heft niet in eigen handen nemen, worden we aan ons lot overgelaten.’

De Nigeriaanse Christian Happi is de eerste moleculair bioloog die werkt aan een coronavaccin dat specifiek is bestemd voor Afrika. Zijn vaccin moet beschermen tegen de inmiddels beruchte Zuid-Afrikaanse variant van het virus en rekening houden met de leefomstandigheden in Afrika. ‘Het Pfizer-vaccin moet worden bewaard bij -70° Celsius. Dat werkt niet in Afrika, want er is geen land dat voldoende koelcapaciteit heeft.’

‘In Afrika kan het vaccineren pas beginnen als in Amerika, Europa, China en India iedereen is gevaccineerd.’

Happi’s vaccin kan worden bewaard op kamertemperatuur en hoeft niet met een dure injectienaald te worden toegediend.

Met zijn team van Het African Center of Excellence for Genomics of Infectious Diseases (ACEGID) wist hij de specifieke eigenschappen van twee virusvarianten in Nigeria bloot te leggen, en die van een aantal andere varianten in naburige landen. De eerste testresultaten zijn positief: Happi’s vaccin bleek bij dieren in 98 procent van alle gevallen tegen corona te beschermen. ‘De volgende fase – testen op mensen – willen we doen in verschillende Afrikaanse landen, onder verschillende bevolkingsgroepen. Mensen met een verschillende afkomst reageren anders op vaccins, dat weten we al van eerdere virussen.’

Happi verwacht negen maanden nodig te hebben voordat zijn vaccin getest en klaar voor gebruik is. Maar om verder te kunnen met de volgende fase in het ontwikkelingsproces, is het wachten op financiering.

Happi’s inspanningen voor het Afrikaanse vaccinatieprogramma zijn helaas hard nodig. ‘Door westers vaccinatienationalisme mist Afrika straks de boot’, aldus Happi via Zoom vanuit de Nigeriaanse stad Ede. ‘In Afrika kan het vaccineren pas beginnen als in Amerika, Europa, China en India iedereen is gevaccineerd. Ze geven pas hun vaccins vrij als ze het beest in hun eigen achtertuin hebben gedood. Tenzij wij het heft in eigen handen nemen, wordt Afrika dus aan haar lot overgelaten.’

Eigen doses eerst

Zuid-Afrika heeft die les al eens geleerd. Bij de ontwikkeling van AIDS-remmers, in de jaren tachtig, kreeg het pas zés jaar na de Verenigde Staten toegang tot die medicijnen, terwijl de nood in Zuid-Afrika het hoogst was. Doordat farmaceuten hun patenten op de dure grondstoffen niet wilden vrijgeven, bleven de medicijnen lange tijd onbetaalbaar.

Ook de directeur van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), de Ethiopische Tedros Adhanom Ghebreyesus, tikte het Westen al op de vingers: ‘Dat jonge, gezonde volwassenen in rijke landen eerder worden ingeënt dan zorgmedewerkers en ouderen in armere landen is niet juist.’

Welvarende landen blijken soms wel vier tot vijf keer zoveel vaccins op te kopen dan nodig. Nederland bijvoorbeeld, heeft 61,7 miljoen doses besteld, België 22,8 miljoen. Dat is telkens meer dan genoeg voor de inenting van twee keer de bevolking, inclusief kinderen (die voorlopig niet gevaccineerd worden).

‘Welvarende landen kopen soms wel vier tot vijf keer zoveel vaccins dan nodig.’

Dat doen meer landen om hun eigen belangen veilig te stellen en een buffer op te bouwen in het geval een leverancier, zoals AstraZeneca enkele weken geleden, niet (op tijd) levert. Welvarende landen hebben weliswaar beloofd om geld te doneren aan Covax, de inkooporganisatie waarin 92 landen met veel lage en middeninkomens zijn verenigd (zie kader). Maar dat gebeurt pas nadat ze eerst hun eigen doses veiliggesteld hebben via een overeenkomst met de farmaceut van hun keuze.

In theorie zouden Afrikaanse landen ook zo’n overeenkomst kunnen tekenen, maar dat lukt maar op heel kleine schaal. Volgens Happi heeft de Nigeriaanse overheid op dit moment 100.000 doses besteld, genoeg om 50.000 mensen de benodigde twee inentingen te geven. ‘Op een bevolking van 196 miljoen mensen is dat niets.’

MEEST GELEZEN

• 1
  ‘Mensen vroegen mij of ik Hutu of Tutsi ben, maar thuis spraken we daar niet over’
• 2
  Een bril is niet alleen goed voor de ogen, maar ook voor het inkomen
• 3
  Hepatitis eist 3500 mensenlevens per dag

“Vaccinatienationalisme” kost triljoenen

Er zijn 1,5 miljard doses nodig om 60 procent van Afrika (in totaal 1,2 miljard inwoners) te vaccineren. Volgens het Africa Centres for Disease Control and Prevention (CDC) heeft de Afrikaanse Unie nu 670 miljoen doses veiliggesteld voor alle landen op het continent. Daarnaast is meer dan de helft van de 1 miljard door Covax bestelde doses voor Afrika bestemd. De vraag is alleen op welke termijn die kunnen worden geleverd. Veel koopcontracten kunnen niet worden omgezet in harde leveringsverplichtingen, omdat de farmaceuten vooruitbetaling eisen en het juist deze landen aan kapitaal ontbreekt.

Volgens de Afrikaanse Unie zijn er op korte termijn slechts 50 miljoen doses beschikbaar. De gevolgen noemt moleculair bioloog Happi desastreus. ‘Vergeet niet: voordat Afrika aan de beurt is zullen de vaccins eerst worden verkocht aan andere, niet-westerse landen met een grotere portemonnee.’

‘Sommige landen moeten tot 2023 wachten voordat de hele bevolking kan worden ingeënt.’

Hoewel de ziekenhuizen nog niet vol liggen, ziet de situatie in Nigeria er niet goed uit, zegt Happi. ‘Het aantal besmettingen stijgt sinds oktober. Als we niet oppassen, bevinden we ons over een tijdje in de situatie waarin Europa nu zit.’ Hoewel Afrika relatief weinig coronabesmettingen kent vergeleken met de rest van de wereld, waarschuwt Africa CDC voor een tweede golf in minstens veertig Afrikaanse landen.

Ook voor de economie is dat een ramp, zegt Happi. ‘Nigeria is afhankelijk van export. Door de reisbeperkingen gaat er nu weinig het land uit.’ De wereldeconomie verliest triljoenen dollars als gevolg van dit “vaccinatienationalisme”, terwijl het gecoördineerd vaccineren van de gehele wereldbevolking slechts miljarden hoeft te kosten (zie kader hieronder).

Wachten tot 2023

In totaal zijn er nog maar vijftig landen wereldwijd waar op dit moment al mensen worden gevaccineerd. In slechts tien landen wordt 75 procent van alle beschikbare vaccins ingezet. Groot-Brittannië (9,2 miljoen gevaccineerden, een zevende van de bevolking) en Israël (1,7 miljoen gevaccineerden, een derde van de bevolking) lopen voorop, terwijl er volgens WHO-directeur Ghebreyesus in het West-Afrikaanse Guinee nog maar 25 doses zijn toegediend.

Landen die moeten wachten met vaccineren, hebben ook nog eens minder keus.

Om het nog zuurder te maken: landen die moeten wachten met vaccineren, hebben ook nog eens minder keus. Omdat welvarende landen de uitgebreider geteste vaccins opkopen, zoals die van Pfizer-BioNTech en Moderna, blijven er voor de Covax-landen alleen vaccins over uit China en Rusland. Die zijn niet onder een groot publiek getest.

Lees ook

Corona in Afrika: lessen trekken en clichés doorprikken

Vaccin 2,5 x duurder in Zuid-Afrika

Farmaceuten vragen eerst patent aan voor hun nieuwe medicijnen in de landen waar het meest valt te verdienen. Dat betekent overigens niet dat er geen vaccins worden geproduceerd op het Afrikaanse continent. In Zuid-Afrika, bijvoorbeeld, produceert farmaceut Aspen miljoenen vaccins voor de Amerikaanse fabrikant Johnson & Johnson. Maar die zijn allemaal al verkocht aan het buitenland.

‘De ebola-epidemie hadden we na 93 dagen onder controle maar dit duurt al een jaar.’

En dat terwijl Zuid-Afrika heel hard getroffen is door corona. Het land, dat al vroeg een avondklok invoerde en op slot ging, werd eerder juist geprezen om zijn corona-aanpak. Maar nu een nieuwe besmettelijke variant is opgedoken en de winter eraan komt, stromen de ziekenhuizen weer vol. ‘Onze vrienden gaan dood. Doktors gaan dood. Aspen had op zijn minst kunnen zeggen: 10 procent van die vaccins blijft in Zuid-Afrika. Het is niet alsof we dit niet anders hadden kunnen organiseren’, zei Glenda Gray, hoofd van de Medical Research Council in Zuid-Afrika, eerder tegen NRC.

Op het einde van januari kwam wel de eerste lading met een miljoen doses vaccin uit India Zuid-Afrika binnen. De verwachting is nu dat aan het eind van dit jaar 60 procent van de 60 miljoen Zuid-Afrikanen gevaccineerd zal zijn, maar goedkoop zal het niet worden: voor het AstraZeneca-vaccin moet het land niet minder dan 2,5 keer meer betalen in vergelijking met de EU-landen.

De EU werkt aan een systeem waardoor lidstaten gezamenlijk vaccins kunnen delen met landen op de Balkan, in Afrika en in Azië. Maar het is nog afwachten vanaf welke vaccinatiegraad landen bereid zijn dat te doen en in welke mate.

Intussen wordt er in Nigeria dus hard gewerkt aan een alternatief van eigen bodem – onder anderen door Christian Happi, die geen tijd verspilt. ‘De Ebola-epidemie hadden we in 93 dagen onder controle, maar dit duurt al een jaar.’

Dit artikel werd eerder gepubliceerd op Oneworld.nl