Senegalese migranten reizen vis achterna

Vis cruciaal voor Senegalese economie

Bij de oude koloniale hoofdstad Saint-Louis ligt het strand tjokvol met honderden bontgekleurde houten prauwen. Met deze pirogues varen vissers elke dag tientallen kilometers de oceaan op om sardines te vangen. In de smalle zandweggetjes van de visserswijk aan de kust vermengt het geblaat van geiten en het geronk van vrachtwagens zich met de gebedsoproep van verschillende moskeeën. 

Het hele leven draait hier om de visserij. Voor de Senegalese kust komen de uitlopers van twee bijzonder vruchtbare visgronden samen: het Atlantische Oceaangebied rondom de Canarische Eilanden en de Golf van Guinea.

Ongeveer 40% van alle dierlijke eiwitten die geconsumeerd worden in Senegal komt uit de zee. Ook de lokale economie is grotendeels afhankelijk van de visvangst. Sardines die aan land komen, worden op de vismijn aan het strand in sneltreintempo verkocht aan vissersvrouwen. Die drogen of roken de vis en verkopen hem vervolgens op de markt aan huisvrouwen. Zij bereiden er thuis het nationale gerecht mee: thiéboudienne, rijst met vis en kruiden.

Vis die niet direct aan de kust geconsumeerd wordt, gaat via tussenhandelaars naar het droge binnenland, of richting buurlanden als Mali en Burkina Faso. Deze landen zijn voor hun voedselzekerheid deels afhankelijk van vis uit Senegal. De laatste twee decennia ging meer dan 57% van alle Senegalese geëxporteerde vis naar de regionale Afrikaanse markt.

Boun Daouda Soumaré werkt voor het gemeentelijke ontwikkelingsbureau van Saint-Louis. In een klein kantoortje, midden in het historische stadshart, legt hij uit hoe belangrijk de visserij is voor Senegal. ‘De Wereldbank financiert in deze regio allerlei werkgelegenheidsprojecten om de economie diverser te maken. Er wordt geprobeerd vissers om te scholen tot kleermaker of kapper, maar dat is heel moeilijk. Iedereen identificeert zich met de oceaan. Pas als de hele zee is leeggevist zullen mensen wat anders gaan doen.’

Illegale visserij

De ooit zo rijke visbestanden bij Senegal staan onder druk. Tussen 2009 en 2018 is de per capita beschikbaarheid van vis in het land gehalveerd tot slechts 9 kilo per jaar.

Door de klimaatopwarming veranderen de migratiepatronen van kleine oceaanvissen, en de snelle bevolkingsgroei in Senegal zelf heeft geleid tot een razendsnelle toename van het aantal prauwen die met elkaar concurreren om steeds minder vis.

Tot overmaat van ramp komen buitenlandse trawlers regelmatig illegaal binnen de zone van 12 zeemijl (22 kilometer) vissen, terwijl die wettelijk is gereserveerd voor kleine visserij. Tientallen vissers waarmee we spraken, bevestigen regelmatige incidenten tussen trawlers en kleine vissers.

In een buitenwijk van Saint-Louis vertelt visser Boly Fall hoe dat tot gevaarlijke situaties leidt: ‘Er zijn talloze ongelukken geweest omdat Europese trawlers op open zee onze houten prauwen laten kapseizen. Daarbij zijn zelfs doden gevallen. Als het donker is, doven ze het licht en bedekken ze hun markeringen om onherkenbaar te blijven. Dat leidt tot botsingen omdat je die grote boten dan niet meer ziet aankomen.’

Uit onderzoek van het Nederlandse platform Follow the Money blijkt zelfs dat minstens een vijfde van alle industriële vistrawlers die op dit moment onder Senegalese vlag varen eigendom is van een joint venture met een in de EU gevestigd moederbedrijf. Maar liefst 38% van zulke vissersboten heeft minstens één wetsovertreding op zijn kerfstok.

Volgens Soumaré heeft dat een ingrijpende impact op de lokale economie. ‘Het grootste probleem in deze regio is het grote aantal industriële vissers die het laat lijken alsof ze Senegalees zijn. Ze voeren een Senegalese vlag en hebben bemanningsleden uit Senegal. Maar de kapitein is Spaans en de eigenaren zitten in de EU. Onze regering heeft daar jaren nauwelijks tegen opgetreden omdat een kleine groep machtige mensen in Dakar meeprofiteert. Het gevolg is dat jongeren die geen werk kunnen vinden naar Europa vertrekken.’

Nieuw huis

Ook Abdoulaye Diop zette zijn zoon op de boot naar Tenerife in de hoop dat hij rijk naar Senegal zou terugkeren. Sindsdien is de migratiestroom naar de EU alleen maar groter geworden. In 2024 telde EU-grensagentschap Frontex een recordaantal van bijna 47.000 migranten die vanuit Senegal hun leven waagden op een sloep richting Canarische Eilanden.

Zijn 35-jarige dochter Ndewe klemt een schriftje vast en maakt ijverig aantekeningen over het leven van haar broer in Spanje. Ze heeft de universiteit afgerond, maar heeft geen tijd om een goede baan te zoeken omdat ze het gezin financieel moet ondersteunen.

‘Ik had gehoopt dat Younesse ons meer zou steunen. Hij komt niet vaak op bezoek en belt bijna nooit’, vertelt ze nadat haar vader de ruimte heeft verlaten. ‘Ik snap wel dat hij boos is omdat hij zo jong op de boot is gezet. Maar andere ouders in het dorp die hun zoon naar Spanje stuurden, hebben inmiddels een nieuw huis kunnen bouwen van het geld dat hij toestuurt. Wij zitten nog steeds in dezelfde woning.’

Nieuwe president, nieuwe hoop?

In april 2024 trad in Dakar een nieuwe regering aan onder leiding van de nog jonge president Bassirou Diomaye Faye. Hij maakte binnen een maand na zijn aantreden eindelijk openbaar welke schepen er eigenlijk een vergunning hebben om in Senegal te vissen. Deze informatie werd door de voorgaande regering strikt geheimgehouden.

Volgens lokale vissers varen veel Chinese trawlers sindsdien niet meer uit en ligt er sinds enige tijd een marineschip voor de kust van Saint-Louis om houten prauwen te beschermen tegen agressieve buitenlandse trawlers.

Abdoulaye Diop loopt door de hete zon over zijn stoffige erfje. De smartphone waarmee hij in contact blijft met zijn zoon op Tenerife heeft hij in zijn hand.

‘Wij zijn traditionele vissers met houten scheepjes’, zegt hij mild glimlachend. ‘Buitenlandse bedrijven met industrieel materieel kunnen wij niet beconcurreren. Dat maakt het voor ons moeilijk om Senegal verder te ontwikkelen, want het is pas toen de vis schaars werd dat de mensen begonnen te vertrekken. Er is een rechtstreeks verband tussen die twee zaken.’