Als je niemand hebt, ben je niemand

Een paar jongens prikken met een stok in de berg vuilnis op zoek naar batterijen, metaal, papier, kledij, medicijnflesjes… of iets eetbaars liefst onbeschimmeld. Onder een struik zit een viertal jongens te kaarten. Her en der tussen het afval liggen jongens per twee zij aan zij lijm te snuiven. Welkom op de vuilnisbelt aan de rand van Umoja, een middenklassewijk waar de straatkinderen uit de omliggende sloppenwijken komen werken: brandhout, illegaal gestookte alcohol of gerecycleerd vuilnis verkopen, bagage dragen, aardappelen verpakken op de markt in ruil voor wat eten, of bedelen. Ik ontmoet er Mnati (20), de gang leader, en Juma (15). Ze kennen elkaar al lang, hebben leed en liefjes gedeeld en behoren tot dezelfde groep straatjongens. Mnati is de vader van deze straatfamilie. Naar hem kijken ze op omwille van zijn leeftijd, de bescherming die hij biedt, zijn behendige kat-en-muis-spelletje met de politie.
Als ik de matatu “het busje” betaal, willen ze me wel meenemen naar Soweto, hun sloppenwijk. Nairobi telt drie Soweto’s, genoemd naar de zwarte township bij Johannesburg. Keniaanse ironie. Door de doolhof van brede straten nemen ze me mee naar hun huis. We passeren winkeltjes, kappers, cafés, een schooltje, videokiosken waar je voor 6 eurocent een Kung Fu-film of voetbalmatch kan bekijken.
Soweto lijkt wel een dorp in de stad, de geur van houtskoolvuurtjes die de avond inluidt incluis. Juma toont de kamer die hij met twee andere jongens deelt: één bed, één kast, één waslijn en één pot met pruttelende bonen voor de deur. Verlegen en schuchter blijft hij in de deuropening naar zijn schoenen kijken. Stug, met tegenzin, maar in de hoop achteraf een gemakkelijk verdiend dagloon te krijgen, beantwoordt hij mijn vragen. 5 euro per maand betalen ze met zijn drieën aan huur voor drie vierkante meter golfplaten. Voorheen sliep hij in de schuur van een eetstalletje wat verderop. We zijn er gepasseerd: twee meter op drie, zaagsel, grote zakken, een schoen en een lege fles op de grond waar ze met 12 tot 20 jongens in een beurtrolsysteem sliepen. De barmhartige eigenaar tolereerde hen omdat zijn zoon in het straatgroepje zat. Wat hij later wil worden? ‘Dokter’, fluistert hij in Swahili slang, sheng. Dokter, ingenieur of astronaut worden is de droom van veel straatkinderen. Het is een totaal onrealistisch antwoord dat de hopeloze uitzichtloosheid van hun leven nauwelijks maskeert.
Mnati boert beter: hij heeft een tienervrouw met een drie maanden oude baby, een salontafel met kanten tafelkleedje en drie stoelen, een doek om het slaapgedeelte van het salon te scheiden, een kast, een kitscherige klok en vergeelde posters van de lokale helden Arnold Schwarzenegger, Bob Marley en een nog zwarte Michael Jackson in zijn hagelwit kostuum uit de jaren tachtig. Ik kan haast niet geloven dat deze trotse vader met zijn lieve ogen en glimlach een van de grootste criminelen in Soweto is. Eigenlijk wil hij een job om zijn kind een ander en beter leven te geven dan hij had bij zijn polygame vader en stiefmoeder. Liefst van al als vrachtwagen- of matatuchauffeur, maar hij heeft geen rijbewijs. Laat staan de identiteitskaart die je daarvoor nodig hebt, of een geboorteakte, schoolbewijs of een vette steekpenning om die identiteitskaart te bemachtigen. Deze jongeren bestaan vaak niet op papier. Minderjarigen hebben sowieso geen burgerschap. Een straatkind zonder ouders heeft gewoon geen burgerrechten. ‘If you have nobody, you are nobody’, zegt Mnati.