Dossier: 
Vredesakkoord uit 2016 dreigt maat voor niets te worden

Massale nationale staking laatste redmiddel in strijd om Colombiaanse vrede

©  Reuters / Luisa Gonzalez

 

Twee en een half jaar na de ondertekening dreigt het Colombiaanse vredesakkoord tussen de regering en de FARC-rebellen een maat voor niets te worden. De regering van Ivan Duque toont weinig bereidheid om de afgesproken engagementen na te komen. De Colombianen willen er echter alles aan doen om het akkoord te redden. Van 25 april tot 2 mei leggen ze het land lam met een nationale staking om duidelijk te maken wat er op het spel staat.

Dossier Vrede voor Colombia
Wat vooraf ging

26 september 2016 was een historische dag voor Colombia. Vier jaar lang was er onderhandeld om een einde te maken aan een conflict dat 52 jaar geleden was begonnen en 218.094 mensenlevens had geëist. De ontgoocheling was groot toen de maand erop bij het referendum over het akkoord het neen-kamp een – zij het uiterst nipte- overwinning behaalde. Onder druk van de tegenstemmers, in hoofdzaak aangewakkerd door de extreemrechtse partij Centro Democrático (CD) van ex-president Alvaro Uribe, werd het akkoord herwerkt en uiteindelijk eind november van dat jaar definitief door het congres goedgekeurd. Van de dertien politieke partijen in het congres stemde alleen CD tegen. Toenmalig president Santos kreeg er in december 2016 internationale erkenning voor met de nobelprijs voor de vrede.

Het akkoord bereiken was een heikele onderneming, de uitvoering ervan garanderen zo mogelijk een nog grotere uitdaging.

5765 actieve strijders van de FARC moesten hun wapens inleveren en geïntegreerd worden in de samenleving. Er moesten grondwetshervormingen komen en bijzondere wetten en decreten om het akkoord operationeel te maken, over thema’s zoals de amnestieregeling voor oorlogsmisdadigers, het systeem voor overgangsjustitie en de politieke participatie van de FARC-guerrilla.

Ivan Duque, president en tegenstander van het vredesakkoord

Een volgende testcase voor het vredesproces waren de verkiezingen van vorig jaar, voor een nieuw parlement en een nieuwe president. Ivan Duque, een hardliner, een adept van Alvaro Uribe en tegenstander van het akkoord, haalde het van de linkse kandidaat Gustavo Petro.

‘Duque heeft een dubbel discours. Op internationale fora zegt hij dat hij de akkoorden zal respecteren en uitvoeren. Maar op nationaal vlak nemen zijn regering en zijn partij in het congres initiatieven die ingaan tegen de vredesakkoorden.’

Hoe kon dit gebeuren? ‘Onmiddellijk na de stemming over het vredesakkoord in het congres, hernam CD zijn campagne tegen het akkoord,’ zegt Alirio Uribe. Uribe is jurist voor het advocatencollectief Cajar, en mensenrechtenactivist. Tijdens de vorige legislatuur was hij congreslid voor het linkse Polo Democrático. ‘In het congres vertegenwoordigde CD minder dan 10 procent, maar in de straat voerden ze een ware lastercampagne tegen het vredesakkoord, met de steun van de evangelische kerken. Ze beloofden het akkoord weer in te trekken indien ze zouden worden verkozen.’

‘Duque heeft een dubbel discours, vervolgt Alirio. ‘Op internationale fora zegt hij dat hij de akkoorden zal respecteren en uitvoeren. Maar op nationaal vlak nemen zijn regering en zijn partij in het congres initiatieven die ingaan tegen de vredesakkoorden.’

Alirio Uribe was onlangs in Brussel, samen met een hele delegatie Colombiaanse vertegenwoordigers van sociale en mensenrechtenorganisaties die Europese steun kwamen vragen om het vredesakkoord te blijven verdedigen. Europa heeft immers heel wat geïnvesteerd in het vredesproces en beide landen hebben economische samenwerkingsakkoorden waarmee Europa Colombia onder druk kan zetten.

© Charis Bastin

Alirio Uribe Muñoz: ‘Duque heeft een dubbel discours. Op internationale fora zegt hij dat hij de akkoorden zal respecteren en uitvoeren. Maar op nationaal vlak nemen zijn regering en zijn partij in het congres initiatieven die ingaan tegen de vredesakkoorden.’

Een opstap voor een nieuw begin

De Colombiaanse delegatie in Brussel is het erover eens dat het vredesakkoord een goed akkoord is. Hoewel het niet lukte om het neoliberale economische model ten gronde in vraag te stellen, toch bevat het akkoord aanzetten om een nieuwe toekomst te creëren.
Het akkoord omvat zes thematische rubrieken:

  1. Integrale hervorming van het platteland, met opmaak van een kadaster van de gronden en teruggave van onteigende gronden;

  2. Politieke participatie van de FARC als politieke partij

  3. De overgangsjustitie: waarheid, gerechtigheid, herstel en garanties dat de misdaden zich niet herhalen;

  4. Aanpak van illegale drugsteelt en –trafiek

  5. Het beëindigen van het conflict en inleveren van de wapens

  6. Implementatie en monitoring van de opvolging van het vredesakkoord, en het referendum over het akkoord.

De onderhandelingen met guerrillagroep ELN zijn onder president Duque definitief afgesprongen.

Die zes thema’s staan voor zo’n 570 concrete engagementen. Volgens Alirio Uribe is hiervan zo’n 20 procent opgevolgd, vooral het gedeelte dat te maken heeft met het beëindigen van het conflict: de ontwapening van de FARC en hun integratie in de samenleving. Maar de uitvoering van het kadasterplan van de rurale gebieden en de landhervormingen laten nog op zich wachten. Alirio Uribe: ‘De elites van Colombia, inclusief ex-president Santos en president Ivan Duque, wilden vooral dat de FARC zich ontwapende. Aan de andere thema’s gaven ze veel minder prioriteit.’

De onderhandelingen met de andere guerrillagroep, de ELN, zijn onder president Duque definitief afgesprongen. Aanleiding hiervoor was de explosie van een bomauto bij een opleidingscentrum van de politie in januari dit jaar. De aanslag kostte het leven aan 21 mensen.

Voor de president, die al niet erg gemotiveerd was om de onderhandelingen verder te zetten, was dit een doorslaggevend argument om de gesprekken af te breken. Voor Duque is de ELN een “terroristische groepering” en daar onderhandel je niet mee. Ook ELN bleek niet echt gemotiveerd.

De trieste balans van een broze vrede

Er mag dan al een vredesakkoord zijn met de FARC, 2018 was een donker jaar voor de naleving ervan. Volgens het rapport van het VN-Hoog Commissariaat voor de Mensenrechten werden maar liefst 110 mensenrechtenverdedigers vermoord waarvan 18 inheemsen en 12 afro-Colombianen. Tijdens de verkiezingscampagne werden ook vier leden van de politieke partij FARC vermoord.

Opvallend voor het voorbije jaar was ook de toename van geweld en bedreigingen aan het adres van journalisten, vergeleken met 2017

Opvallend voor het voorbije jaar was ook de toename van geweld en bedreigingen aan het adres van journalisten, vergeleken met 2017: 3 moorden, 200 bedreigingen en 477 gevallen van aanval op de persvrijheid.

De daders van die moorden waren voornamelijk leden van criminele organisaties, van gedemilitariseerde paramilitaire groeperingen (40%), leden van de andere guerrilla-groepen ELN (8%) of van de EPL guerrilla, of leden van leger of politie (5%).

Cocaïne, het grootste megaproject van Colombia

De etnische groepen van inheemsen en afro-Colombianen zijn het meest getroffen door dit geweld, zoals ook blijkt uit het rapport van het Internationale Rode Kruis, sectie Colombia. Zij wonen in afgelegen gebieden waar de staat zwak staat of totaal afwezig is en waar mensen geen toegang hebben tot justitie. Vaak gaat het om zones waar de FARC zich teruggetrokken heeft.

Leger en politie, lokale en nationale autoriteiten, bedrijfsmensen, allemaal hebben ze nauwe banden met de drugshandel. De cocaïneproductie is het grootste megaproject in Colombia!.

Volgens het vredesakkoord zou hier een territoriale herverdeling moeten komen en projecten voor economische alternatieven, maar die blijven vooralsnog uit. In die regio’s opereren militairen, paramilitairen en drugshandelaars naast elkaar, terwijl de coca en de marihuana er welig tieren. Om hen vrij spel te geven, worden de sociale leiders of al wie de uitvoering van het vredesakkoord wil promoten, uit de weg geruimd of geïntimideerd zodat ze uit eigen beweging wegtrekken.

Alirio Uribe: ‘Het vredesakkoord van Colombia is ongeveer het enige akkoord in de wereld dat een antidrugsbeleid inhoudt. In dat plan zegt men heel duidelijk wat men níet moet doen, namelijk de twee polen van de keten aanpakken: de telers en de gebruikers. Wat heeft Duque gedaan? Precies die twee polen aangepakt. De tussenschakels waar de winsten worden gemaakt, de leveranciers van de chemische benodigdheden, de trafikanten, de witwassers blijven ongemoeid.’

‘Leger en politie, lokale en nationale autoriteiten, bedrijfsmensen, allemaal hebben ze nauwe banden met de drugshandel. De cocaïneproductie is het grootste megaproject in Colombia! Vorig jaar is er meer dan 500 kubieke ton aangeslagen. Dat betekent dat meer dan 1000 kubieke ton cocaïne geproduceerd is want gewoonlijk wordt ervan uitgegaan dat een derde deel wordt ingerekend. Dat wordt geëxporteerd naar Antwerpen, Italië, Spanje, Miami. En die handel is in volle expansie.’

‘Toen de FARC er het gezag voerde, verbouwden de mensen coca maar ook voedselgewassen. En ze beschermden het woud. Nu de FARC vertrokken is, zaait niemand nog andere gewassen.’

Die explosieve toename van de cocateelt brengt ook ernstige milieuproblemen mee. Alirio Uribe: ‘Toen de FARC er het gezag voerde, verbouwden de mensen coca maar ook voedselgewassen. En ze beschermden het woud. Nu de FARC vertrokken is, zaait niemand nog andere gewassen. Mensen eten voedsel uit blik en kappen het woud om nog meer coca te zaaien.

Onlangs gaf president Trump Duque nog een berisping. Hij zei dat Duque een brave jongen is maar dat hij niets deed om de drugsteelt in te dijken. Dat er tijdens deze regering nog meer cocaïne de VS binnenstroomt dan tijdens vorige regeringen.

Trump vroeg ook aan het Amerikaanse congres om de hulp aan Colombia te verdubbelen op voorwaarde dat het Colombiaanse grondwettelijk hof opnieuw besproeiingen van de cocateelt met glyfosaat toelaat. Sinds 2015 is er een verbod op die besproeiingen omwille van de negatieve impact op de volksgezondheid en het milieu.

Duque’s vredespolitiek

Ook het nieuwe veiligheids- en defensiebeleid van deze regering wordt door de middenveldorganisaties zwaar op de korrel genomen. Alirio Uribe: ‘Voor deze neoliberale en neoconservatieve regering is er geen ontwikkeling zonder veiligheid. “Om ontwikkeling te hebben, is er veiligheid nodig. Als er veiligheid is, is er legaliteit en respect voor de wetten. Dat stimuleert ondernemerschap en productiviteit en leidt automatisch tot sociale gelijkheid,” zo redeneert de regering.’

Doordat de overheid ook de burgers betrekt in zijn strategie, worden ze in het conflict gezogen, zegt Alirio Aribe.

Duque’s veiligheidsplan voorziet in een sterke aanwezigheid van leger en politie over het hele land en de ontbinding van allerhande dissidente gewapende groeperingen.

Om het plan te doen slagen, betrekt de overheid ook de burgers in zijn strategie, zoals de uitbouw van een web van informanten uit de burgerbevolking. Alirio Uribe: ‘Op die manier worden gewone burgers in het conflict gezogen. Men stelt zelfs voor om de inheemse zelfverdedigingsgroepen, de guardias indigenas in te lijven bij het leger en de politie, wat volledig indruist tegen het opzet van die zelfverdedigingsgroepen.’

Een ander heikel punt is een wijziging die Duque aanbracht in het decreet over het verbod op individuele wapendracht, dat acht jaar geleden was afgekondigd.

Duque heeft dit decreet verlengd tot eind dit jaar maar met een delicate wijziging: het ministerie van Defensie kan uitzonderlijk wel de toelating geven aan individuen om zich te bewapenen. De grote vraag is volgens welke criteria die uitzonderingen worden gemaakt. Wie krijgt wel wapens en wie niet? Wie zijn de “goeden” en wie zijn de “slechten”? Men vreest dat dit een handel wordt die erg vatbaar is voor corruptie.

De uitholling van de overgangsjustitie

De overgangsjustitie is een bijzonder gevoelig onderdeel van het akkoord en essentieel voor de erkenning van de slachtoffers.

Meer dan 2000 militairen, waaronder minstens 3 generaals, en verschillende kolonels met rust, onderwierpen zich tot nog toe aan de speciale vredesjurisdictie, de Jurisdicción Especial para la Paz, de JEP, om hun betrokkenheid bij wederrechtelijke terechtstellingen. Ook een aantal leden van het opperbevel van de FARC onderwierpen zich aan de JEP, in verband met gijzelnemingen.

Maar president Duque heeft expliciet verzet aangetekend tegen dit JEP-mechanisme. Voor 2019 heeft hij het budget hiervoor met 28 procent verminderd.

De regering verzet zich ook tegen het ter verantwoording roepen van de hoogste verantwoordelijken en van derde-partijen die betrokken waren in het conflict.

Zorgwekkend is de wet 1922 die vlak voor het aantreden van Duque werd uitgevaardigd en die in art 11, par.2 aan de JEP verbiedt om agenten van de staat te ondervragen, meer specifiek leden van leger en politie, in het onderzoek naar de criminele organisaties en de opdrachtgevers van de misdaden. Het niet verhoren van deze spelers betekent het ontkennen van de rechten van de slachtoffers.

De regering verzet zich ook tegen het ter verantwoording roepen van de hoogste verantwoordelijken en van derde-partijen die betrokken waren in het conflict. Al deze elementen houden het risico in op straffeloosheid en op een ernstige uitholling van wat overgangsjustitie moet zijn.

Ik ben proMO*

 

Steun ons unieke non-profit mediaproject en word proMO*.

Je ontvangt ons magazine en geniet van een pak andere voordelen

Je maakt MO* mee mogelijk en steunt ons in onze missie.

Voor € 4,60/maand of € 60/jaar.

Ik word proMO*

‘De regering heeft met zijn houding tegenover de overgangsjustitie het hart van het vredesakkoord aangetast,’ stelt Ariel Palacios. Palacios maakt ook deel uit van de Colombiaanse delegatie in Brussel en vertegenwoordigt de afro-Colombiaanse en inheemse groeperingen. ‘Door de institutionele ruimte te verengen en de financiële steun in te krimpen, wil Duque de manoeuvreerruimte voor het vredesakkoord verkleinen.’

De VN-gezant die de uitvoering van het vredesakkoord opvolgt, Carlos Ruiz Massieu, waarschuwt de Colombiaanse regering ervoor de afspraken op deze manier op de helling te plaatsen.

Ook het congres in Colombia sprak zich uit tegen de wijzigingen die de president wil aanbrengen in dit thema van overgangsjustitie, die overigens inmiddels zijn opgenomen in de grondwet.

© Alma Dewalsche

Ariel Palacios: ‘De regering heeft met zijn houding tegenover de overgangsjustitie het hart van het vredesakkoord aangetast.’

Humanitaire crisis

Ariel Palacios ziet nog een ander element dat het vredesakkoord in gevaar brengt. ‘President Duque heeft het over een “humanitaire crisis” maar hij past die term toe op de situatie in Venezuela in plaats van Colombia. Hij stelt zich op een lijn met president Trump om te oordelen dat er in Venezuela een “humanitaire crisis” is, die vervolgens de aanleiding vormt voor een strategische bilaterale agenda van de VS en Colombia tegen Venezuela. Op die manier brengt hij ons, Colombianen, in gevaar. Een confrontatie tussen Colombia en Venezuela bedreigt immers de hele vredesopbouw in Colombia.’

‘Intussen zijn er andere gewapende groepen, de ELN en andere dissidente groepen, die aan kracht winnen en de gebieden innemen die de FARC vrij maakte. Indien de regering de interne problematiek niet ter harte neemt, kan dit uitmonden in een nieuwe burgeroorlog.’

Een andere bedreiging ziet Palacios in de spill over van de Colombiaanse ELN en dissidente groepen die zich in Venezuela verbinden met de Bolivariaanse strijdkrachten van Maduro en van daaruit de vrede in de regio bedreigen.

Een minga van vrede en gerechtigheid

Al deze elementen maken het vredesakkoord uitermate broos en kwetsbaar. Toch geven de Colombianen zich niet gewonnen. Alirio Uribe: ‘De Colombiaanse samenleving is grondig veranderd door het hele vredesproces, mensen zijn anders gaan denken. Ze begrijpen vandaag ook veel beter alle onderdelen van het vredesakkoord. Er is een heel intense sociale dynamiek.

De politici doen niet meer wat ze willen en de regering kan niet meer schaamteloos mensen misleiden zoals dat gebeurde tijdens het bewind van Alvaro Uribe. Het harde beleid dat Duque voert, kost hem ook aan populariteit. De Colombianen willen vrede.’

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

Ariel Palacios: ‘De vrede is het resultaat van het volk, niet zozeer van de Colombiaanse elites. Het gaat ook niet alleen om het respecteren van de akkoorden met de FARC. Het gaat ook over de akkoorden die de regering gesloten heeft met de sociale organisaties, met de boeren- en inheemse organisaties. Deze dagen is het land gemobiliseerd, alle sociale organisaties, vakbonden, etnische groeperingen , studenten, zijn op de been om vrede te vragen.

Wij, de inheemse en afro-Colombiaanse groepen zijn een derde van de bevolking van Colombia, 40 miljoen mensen. Wij wonen in de regio’s die van strategisch belang zijn voor de globale markten. Ik heb heel mijn leven in een situatie van oorlog geleefd in Nariño, omgeven door coca. Wij willen weg uit die situatie. Ik weet waarvoor ik vecht. Maar we hebben jullie steun nodig. Het klimaat in de wereld van vandaag is er een van harde confrontatie, niet van vrede. Met de crisis in Venezuela kan de spanning nog oplopen en de situatie nog erger worden. Wij willen de roep om vrede versterken.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2776   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Latijns-Amerika & ecologie
    Alma De Walsche schrijft over ecologische thema’s, van klimaat- en energiebeleid, over landbouw- en voedsel tot transitie-initiatieven en baanbrekers. Ze volgt al enkele decennia Latijns-Amerika, met een speciale focus op de Andeslanden.

Met de steun van

 2776  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.