De aarde wordt kleiner

Analyse

De aarde wordt kleiner

De aarde wordt kleiner
De aarde wordt kleiner

Van de Britse demograaf Thomas Malthus (1798) tot de Club van Rome (1972) is er een lange westerse traditie van onheilsboodschappen dat de aarde niet meer in de menselijke behoeften zal kunnen voorzien.

Daarbij werden doorgaans de groeiende (wereld)bevolking en/of de groeiende consumptie van de mensen als oorzaken aangewezen. Dezer dagen lijkt het erop dat we geen nood meer hebben aan voorspellingen. De hoge prijzen spreken voor zich. De prijzen van de grondstoffen die we in de aardkorst aantreffen –of het nu koper of aardolie is–zijn sterk gestegen. Ook die van de landbouwproducten –de vrucht van de “landbouw” die we op de aardkorst bedrijven– stijgen. Dat heeft nu al tot gevolg dat meer mensen honger lijden. Wellicht voor het eerst in de menselijke geschiedenis hebben één miljard mensen niet genoeg te eten. Herlees die zin gerust.

Ook als de prijzen niet stijgen, stoten we met onze levensstijl op grenzen. Onze hoge energieconsumptie schept nieuwe risico’s –zoals de Japanse kernramp overduidelijk heeft getoond. Energie uit fossiele brandstoffen leidt dan weer tot klimaatproblemen, omdat we meer broeikasgassen produceren dan goed is voor de stabiliteit van het klimaatsysteem.

De mensheid stoot op grenzen. De redenen hiervoor zijn, inderdaad, de stijgende wereldbevolking en de verspreiding van het westerse consumptiepatroon. De reuzenlanden India en China, samen goed voor bijna veertig procent van de wereldbevolking, zijn wakker geworden en imiteren onze levensstijl. De wereldeconomie wordt nu zo groot dat de aarde te klein wordt om haar te “verteren”.

Hoge prijzen hebben niet alleen maar negatieve gevolgen. Als ontwikkelingslanden meer krijgen voor hun grondstoffen, is dat niet per se een slechte zaak. Hoge prijzen geven tevens signalen om alternatieven te zoeken. Daarom is het eigenlijk een goede zaak dat de prijs van olie nooit meer zeer laag zal worden. Zo krijgen energiealternatieven die minder CO2 in de lucht stoten meer kans. Hoge prijzen dwingen de meeste mensen ook om zuiniger te worden: the sky is niet langer the limit. Dat vergt voor nogal wat mensen en landen een mentale of culturele omslag. Op een “kleinere” aarde moeten we meer afstand nemen van het vrijheidsideaal dat je als mens ongestoord kan leven met de ecologische voetafdruk die jij wil. Zuinigheid moet hip worden.

Voor elk probleem zullen we onbevangen moeten onderzoeken wat een goede ecologische én sociale oplossing is.

Hoge prijzen doen dus ook goed. Daarom had de Leuvense economieprofessor Paul De Grauwe gelijk toen hij het idee verwierp om de accijnzen op benzine nu snel te verlagen. Want wie zou daarvan het meest profiteren? De mensen die met een grote, benzineverslindende wagen rijden. De inspanning kan beter gericht worden op de mensen die echt lijden onder de hoge prijzen.

Dat is het soort gebalanceerde afwegingen dat we de komende jaren veel zullen moeten maken. Simpele schema’s dat de mensheid niet meer in staat is om nog genoeg voedsel te produceren of dat de kopervoorraden zullen weldra totaal uitgeput zijn, lijken me niet meteen erg realistisch. Wel waarschijnlijk is dat –als we ons gedrag onvoldoende aanpassen– de prijzen nog meer zullen stijgen en de milieuproblemen zullen groeien. En dat de armste mensen en landen daar het meest onder zullen lijden.

Er is genoeg voor ieders nood, maar niet voor ieders hebzucht, zeide Mahatma Gandhi lang geleden. Dat is nu meer dan ooit waar. Op een aarde die almaar kleiner wordt, zullen verdelingsproblemen zich scherper stellen. Daarvoor kan de markt alleen niet de oplossing bieden. De markt produceert voor wie koopkracht heeft. Wie geen koopkracht heeft, bestaat niet. Het miljard hongerigen heeft te weinig koopkracht. Het klimaat heeft geen koopkracht. En dus moet je met andere mechanismen voor hen zorgen: regels en wetten, samenwerking, herverdeling, waarden…

Voor elk probleem zullen we onbevangen moeten onderzoeken wat een goede ecologische én sociale oplossing is. Dat is niet altijd in simpele slogans te vatten. Er zijn ook geen garanties dat het op deze kleiner wordende aarde goed zal aflopen met het mensdom. We realiseren het ons te weinig maar in feite loopt het voor zij die honger lijden door de hogere voedselprijzen, nu al slecht af.