Vijf dodelijkste organisaties van 2014

1. De suikerindustrie

Het is al langer geweten dat de grote voedingsbedrijven achter de knoppen zitten van ons voedingspatroon: Kraft, Kellogg’s, Pepsico, Coca-Cola, General Mills en zovele anderen. Dit jaar kreeg de suikerindustrie de volle lading, in documentaires zoals Fed Up en That Sugar Film.

Volgens Damon Gameau die de laatste docu regisseerde, is 8 op 10 rekken in onze supermarkten gevuld met suikkerrijke producten. Geraffineerde suikers - dus niet de natuurlijke suikers in fruit of bruine rijst - zorgen voor meer overgewicht, obesitas, en gerelateerde aandoeningen zoals type 2 diabetes.

De suikerindustrie hanteerde decennialang gelijkaardige pr-technieken als de tabaksindustrie.

‘Suiker is de nieuwe tabak’, aldus critici. De suikerindustrie hanteerde decennialang gelijkaardige pr-technieken om het grote publiek te bedotten. Zo beweert Action on Sugar, een medische drukkingsgroep die in 2014 het licht zag, dat het Britse Scientific Advisory Committee on Nutrition (SACN) onverkwikkelijke banden heeft met en fondsen krijgt van de voedings- en suikerindustrie. Ook in het verleden zou de suikerindustrie, net als de tabaksindustrie, de publieke opinie en de wetenschappelijke research omtrent suiker hebben bewerkt.

Pogingen om de voedingsindustrie uit vrije wil tot minder suikergebruik te bewegen, hebben weinig uitgehaald. Bovendien zijn vele suikers in onze voeding “verborgen”. Een eetlepel ketchup bevat bijvoorbeeld 4 gram suiker wat neerkomt op 1 theelepel.

Gezien het nefaste effect van zoveel zoets en de mierzoete hoop dat meer bewegen ooit opweegt tegen de impact van zoveel suiker (en zout en vet), rekenen we de suikerindustrie tot één van 2014’s dodelijkste organisaties. Niet met een korreltje zout te nemen.

2. De CIA

Afgelopen jaar was een ramp voor het imago van de CIA. Het rapport van de Inlichtingencommissie bracht de leugens aan het licht die deze Amerikaanse inlichtingendienst jarenlang verspreidde over zijn geheime detentiecentra en foltertechnieken. Enhanced interrogation bleek een eufemisme voor middeleeuwse praktijken. Rectal rehydration bracht mij althans de Algerijnse burgeroorlog in herinnering, toen sommige gevangenen een tuinslang in de aars kregen, waarna de waterkraan werd opengedraaid.

Enhanced interrogation bleek een eufemisme voor middeleeuwse praktijken.

2014 is ook het tiende jaar sinds de start van de CIA’s drone war in Pakistan. Drones zijn onbemande vliegtuigjes, die op afstand bestuurd kunnen worden en behalve afluisterapparatuur ook bommen kunnen vervoeren. Ze worden door de CIA gebruikt voor het overvliegen, afluisteren en uitschakelen van terreurverdachten over de hele wereld, Pakistan op kop.

Uit cijfers van watchdogs zoals Reprieve en het Bureau of Investigative Journalism bleek in 2014 dat hierbij véél meer burgerslachtoffers vallen dan betoogd. Pogingen om zo’n 41 ‘doelen’ uit te schakelen hebben bijvoorbeeld maar liefst 1.147 mensen gedood. Niks precisiebombardementen, dus.

In tegenstelling tot de CIA-martelgang die Obama bij zijn aantreden een halt toeriep, gaan de drone-aanvallen met zegen van Obama onverminderd voort.

De CIA levert dan wel de informatie en bepaalt wie dood moet, het zijn vaak militairen die achter de knoppen zitten, onttrokken aan publieke controle. Vanuit een luchtmachtbasis vlakbij Las Vegas in de VS worden Predators en Reapers bediend die in Pakistan hun bommen lossen.

2014 is niet alleen het ‘jaar van de drones’ - met reddende drones, geile drones, drones voor alleman of voor Google en Amazon. Het is ook het jaar van CIA’s schandelijke drone war.

3. Het Kalifaat

Vorig jaar stond al-Qaeda nog geboekstaafd als ’s werelds gevaarlijkste terreurorganisatie. Door een samenspel van omstandigheden en een slim gebruik van sociale media heeft Islamitische Staat of IS zich dit jaar pijlsnel opgewerkt als vijand nummer één in de Arabische Wereld. In juni proclameerde IS het kalifaat met Abu Bakr al-Baghdadi als kalief.

Andere terreurbewegingen grijpen ook terug naar het kalifaat, maar zonder hetzelfde succes als IS.

IS veroverde Irak’s tweede grootste stad Mosul en legde beslag op lucratieve olie-inkomsten die de territoriale veroveringsambities meer kans op slagen geven. Behalve een strikte naleving van de Sharia, houdt IS er ook een gemediatiseerde wreedheid op na. Onthoofdingen voor de camera en executies moeten vriend en vijand angst in boezemen. Minderheden zoals de Jezidi’s moesten het ontgelden.

Of hiermee moslims overal ter wereld als vliegen zullen vallen voor het zelf verklaarde Kalifaat - een kalief is de opvolger van de profeet Mohammed en staat aan het hoofd van een soevereine islamitische staat - is nog maar de vraag.

IS joeg niet alleen Al Qaida tegen zich in het harnas, maar kreeg vooralsnog van geen enkel land erkenning. Wel heeft het de lang vervlogen droom van het kalifaat opnieuw leven in geblazen.

Wanneer Mustafa Kemal in 1924 het kalifaat ontmantelde, omvatte het Ottomaanse Rijk - het tot dusver langst regerende kalifaat - Turkije, Syrië, Libanon, Palestina, Jemen, Jordanië en delen van Saoedi Arabië. Na de ontbinding van het kalifaat, sluimerde die statelijke eenheid nog in de geesten van de umma.

Andere terreurbewegingen zoals Boko Haram in Nigeria grijpen ook wel terug naar het kalifaat - zoals dat van Sokoto in 1809 gesticht door Dan Fodio - maar zonder hetzelfde succes als IS. Volgens de Franse islamoloog Benzine is het einde van het kalifaat niet in zicht. Daarom en omwille van de terreur en verderf die de men in black hebben gezaaid in 2014, mocht IS niet in dit sinister lijstje ontbreken.

4. Mexicaanse drugskartels

Narco Cultura is een documentaire over drugscartels in Mexico en volgt onder meer Edgar Quintero die aan de andere zijde van de grens, in Los Angeles, polka-achtige liedjes zingt ter verheerlijking van moordende drugsbarons.

Voor een groeiend aantal Mexicanen en latino’s van Mexicaanse afkomst in de Verenigde Staten zijn de narco-trafficanten echte helden. Wars van enig moreel besef, moorden en dealen ze hun weg naar de rijkdom. Die uit zich in pompeuze graftempels en in de op bestelling geschreven narcocorridos: lofdichten aan hun adres, doorspekt met verwijzingen naar de euveldaden die ze plegen.

Al zijn alle ogen tegenwoordig op IS gericht, de Mexicaanse drugsmaffia houdt er evengoed onthoofdingen op na.

Wanneer Quintero zijn zelfgeschreven teksten debiteert boven de buggy van zijn jonge baby, gaat het mij dagen hoe diep de cultuur van geweld, straffeloosheid is doorgedrongen in de Mexicaanse samenleving. ‘With an AK-47 and a bazooka on my shoulder’, zingt de frontman van Buknas de Culiacán. ‘Cross my path and I’ll chop your head off.’.

Aan de overzijde vallen in Ciudad Juarez ieder jaar duizenden doden onder de kogels van Mexicaanse drugskartels zoals Los caballeros templarios - of Knights Templar - of Los Zetas, volgens de Amerikaanse regering de ‘most technologically advanced, sophisticated, and dangerous cartel operating in Mexico’.

Los Zetas zijn naar verluidt verantwoordelijk voor het gros van de kidnappings, afpersingen, moorden en onthoofdingen in Mexico. De kartels houden zich trouwens allang niet louter bezig met verdovende middelen, maar ook met vastgoed, wapenhandel en andere wingewesten.

Al zijn alle ogen tegenwoordig op IS gericht, de Mexicaanse drugsmaffia houdt er evengoed onthoofdingen op na en begaat veel meer wreedheden: slachtoffers worden in mootjes gehakt, beelden gaan online bij wijze van afschrikkingsmiddel, vrouwen dienen als seksslaaf en kinderen worden ingelijfd als drugskoeriers of kindsoldaten. De kartels kloppen de Islamitische Staat ook in trieste cijfers. In 2013 vermoordden drugskartels in Mexico alleen zo’n 16.000 mensen.

Bovendien spelen drugsbendes vaak onder één hoedje met de lokale politici. In september nog leverden de lokale ordetroepen in de Mexicaanse stad Iguala opgepakte studenten uit aan een drugsbende, de Guerreros Unidos. Mexico lag het afgelopen jaar meermaals in de clinch met een groeiend aantal scholieren en studenten die opkomen tegen de omstreden president Peña Nieto en diens beleid. Van de 43 studenten is nog altijd geen spoor. Naar verluidt was de burgemeester en/of diens vrouw zelf lid van het drugskartel, dat de vrije hand heeft in het Mexicaanse stadje. In de buurt zijn massagraven ontdekt met onherkenbare menselijke resten.

5. Bretton Woods

Ebola was dit jaar het op een na meest besproken onderwerp op Facebook. Op kerstavond stond de teller op 19.497 besmettingen en 7.588 doden. De ergst getroffen landen in West-Afrika zijn Guinee, Liberia en Sierra Leone.

In ontwikkelingsmiddens wist men al sinds de negentiger jaren hoe nefast de door de Wereldbank en het Internationaal Muntfonds opgelegde liberalisering was en er kwam dan ook bijsturing. Ebola is de laatste schandvlek op het verleden van deze multilaterale organisaties.

Sierra Leone had voor de epidemie minder dan 0,03 dokters per 1000 inwoners.

De WB en het IMF bepleiten nu weliswaar extra middelen voor de hardst getroffen landen, maar tegelijk zijn zij één van de grote schuldigen voor de afbouw van de openbare gezondheidszorg in Afrika. Het gebrek aan dokters, verplegers en goede gezondheidscentra ligt samen met burgeroorlog, corruptie, wantrouwen en onkunde aan de oorzaak van de uitdijende Ebola-epidemie.

De lange schaduw van onder meer SAP’s of structural adjustment programs van de zogenaamde Bretton Woods-instellingen (het IMF en de Wereldbank) is één van de minder belichte oorzaken van de uit de hand gelopen epidemie.

De International Bank for Reconstruction and Development - later Wereldbank - en het Internationaal Muntfonds of IMF werden opgericht na de Tweede Wereldoorlog, voornamelijk om economische groei en ontwikkeling te brengen. Pas later werden zij erg belangrijke actoren in ontwikkelingssamenwerking.

SAP’s werden opgelegd aan landen die nieuwe leningen wilden of een herziening van bestaande leningen. De voorwaarden die hieraan gekoppeld werden, moesten een vrije markt-economie promoten en hadden vaak een nefaste impact op de openbare sector. Onder meer die gevolgen gaven in de jaren negentig aanleiding tot de groei van een nieuwe ontwikkelingsconsensus, de zogenaamde Post-Washington consensus. Veel kwaad was echter geschied en ook na de komst van het nieuwe millennium bleken het IMF en de WB eerder een rem op publieke gezondheidszorg, onder meer door restricties op de overheidsbudgetten. De door het IMF opgelegde maximum-lonen in de overheidssector zorgden bovendien voor een brain drain van gezondheidspersoneel en de doorgedreven decentralisering bemoeilijkt vandaag een gecoördineerde aanpak van de epidemie.

Tel daarbij andere oorzaken, zoals oorlog en onderinvestering in ziekenhuizen en je snapt beter waarom het deze landen aan mankracht ontbreekt in de strijd tegen ebola. Sierra Leone had voor de epidemie minder dan 0,03 dokters per 1000 inwoners, aldus Hilde De Clerck van AZG, de grootste hulporganisatie die de epidemie te lijf gaat. Omschrijven we Bretton Woods dus gerust als één van de silent killers in deze uiterst dodelijke ebola-epidemie.