Einde van het IOB: met één pennentrek trekt Demir de stekker uit een excellerend instituut

‘Aan alle nieuwe studenten: welkom aan het IOB!’ Op 11 september was het academiejaar zorgeloos gestart aan het Antwerpse Instituut voor Ontwikkelingsbeleid. Nieuwe studenten van de verschillende master-na-masterprogramma’s werden er feestelijk onthaald. Het welkomstbordje staat er nog, maar lijkt plots een slechte grap. 

Uit meer dan 1000 kandidaten werden 90 studenten geselecteerd. Ze waren helemaal klaar voor een intensief en veeleisend programma van 12 maanden.

Het zijn stuk voor stuk hoogvliegers, de studenten uit alle hoeken van de wereld die hiervoor afreisden naar Antwerpen. Meestal hebben ze al een opmerkelijk eerste deel van hun carrière achter de rug, bij overheidsorganisaties, internationale instellingen of ngo’s en bedrijven.

Aan het IOB volgen ze een intensieve master van wereldniveau, waarna ze zich aansluiten bij een netwerk van ondertussen al meer dan 1300 alumni, die een uitzonderlijk hechte gemeenschap vormen.

Tenminste: dat was het plan. 

Na de Vlaamse begrotingsgesprekken kwam het bericht dat het IOB binnen drie maanden alle Vlaamse werkingsmiddelen verliest. Bij voormalige studenten regent het ongeloof. ‘Vlaanderen zou trots moeten zijn op zo’n gerenommeerd instituut. De regering zou dit niet als kost, maar als waardevolle investering moeten zien’, pende een alumni neer in een online reactie.

Twee nieuwe studenten, Juan Pablo Murillo Molina en Felipe Morois de Oliveira, proberen te begrijpen wat dit nieuws voor hen betekent. MO* sprak hen vlak voor de eerste les van het keuzevak Debating Development.

‘We zijn het nog aan het verwerken’, delen ze voorzichtig. Nooit hadden ze gedacht dat ze op een tragische manier deel zouden uitmaken van iets historisch. Dat ze misschien de laatste studenten zijn van een instelling met een nochtans een stevige reputatie, is nog moeilijk te vatten. 

Crisiscel

Twee weken eerder, bij de zonnige start van hun academiejaar, was er nog geen vuiltje aan de lucht. Dat het instituut recent een lovende audit achter de rug had, gaf ook het personeel weinig reden tot ongerustheid. 

Maar op 23 september kwam het bericht dat de Vlaamse regering de beheersovereenkomst niet verlengd. Per 1 januari stopt daardoor de financiering van het IOB.

‘De grond zakte onder onze voeten weg’, zo verwoordt onderzoeker en professor Kristof Titeca het gevoel bij het bericht dat 2,6 miljoen euro subsidies geschrapt worden. MO* treft hem samen met IOB-professor Sara Geenen in een vergaderzaal in de campus in de Antwerpse Lange Sint-Annastraat. De vergaderzaal is omgetoverd tot crisiscel. 

De voorzitter van het IOB, professor Nathalie Holvoet, loopt af en aan. Ze verontschuldigt zich meerdere malen, maar haar telefoon en mailbox vragen haar dringende aandacht. ‘Sinds het nieuws gaan we van de ene vergadering naar de andere’, zucht Titeca. ‘Hoeveel scenario’s dacht we al uit ondertussen?’ vraag Geenen zich luidop af. ‘Ik denk dat we aan scenario F zitten.’

Dat de werkingsmiddelen al op 1 januari wegvallen, maakt de kans klein dat noodscenario’s ook tot een echte oplossing leiden, beseft Geenen. ‘Drie maanden is te weinig. Er is geen tijd voor een omschakeling of zelfs een uitdoofscenario.’

De voorbije dagen kwam wel eens de vraag of ze dit niet hadden zien aankomen. ‘Het bestaan van onze instelling zit door de Vlaamse regering in een decreet verankerd. Dat lijkt toch wel juridische zekerheid te bieden, zou je denken.’

Inkantelen

Maar via een decreet in wet gebeiteld of niet, zonder werkingsmiddelen, lijkt het vonnis van de Vlaamse minister meteen fataal. Het kabinet van minister van Onderwijs Zuhal Demir (N-VA), reageert dat dit ‘louter deel uitmaakt van een strategie om instituten die vandaag apart bestaan, naast de hoge onderwijsinstellingen, in te kantelen in sterke universiteiten en hogescholen, zodat de kennis in huis verankerd wordt’. 

De boodschap van de strategie van ‘inkanteling’ kreeg ook de voorzitter van het IOB, professor Holvoet, te horen. ‘Maar voor zo’n een integratietraject van het instituut in de Universiteit Antwerpen krijgt het IOB geen tijd noch middelen.’ 

Ook de Universiteit Antwerpen (UA) moet niet op extra middelen rekenen. Bovendien zitten alle Vlaamse universiteiten vandaag met grote financieringstekorten. Bij een stijging van de studenten kan de financiering jaarlijks met 2 procent worden verhoogd. Die verhoging - een klik genoemd - werd de afgelopen jaren meerdere keren overgeslagen. Samen met de gestegen loon- en energiekosten kampt het Vlaamse hoger onderwijs met diepe financiële putten. 

Dat die klik dit jaar niet zou worden overgeslagen gebruikt minister Demir nu als argument om de haalbaarheid van een integratie van het IOB in de UA te verdedigen. ‘We maken duidelijke keuzes en gebruiken hier niet de kaasschaaf. Zo gaat tegelijk wel de basisfinanciering voor het hoger onderwijs omhoog. De klik gaat in op 1 januari 2026 en daar zal ook de UA van genieten.’

‘Die klik is een uitgestelde financiering van de groei in studentenaantal en loopt door het uitstel meer dan 10 procent achter op de reële groei’, reageert Peter De Meyer, woordvoerder van de UA. ‘We vinden het een beetje cynisch te denken dat een achterlopende financiering, bedoeld voor heel andere doeleinden, ons zou moeten toelaten om het schrappen van de 2,6 miljoen euro IOB-financiering op te vangen.’ 

De integratie van het IOB in de UA waar Demir op hoopt is op drie maanden tijd onrealistisch, vindt De Meyer ook. ‘Alle opties worden bekeken en we doen wat we kunnen. Maar een eventuele inkanteling is een complexe operatie die grondig, over jaren, moet worden voorbereid. Dat regel je niet op drie maanden tijd.’

Hoewel het IOB een onafhankelijk en interdisciplinair instituut is, is de helft van het personeel vast benoemd bij de UA. Zonder de financiële middelen van het IOB lijken zij dus de plaatsen in te gaan nemen van contractuelen op andere faculteiten.

‘De vastbenoemde IOB-medewerkers zullen uiteraard niet op straat belanden. Elders in de universiteit zullen aflopende contracten niet verlengd kunnen worden, om zo de vereiste middelen vrij te kunnen maken. Het schrappen van de financiering van het IOB heeft zo een impact op de hele universiteit: de mensen wiens contract afloopt en niet verlengd zal worden, zullen vervolgens ook gemist worden bij verschillende diensten, departementen en onderzoeksgroepen’, benadrukt de Meyer. 

De IOB-medewerkers die hun job niet verliezen zullen hoogstwaarschijnlijk hun huidige werk niet kunnen voorzetten. ’Het is als vast benoemde professor niet ondenkbaar dat ik wel aan de UA zal kunnen blijven, maar plots een algemeen vak uit de faculteiten moet geven. Zo neem ik de facto ook de job van iemand anders af’, weet ook Titeca. ‘Het zorgt voor een domino-effect’, vult Holvoet aan, net voor ze alweer een volgende telefoon aanneemt. 

Gedekoloniseerd instituut

De impact zal dus vermoedelijk op verschillende UA-faculteiten gevoeld worden, want het IOB is een apart beestje. Anders dan een faculteit aan de universiteit, huisvest de instelling experten over verschillende disciplines heen. 

Ook werkt het IOB veel intensiever met buitenlandse instellingen samen, dan een universiteitsfaculteit dat doet. ’Lesopdrachten aan onze partnerinstellingen zijn deel van onze opdracht, niet iets dat erbovenop komt of louter vrijwillig is’, legt Geenen uit. Meteen na het vernemen van het nieuws schrapte ze haar werkreis naar Lubumbashi, waardoor meteen ook deze partnerinstelling getroffen worden. Ook bij die partners heerst nu onduidelijkheid.