6 middenveldorganisaties slaan handen in elkaar als ‘Tegenmacht’
‘Het kritische middenveld is een van de eerste doelwitten in elke evolutie naar een autoritairder systeem’
)
© Vrede vzw
© Vrede vzw
De Vlaamse regering besliste in november om de subsidies stop te zetten voor 2 sociaal-culturele volwassenenwerkingen, tegen een positieve beoordeling in, en dat 4 organisaties niet meer krijgen dan het wettelijk minimumbedrag. De 6 vzw’s verenigen zich nu in een nieuw platform: Tegenmacht. ‘Het is een totale aanval op de democratische ruimte. Wij moeten die met zijn allen verdedigen.’
Iedereen moet besparen, behalve de industrie. Dat zei Vlaams minister-president Matthias Diependaele (N-VA) niet met zo veel woorden in zijn eerste septemberverklaring, maar het komt er wel op neer. Zowel het Fonds Pascal Decroos als MO* magazine werd toen al getroffen, omdat de Vlaamse regering – dixit Diependaele – ‘de subsidies schrapt waarvan de meerwaarde voor de Vlamingen niet opweegt tegen de nieuwe noden die de kop opsteken’.
In november was dan het middenveld aan de beurt via het sociaal-cultureel volwassenenwerk. Daar moest uit een pot van 80 miljoen euro 3,5 miljoen bespaard worden.
Subsidieaanvragen worden beoordeeld door een commissie op basis van criteria die zijn vastgelegd door de vorige Vlaamse regering, onder leiding van Jan Jambon (N-VA). Toen bleek dat vooral organisaties uit Vlaams-nationalistische hoek, zoals de Vlaamse Volksbeweging en Cultuurlab Vlaanderen, niet voldeden aan die subsidiecriteria, zorgde dat voor een impasse in de Vlaamse regering. Waardoor geen enkele organisatie nog wist of, en zo ja hoeveel, subsidies ze zouden ontvangen vanaf 1 januari 2026.
Volgens Diependaele gaat het om organisaties die ‘in het verleden meededen met organisaties die geweld en vernielingen propageren’. Zij krijgen nu een ‘tweede kans’, wat als een dreigement gezien kan worden.
Wat toen volgde, lijkt op een koehandel. Na een vergadering van de minister-president, de vicepremiers en minister van Cultuur Caroline Gennez (Vooruit) werd beslist om de subsidies te schrappen van 12 organisaties met een negatief advies, maar ook die van 2 organisaties met een positief advies. Dat zijn LABO vzw en Headquarters of The Movement (HOTM). LABO zou steun verlenen aan de klimaatbeweging Code Rood, die als gewelddadig wordt bestempeld, en HOTM had pro-Palestijns protest georganiseerd en heeft de slogan ‘From the river to the sea, Palestine will be free’ op zijn website staan.
Daarnaast krijgen 4 organisaties niet meer dan het minimumbedrag van 150.000 euro, wars van het positieve oordeel van de bevoegde commissie –waarbij in sommige gevallen zelfs werd aanbevolen om het aangevraagde bedrag net te verhogen. Het gaat om Vrede vzw, Vredesactie, Climaxi en GetBasic, de vzw achter de nieuwssite DeWereldMorgen.
Als verklaring om de adviezen van de commissie niet te volgen, zegt minister-president Diependaele dat ‘er onverklaarbare zaken in die adviezen staan. Dat toont aan dat er mensen zaten in die commissies die met een eigen ideologische agenda werkten. Dus hebben we bijgestuurd op politiek niveau.’
Volgens Diependaele gaat het om organisaties die ‘in het verleden meededen met organisaties die geweld en vernielingen propageren’. Zij krijgen nu een ‘tweede kans’. Wat als een dreigement ten opzichte van deze organisaties gezien kan worden. Als zij niet in de ideologische pas van deze regering lopen, zal dat financiële gevolgen hebben. En dat is dan weer een aanfluiting van het decreet sociaal-cultureel volwassenenwerk, dat de vrijheid van meningsuiting, diversiteit van overtuigingen en de ruimte voor verzet moet beschermen.
Actievoerders tegen de Vlaamse besparingen op de sociaal-culturele volwassenenorganisaties, waaronder de vzw achter nieuwssite DeWereldMorgen.
© Facebook DeWereldMorgen
‘Onze vleugels worden geknipt’
De concrete gevolgen van deze beslissing zijn voor de betrokken organisaties niet min.
GetBasic vzw valt terug op het minimumbedrag van 150.000 euro, terwijl het 255.000 euro had gevraagd, wat werd goedgekeurd door de commissie.
‘Het grootste deel van dat geld gaat naar loonkosten’, vertelt Helenka Spanjer, journaliste bij DeWereldMorgen. ‘We hadden net een halftijdse eindredacteur aangenomen, maar die hebben we dus moeten laten gaan. Maar ook het huren van 2 extra kantoorruimtes voor onze vele vrijwilligers en een groot videoproject hebben we moeten annuleren.’
De beweging voor kritisch burgerschap LABO (wat staat voor: leren – ageren – bewegen – organiseren) verliest haar subsidies volledig. ‘Wij hebben momenteel een relatief kleine subsidie binnen het decreet. Geïndexeerd werken wij met 220.000 euro’, zegt Jens Van Lathem van LABO. ‘De adviescommissie gaf ons een positieve evaluatie en adviseerde zelfs een bedrag van 320.000 euro.’ In de plaats daarvan krijgt LABO nul euro.
Dat belemmert de sociaal-culturele werking van de vzw aanzienlijk. ‘Er werken zes mensen deeltijds. Daarvan zullen er vijf moeten vertrekken’, verduidelijkt Van Lathem.
Vredesactie werkt momenteel met een budget van 350.000 euro en had 437.000 euro aangevraagd. De organisatie kreeg een positieve beoordeling zonder aanbeveling, vertelt Lichen Ullmann van Vredesactie. ‘Het terugvallen op 150.000 euro is onwettelijk,’ zegt die, ‘want het decreet zegt dat een organisatie met twee positieve beoordelingen niet meer dan 25% van het budget kan verliezen.’
Bovendien heeft de besparing ook daar invloed op de werking zelf. ‘Wij moeten nu waarschijnlijk meer dan de helft van onze mensen ontslaan. Natuurlijk kan je dan niet meer hetzelfde werk doen’, zegt Ullmann. ‘Vredesactie heeft expertise op het vlak van mobiliseren en onderzoek, op juridisch vlak, op campagne- en communicatieniveau, het heeft expertise over de wapenhandel en in rechtszaken. Dat dreigt nu allemaal verloren te gaan.’
‘Als er geen verandering in de situatie komt, zullen we in september of oktober nog meer mensen moeten ontslaan. Dat is zuur, want de thema’s waar wij rond werken, worden met de dag urgenter.’Ludo De Brabander (Vrede vzw)
Voor Climaxi liggen de kaarten iets anders. De sociale klimaatbeweging krijgt het wettelijk bepaalde basisbedrag van 150.000 euro, maar in tegenstelling tot de andere organisaties kreeg het, net zoals in de vorige subsidieronde, geen ondubbelzinnig positief advies. Al had de commissie wel voorgesteld om het bedrag op te trekken naar 160.000 euro.
‘Dat komt door onze andere manier van werken’, vertelt Filip De Bodt. ‘Wij organiseren geen grote campagnes of nationale evenementen, maar gaan ter plaatse leden of aanverwante groepen ondersteunen rond bijvoorbeeld vervuiling of PFAS. Wij helpen mensen met juridisch werk en onderzoeken wat kan en wat niet kan in milieukwesties.’ Dat is heel arbeidsintensief, waardoor de organisatie nu al verzuipt in het werk. Toch moet Climaxi nu een tijdelijke werknemer laten gaan.
‘Je kan daar misschien een ander idee over hebben,’ zegt De Bodt, ‘maar onze werking is redelijk succesvol. Als we mensen helpen bij het protesteren tegen nieuwe autowegen, vervuilende industrieën of stortplaatsen, maken we voor de rechtbank regelmatig kans om te winnen. Dat zorgt ervoor dat meer en meer mensen de weg naar Climaxi vinden. Tegen een aantal van die mensen moeten we nu zeggen dat we niet meer kunnen helpen.’
‘Tot nu toe kregen wij 290.000 euro’, zegt Ludo De Brabander, woordvoerder van Vrede vzw. ‘Ons nieuwe beleidsplan kreeg een positieve beoordeling zonder aanbeveling. Bovendien adviseerde de commissie een stijging van het budget naar 391.000 euro.’ In plaats daarvan krijgt Vrede vzw dus het minimum.
De Brabander zelf kreeg zijn ontslag en zit momenteel in opzegtermijn. ‘Als er geen verandering in de situatie komt, zullen we in september of oktober nog meer mensen moeten ontslaan’, zegt hij. ‘En dat is zuur, want het werkvolume is er. De thema’s waar wij rond werken, worden met de dag urgenter. Kijk naar de stijgende militaire uitgaven. We hebben ook heel erg geïnvesteerd in het Midden-Oosten, de Palestijnse kwestie en de genocide. Dat gaan we misschien allemaal niet meer zo goed kunnen opvolgen.’
‘Deze beslissing heeft uiteraard impact’, zucht De Brabander. ‘Onze vleugels worden geknipt. En volgens mij is dat politiek ook de bedoeling.’
Kritische stemmen monddood maken
Headquarters of The Movement (HOTM), de beweging die ontstond uit cultuurhuis Le Space in Brussel, gedragen door modeontwerpster, schrijfster en activiste Rachida Aziz, krijgt geen cent meer. ‘Wij hebben meer dan een jaar aan een heel gedetailleerd beleidsplan gewerkt’, legt Aziz uit. ‘Je moet dat dan omzetten in een realistische vijfjarenbegroting. Dat is geen bedrag dat je zomaar eventjes uit je duim zuigt. Om onze doelstellingen te realiseren, kwamen we uit op een bedrag van 350.000 euro.’
De conclusie van de commissie was positief zonder aanbevelingen, de hoogst mogelijke quotering, met de vermelding dat ‘structurele ondersteuning noodzakelijk is om te evolueren naar een professionele organisatie met plaats voor continuïteit.’
‘Alsof we te kritisch zijn. Wij volgen nochtans alle regeltjes.’Helenka Spanjer (DeWereldMorgen)
De Vlaamse regering volgde die conclusie, maar besliste ‘om op voorstel van de minister bevoegd voor Cultuur (Caroline Gennez, red.) geen subsidiebedrag toe te kennen omwille van geen ondubbelzinnige afstandname van gewelddadige acties.’
‘Dat wil zeggen,’ verduidelijkt Aziz, ‘dat de Vlaamse regering niet alleen de eindconclusie, maar ook de volledige motivering met alle lovende woorden over onze werking van de beoordelingscommissie overneemt als haar eigen beslissing, maar er dan toch aan toevoegt dat we geen subsidie krijgen.’
De Vlaamse regering toont zich hier op zijn minst onbetrouwbaar, vindt Helenka Spanjer. ‘Je steekt er heel veel werk in om te voldoen aan alle criteria die het al erg ingewikkeld maken. En dan wordt die verantwoording met een klein, niet onderbouwd argument, zonder enig bewijs, van tafel geveegd.’ En ook Spanjer voelt een politieke motivatie. ‘Alsof we te kritisch zijn. Nochtans volgen wij alle regeltjes.’
Zowel GetBasic vzw als Vrede vzw werden door de vorige minister van Cultuur, Jan Jambon (N-VA), gescreend op inbreuken op het decreet sociaal-cultureel volwassenenwerk, dat bepaalt dat gesubsidieerde organisaties het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en de regels van de democratie moeten respecteren.
Die screening kwam er na aantijgingen dat beide organisaties de Palestijnse beweging Hamas zouden verheerlijken. Het verslag van deze inspectie pleitte beide organisaties over de hele lijn vrij.
‘Maar het lijkt wel alsof we toen op een lijst zijn gezet en ze ons nu komen pakken’, zegt Spanjer. ‘De overheid volgt haar eigen regels niet’, vult Lichen Ullmann aan. ‘Ze omzeilt ze meer en meer om kritische stemmen monddood te maken. Dat zijn maatregelen die door autoritaire regimes genomen worden.’
‘Het is zeker zo dat in elke evolutie naar een meer autoritair systeem het kritische middenveld altijd een van de eerste doelwitten is dat wordt lamgelegd’, beaamt Jens Van Lathem van LABO. ‘Wij hebben nu eenmaal als taak om de luis in de pels te zijn. Maar ook om mensen bewust te maken en te verenigen rond kritische thema’s. Dat wordt nu onderuitgehaald.’
Volgens Van Lathem moeten we ons dan ook afvragen wat voor middenveld we nog willen in Vlaanderen. ‘De commissies zijn volgens het decreet waarborgen voor een onafhankelijk, autonoom middenveld, in die mate dat je niet elke keer als de macht wisselt een totaal ander verwachtingspatroon van dat middenveld krijgt en het zich op een krampachtige of angstvallige manier moet verhouden ten opzichte van die wissel.’
‘Het alternatief voor dit systeem is de regering die de duim omhoog of omlaag houdt op basis van een buikgevoel en politieke voorkeuren’, zucht Rachida Aziz. ‘Wat nu dus eigenlijk gebeurt.’
De wet is overtreden
De 6 betrokken organisaties leggen zich niet neer bij de beslissing van de Vlaamse regering en hebben een klacht neergelegd bij de Raad van State. Elke vzw doet dat individueel, maar wel met eenzelfde advocaat en met dezelfde argumentatie.
‘We hebben onszelf de kanaries in de koolmijn genoemd’, zegt Rachida Aziz. ‘We zitten in hetzelfde schuitje en voeren dezelfde strijd, die het hele middenveld en de hele cultuursector aanbelangt.’
‘De wet is letterlijk overtreden’, zegt Jens Van Lathem. ‘We gaan er dan ook van uit dat de Raad van State de beslissing zal vernietigen.’ Maar wat er dan zal gebeuren, blijft een open vraag.
Volgens Van Lathem zal de discussie opnieuw op de regeringstafel komen. ‘En dan moeten we uitkijken of er partijen zijn die misschien toch twee keer hebben nagedacht over de waarde van een onafhankelijk middenveld, én over de waarde van het volgen van de eigen regels van het decreet.’
Ludo De Brabander van Vrede vzw is stellig: ‘Ik ben heel boos en verontwaardigd omdat dit een politiek-ideologisch gemotiveerde beslissing is. Bovendien is ze gewoon onrechtvaardig. En ik ben vooral boos op het kabinet-Gennez. Ik gruwel van dit soort beleid, waarbij een partij binnen de regering op de knieën gaat voor een andere partij, in dit geval de N-VA, die al veel langer ons vel wilt.’
Hoewel ze gelooft in het oordeel van de Raad van State ziet Youna Mulock Houwer van GetBasic vzw de toekomst somber in. ‘De geruchten doen de ronde dat Vooruit de beslissing van de Vlaamse regering gesteund heeft, ervan uitgaande dat de Raad van State ze wel zou terugschroeven. Maar wat dan? Tegen de tijd dat de Raad een beslissing heeft genomen, is het decreet waarschijnlijk aangepast of vernieuwd.’
Daarvoor heeft de N-VA al een conceptnota ingediend eind november.
Lichen Ullmann van Vredesactie vraagt zich af of het nieuwe decreet, dat is voorzien voor 2027, zal passen binnen de lange Vlaamse geschiedenis die het middenveld beschermt, of dat de regering voor vriendjespolitiek gaat. ‘Maar ik hoop alvast dat de Raad van State de overheid ertoe brengt om de gevraagde subsidies alsnog aan de organisaties te geven.’
Volgens Filip De Bodt van Climaxi moet de sector in aanloop naar dat nieuwe decreet een visie ontwikkelen over zichzelf waarbij ze stelling moet innemen. ‘Er is veel solidariteit en er groeit een blok, maar we moeten samen een punt maken. We mogen daar strategisch gezien niet mee wachten tot het nieuwe decreet er is. We moeten zelf voorstellen doen, en die moeten niet alleen te maken hebben met het garanderen van de democratische ruimte maar ook met heel de bureaucratische poespas die komt kijken bij het opmaken van subsidiedossiers.’
De Bodt pleit voor een vereenvoudiging van de beleidsplannen. ‘Als organisatie moet je een conformerende managementvisie voorleggen, tientallen bladzijden schrijven in een taal die niet de jouwe is. En nu zijn we al maanden bezig met zelfverdediging in plaats van met plaatselijke dossiers. We zitten opnieuw aan ons bureau in plaats van tussen de mensen.’
Tegenmacht
Intussen hebben de 6 vzw’s het initiatief genomen om een platform op te richten: Tegenmacht.
‘We willen daarmee een beweging van onderuit organiseren’, zegt Helenka Spanjer van GetBasic vzw. ‘We gaan verschillende acties op poten zetten en proberen zo groot mogelijk te worden en zo veel mogelijk steun te krijgen, zodat de regering ziet wat er echt leeft bij de mensen.’
‘Als je de democratie wil beschermen, moet je ook het middenveld beschermen.’Ludo De Brabander (Vrede vzw)
‘Het beknibbelen op subsidies via besparingsrondes geldt voor heel de sector’, vult Ludo De Brabander aan. ‘Maar die bekommernissen worden ook gedeeld door de vakbonden en 11.11.11, maar ook door de kunstensector. We praten als Tegenmacht ook met hen.’
Het middenveld speelt volgens De Brabander een essentiële rol in de democratie. ‘Als je de democratie wil beschermen, moet je ook het middenveld beschermen.’
‘Een Palestijnse jongeman die maandenlang elke dag de acties aan de Beurs leidde, werd brutaal opgepakt en in een gesloten centrum opgesloten waar hij in duistere omstandigheden overleed’, zegt Rachida Aziz. ‘MR-voorzitter George-Louis Bouchez tweet dat linkse activisten moeten worden uitgeroeid als ratten en bedreigt journalisten met fysiek geweld. De Arizonaregering wil een wet die het mogelijk maakt dat de politie kan binnenvallen in ruimtes waar mensen zonder papieren verblijven.’
‘Vanuit de regering zijn er constante aanvallen op vakbonden en mutualiteiten, en vooral op de rol die ze mogen en kunnen spelen. Het is een totale aanval op de democratische ruimte. Wij moeten die met zijn allen verdedigen, want anders wordt die ruimte zo klein dat velen geen adem meer zullen hebben’, besluit Aziz.
