I. De overwinning maakte blind

Analyse

Het begin van vele geschiedenissen

I. De overwinning maakte blind

I. De overwinning maakte blind
I. De overwinning maakte blind

Mo* blikt de komende dagen terug op de voorbije kwarteeuw: het was het (her)begin van vele geschiedenissen. Vandaag bespreken we de Val van de Muur en zijn gevolgen in woorden en daden.

Een vrijdagavond begin november 1989. We reden van Gent met enkele vrienden naar de Ardennen om daar het weekend door te brengen, toen we op de radio hoorden dat de Berlijners de Muur die hun stad verdeelde aan het afbreken waren. Dat was zo’n verbijsterend nieuws dat we bij Jezus-Eik even van de autoweg af gingen om te delibereren of we niet meteen zouden doorrijden naar Berlijn. Om de historische gebeurtenis en het volksfeest mee te kunnen maken.

We deden het uiteindelijk niet, maar enkele weken later reden we naar Praag om er de Fluwelen Revolutie mee te beleven. Na Berlijn vonden immers ook in de andere Oost-Europese landen revoluties plaats.

Het is intussen een kwarteeuw geleden dat de Berlijnse Muur en het IJzeren Gordijn voor onze ogen verkruimelden. Voor de tijdgenoten was het nauwelijks te geloven.

De als in steen gehouwen tweedeling van de wereld in een communistisch en een kapitalistisch blok verdween in enkele jaren. Een gebeurtenis van historische omvang waarbij amper bloed vloeide. Maar des te meer inkt over wat dit nu betekende.

Andrew Newton (CC BY-SA.0)

Fukuyama werd op slag wereldberoemd. “Het einde van de geschiedenis” klonk goed en hielp sommigen wellicht om de geschiedenis een duwtje in de “juiste” richting te geven.

Andrew Newton (CC BY-SA 2.0)

Het einde van de geschiedenis en concurrerende verhalen

“Het einde van de geschiedenis” klonk goed en hielp sommigen wellicht om de geschiedenis een duwtje in de “juiste” richting te geven.

Enkele maanden daarvoor, in de zomer van 1989, publiceerde de toen onbekende Amerikaanse politicoloog Francis Fukuyama een artikel dat stelde dat de mensheid het einde van de geschiedenis had bereikt: kapitalisme en democratie hadden de Koude Oorlog gewonnen en zouden nu voor eeuwig het model worden.

Fukuyama werd op slag wereldberoemd. “Het einde van de geschiedenis” klonk goed en hielp sommigen wellicht om de geschiedenis een duwtje in de “juiste” richting te geven.

Fukuyama was erg optimistisch. ‘Het klassenprobleem is succesvol opgelost in het Westen,’ schreef hij. ‘Het egalitarisme van het moderne Amerika is de verwezenlijking van de klassenloze maatschappij van Marx.’ Hoezeer kun je je vergissen? In een interview in dit magazine geeft Fukuyama dat ook toe. De ongelijkheid is in de VS intussen zo groot dat velen er een bedreiging van de democratie in zien.

Fukuyama verwachtte ook dat de wereld, op zijn Europees, één gemeenschappelijke markt zou worden. Dat werd dan de globalisering, die inderdaad een hoge vlucht nam. In zo’n wereld zouden staten geen oorlog meer met elkaar voeren. Nationalisme en religieus fanatisme bleven bestaan, maar zouden niet meer tot conflicten leiden. ‘Er is geen behoefte meer aan grote principes, bijgevolg ook niet meer aan generaals en staatslieden: wat overblijft, is vooral economische activiteit.’ Hier spraken de feiten hem haast meteen tegen: een paar jaar laten stonden Joegoslavië en de Kaukakus in brand.

De huidige wereld doet bij momenten meer denken aan de botsing der beschavingen, dat andere beroemde post-Koude-Oorlogsverhaal, dat de Amerikaanse hoogleraar Samuel Huntington in 1992 verkondigde. Huntingtons indeling van de wereld in zeven grote beschavingen had meteen iets kunstmatigs, maar dat “beschavingen” een gevoeligheid zijn waarop politici kunnen inspelen, lijkt dezer dagen onmiskenbaar.

Fukuyama voorspelde tevens dat er geen politieke en militaire concurrentie tussen landen meer zou zijn. Anderen voorspelden daarentegen dat we zouden terugkeren naar de negentiende-eeuwse machtsevenwichten en coalities. Zeker een deel van de internationale realiteit is vanuit de logica van het machtsevenwicht te begrijpen: als Japan en India dezer dagen tegen elkaar aanschurken, is dat om een tegenwicht te vormen tegenover China. Fukuyama’s verhaal was dus veel te idealistisch, maar wat is er dan wel gebeurd?

Javier Ignacio Acuña Ditzel (CC BY 2.0)

De zogenaamde Washington-consensus begon aan zijn reis rond de wereld: het ideeëngoed dat IMF, Wereldbank en het Amerikaanse ministerie van Financiën – alle drie gebaseerd in Washington – voor de wereld in gedachten hadden. Financiële liberalisering, vrijhandel, minder staat.

Javier Ignacio Acuña Ditzel (CC BY 2.0)

Zegedronken

‘Diegenen onder ons die de jaren dertig hadden meegemaakt, konden niet geloven dat men opnieuw ging pleiten voor een markt zonder regels.’

Het kapitalisme had de Koude Oorlog gewonnen, en dat werd geïnterpreteerd als een pleidooi voor een mondiale markt met zo weinig mogelijk regels. ‘Diegenen onder ons die de jaren dertig hadden meegemaakt, konden niet geloven dat men opnieuw ging pleiten voor een markt zonder regels’, noteerde de Britse historicus Eric Hobsbawm begin jaren negentig. Ideologische euforie speelde een rol: de neoliberale golf die in de jaren tachtig met Reagan en Thatcher inzette, werd na de val van de Muur een tsunami.

De zogenaamde Washington-consensus begon aan zijn reis rond de wereld: het ideeëngoed dat IMF, Wereldbank en het Amerikaanse ministerie van Financiën – alle drie gebaseerd in Washington – voor de wereld in gedachten hadden. Financiële liberalisering, vrijhandel, minder staat.

Uiteraard speelden ook belangen: westerse multinationals stuurden aan op een wereldeconomie met zo vrij mogelijk handels- en geldverkeer. Zo konden ze immers onder de sociale, fiscale en milieubeschermende regels van de welvaartsstaten uit komen. Die wereldeconomie zonder regels werd mondialisering of globalisering genoemd. Anti- of andersglobalisten stelden daar al snel vragen bij en voorspelden dat het verkeerd zou aflopen als er geen sociale, financiële of ecologische regels voor die mondialisering kwamen. Ze zouden gelijk krijgen, maar eerst kregen ze ongelijk.

Dit stuk verscheen in het winternummer van MO*. Word nu abonnee!

Tags