“‘Waar marcheert de NAVO heen?’

Gaan we er even van uit dat het Belgische bbp jaarlijks met 1,5% groeit, dan tekent Arizona nu al voor 17,6 miljard (in huidige prijzen) in 2034. De nieuwe, in 2032 te behalen NAVO-norm rondt dan de kaap van 34 miljard.

Het militair industrieel complex hoort zijn eigen kassa, die van het bbp en bijgevolg weer zijn eigen kassa ongetwijfeld al rinkelen.

De innige band tussen economie, defensie en oorlog kent een hele geschiedenis. De ontwikkeling van de bbp-rekeningen zoals we die vandaag kennen, kwam in een stroomversnelling ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. In 1940, schreef John Maynard Keynes How to Pay for the War. Dit pamflet diende als inspiratie om de eerste moderne nationale rekeningen op te tuigen om zicht te hebben op nationale economieën hun militaire productiecapaciteit.

Welvaart in het defensief?

Sommigen zien in deze ongebreidelde defensiebudgetten een uitgelezen kans om onze economieën te stimuleren – militair keynesianisme. Strakke Europese regels gaan op de schop om forse overheidsuitgaven mogelijk te maken. Voor defensie mag de geduchte Europese begrotingsijver wijken en er wordt zelfs over nagedacht om creatief te kokerellen door defensie buiten de begroting te houden.

Ook in plannen van regering De Wever staat de blauwdruk van een afbouw van de verzorgingsstaat ten voordele van een groter militair apparaat.

Anderen waarschuwen alvast voor de sociale gevolgen van het besparingsbeleid om militaire miljardenoperaties te bekostigen. Economen Isabella Weber en Tom Krebs waarschuwen bij Project Syndicate voor verdere politieke ontevredenheid:

‘Als kiezers geloven dat hun regering ongelimiteerde bedragen uitgeeft aan defensie en hen dwingt de last van de groene transitie te dragen, zal de steun voor het extreemrechtse Alternative für Deutschland waarschijnlijk nog toenemen. Terwijl militaire uitgaven niet langer fiscale grenzen kennen, wordt er al gesneden in sociale uitkeringen en ouderschapsverlof. Dit zal de ontevredenheid en de steun voor extreemrechts alleen maar verder aanwakkeren, wat zowel de nationale veiligheid als de klimaatdoelstellingen in gevaar zou brengen.’

Ook in plannen van regering De Wever staat de blauwdruk van een afbouw van de verzorgingsstaat ten voordele van een groter militair apparaat.

In de maatschappelijke discussie wordt soms de theorie van wapens en boter opgedist. Overheden met beperkte budgetten zouden dan moeten kiezen of ze geld uitgeven aan defensie (wapens) of aan sociale uitgaven en de economie (boter). ‘Niet getreurd bij besparingen’, is dan de boodschap, ‘want ook defensie kan jobs creëren en is een vorm van welvaart’.

Over wat precies meetelt als welvaart, bestaat al een lange discussie. Zaken die we positief registeren kunnen evengoed als schadelijk of ongewenst bestempeld worden omdat ze op zichzelf niet wenselijk zijn en enkel dienen om onszelf te beschermen tegen ongewenste zaken.

Zo stond Simon Kuznets, de architect van de allereerste bbp-rekeningen al van in het begin weigerachtig tegen het meetellen van defensieve uitgaven in het bbp.

Waarom? Kuznets vond dat militaire uitgaven door niemand werden geconsumeerd maar eerder telden als een intermediair goed ter ondersteuning van productie en consumptie. Kuznets stelde dan ook voor om militaire uitgaven niet mee te tellen in vredestijd (omdat ze dan niet werden geconsumeerd) maar om ze wel mee te rekenen in tijden van algehele oorlog. Kuznets moest uiteindelijk het onderspit delven en defensie werd opgenomen in het bbp.

De VS: een trouwe of eigengereide bondgenoot?

Europa zit al een decennium niet meer in vredestijd. Het antwoord van de NAVO is militair: een stevige verzekering en defensief sterk staan zodat anderen twee keer nadenken vooraleer ze je aanvallen. De plannen van de NAVO om haar militaire uitgaven te verdubbelen, passen perfect in dit plaatje.

Het probleem met de bewapeningswedloop en de willekeurige 5%-cijferfetisj is dat we het te weinig hebben over hoe we middelen efficiënter en effectiever kunnen inzetten voor de verdediging van de Europese Unie. Dat zou onze prioriteit moeten zijn. Coördineren, samenwerken, delen, en specialiseren in plaats van 25 afzonderlijke Europese legers tot de tanden toe te bewapenen. En een eigen veilige digitale en satellietinfrastructuur uitbouwen.

Willen NAVO-landen meegesleurd blijven worden in de toekomstige imperiale oorlogen van de VS en haar nood aan militaire suprematie?

Europa heeft immers heel andere geopolitieke drijfveren dan de Verenigde Staten.

Dat bleek al in 2008 toen president Bush op de NAVO-top in Boekarest persoonlijk doorduwde zodat Georgië en Oekraïne lid zouden worden van de NAVO – ondanks Europees verzet van Frankrijk en Duitsland. Deze Europese zwaargewichten meenden dat dit ‘Rusland nodeloos in het harnas zou jagen en een nieuwe crisis tussen Rusland en het Westen zou uitlokken’, zoals te lezen valt in de toenmalige berichtgeving op The Guardian. Rusland reageerde op het overschrijden van zijn aangegeven “rode lijnen” met invasies en oorlogen eerst in Georgië en dan in Oekraïne.

Sinds zijn nieuwe aantreden heeft president Trump al meermaals laten blijken niet de meest betrouwbare bondgenoot te zijn. Trump zit er niet om verlegen om NAVO-landen aan te sporen om meer bij te dragen voor hun lidmaatschap bij de militaire club. Wie dat niet doet, zo dreigt Trump, zal niet bijgesprongen worden door de NAVO wanneer het land binnengevallen wordt door een vreemde mogendheid.

Tegelijkertijd ligt de VS meer en meer op ramkoers met China omdat deze opkomende grootmacht zijn voet naast de VS kan zetten. Willen NAVO-landen die niet tot de VS behoren meegesleurd blijven worden in haar toekomstige imperiale oorlogen en nood aan militaire suprematie?

Quo vadis, Europa?

Europa heeft duidelijk andere belangen dan de VS. Het Europese antwoord op onze collectieve zekerheids- en veiligheidsuitdagingen hoeft dan ook geen kopie te zijn. Wat als we ons perspectief op defensie en collectieve veiligheid verbreden door naast een militaire poot ook samenwerking en diplomatie als evenwaardige pijlers te beschouwen? Waarom zouden we geen 1,5% van ons Europese inkomen aan elk van deze domeinen besteden?

Elke euro die de EU minder uitgeeft aan olie doet de ontvangsten voor de Russische staatskas en het Russische oorlogsapparaat verdampen.

Internationale en ontwikkelingssamenwerking is broodnodig omdat het klimaat de komende decennia een enorme onveiligheidsfactor zal worden, waar het militaire apparaat geen menselijke oplossing voor kan bieden. Het klimaat zal met weersextremen, droogte, mislukte oogsten, waterschaarste en onleefbare gebieden voor meer ontheemden, instabiliteit, conflict en economische en financiële schade zorgen.

Internationaal samenwerken en het klimaat aanpakken hoort bij een omvattend en toekomstbestendig veiligheidsbeleid. (Niet te vergeten dat het militair apparaat nu al een regelrechte ramp voor het klimaat is doordat het voor één twintigste van de mondiale uitstoot uitbraakt.)

Klimaatbeleid is dus een complementaire strategie aan defensie. De Duitse Kiel Institute for the World Economy berekende dat klimaatbeleid een serieus veiligheidsdividend opbrengt. Elke euro die de EU minder uitgeeft aan olie doet de ontvangsten voor de Russische staatskas en het Russische oorlogsapparaat verdampen. De centrale schatting van het Kiel Instituut is dat elke euro olie-import een veiligheidsdividend van 37 cent opbrengt. Omdat elke euro olie-import minder voor 37 cent aan defensie-uitgaven overbodig maakt, kan Europa minder aan defensie uitgeven zonder dat het aan geopolitieke macht inboet tegenover Rusland. Als we de olieconsumptie elimineren, resulteert dat in een jaarlijks veiligheidsdividend van 104 miljard euro – een kwart van wat de Europese NAVO-landen nu aan defensie spenderen.

Hoe zit het met België? België importeerde in 2024 voor 21,5 miljard euro olie, waartegenover een veiligheidsdividend van 8 miljard euro staat – evenveel als België vandaag aan defensie uitgeeft.

Naast internationaal samenwerken zijn diplomatie en bouwen aan collectieve veiligheid onontbeerlijk omdat jij pas veilig bent als je buur zich ook veilig voelt. De NAVO-race zal ervoor zorgen dat de NAVO-uitgaven meer dan verdubbelen tot 3400 miljard dollar. Zoals het met wapenwedlopen gaat zullen anderen zich ook genoodzaakt zien om hun verdediging op te trekken. Met een infernale spiraal als gevolg. Hoe kunnen we samenwerken en ontwapenen in plaats van bewapenen?

Om Europa’s diplomatieke slagkracht te verstevigen is de internationalisering van euro als reservemunt een belangrijke piste. In het fossiel kapitalistische imperium van de VS speelde de dollar een voorname rol als internationale reservemunt. Maar de dollar is niet alleen op zijn retour, in het fossiel kapitalisme zit geen toekomst.

Europa kan beter werk maken van de internationalisering van de euro als zachtere valuta om haar financiële soevereiniteit te garanderen, om haar diplomatieke macht kracht bij te zetten, om het welzijn van haar burgers te beschermen en om de machtsblokken samen te lijmen en de wereld veilig te stellen.

Waar wacht Europa op om haar eigen koers te varen?