“‘Wie zijn de bondgenoten van Congo?’

Dit jaar raakte Congo op de agenda van de internationale gemeenschap. Het voelt vreemd om te zeggen, maar daarmee probeerden we uit een jarenlange vermoeidheid over dit conflict te komen.

Congo kent, sinds mensenheugenis, geen vrede. Eerst werd het land door Leopold II, koning-bouwheer van de Belgen, gekoloniseerd, om daarna als geschenk aan België te worden “gedoneerd”. De ene terreurstaat volgde de andere op.

De jonge onafhankelijke staat kende een zware geboorte, gevolgd door een jeugdige, naïeve dictatuur van meer dan dertig jaar. Daarna zorgde de genocide in buurland Rwanda ervoor dat de deur van het geweld dat we vandaag zien, werd opengezet.

Sinds de val van dictator Mobutu is de situatie in Congo op geen enkele manier verbeterd. Sinds de val van de man die meer dan dertig jaar op de kassa van de wereld zat, kent dit land geen vrede.

Er wordt gesproken over een generatie twintigers die werden geboren in de ruïnes van de coltanmijnen. Vandaag hebben zijn kinderen die in dezelfde omstandigheden opgroeien. “Kinderen van de oorlog”, worden ze genoemd. Het is een voedingsbodem voor een reeks nieuwe intergenerationele trauma’s.

In recente geschiedschrijving wordt gesproken over de “derde Afrikaanse wereldoorlog”. Maar in die term schuilt een vleugje eurocentrisme. Om naar een specifieke regio (Oost-Congo) te verwijzen wordt het bijvoeglijke naamwoord “Afrikaanse” toegevoegd. Maar de Congolese oorlog is misschien wel dé wereldoorlog bij uitstek.

Na tientallen jaren oorlog en terreur grenzen de cijfers aan het genocidale geweld van de Holocaust. Alleen is deze volkerenmoord veel minder gedocumenteerd en is er minder kennis over de exacte ravage die dit bloedige conflict aanricht.

Binnen activistische kringen wordt daarom recent gesproken over een “Genocost” die zich in Oost-Congo afspeelt. Het is een woord waarmee geprobeerd wordt de moordmachines in de regio te vatten.

Het “kleine Congo”

Voor president Tshisekedi staat, behalve andere uitdagingen, zoals het paal en perk stellen aan criminaliteit, corruptie en geweld in het hele land, het stoppen van het geweld in het oosten van het land hoog op zijn agenda.

De voorbije jaren vroeg hij om internationale solidariteit. We zagen hem de mooiste paleizen bezoeken op audiëntie bij de machtigste mensen ter wereld. Voor Zijn Excellentie werd de rode loper telkens uitgerold. Als een gerespecteerd staatshoofd werd hij ontvangen.

Maar toen de rebellen van M23 Goma en Bukavu binnen vielen begin dit jaar en duidelijk maakten dat de regio volledig in hun bezit was, kregen we alleen de vicepresident van het machtigste leger ter wereld te zien. Trump had geen tijd voor “het kleine Congo”. Zijn prioriteiten lagen bij oplossingen vinden en vredesakkoorden sluiten voor Oekraïne en Gaza. Congo was zoals zo vaak één van de laatste dossiers op tafel. ‘Ze moeten aanschuiven’, hoorde ik ze in Washington bijna denken.

Een tijdje geleden raakte ik aan de praat met een groep Congolezen in een café. ‘Jullie zijn toch allemaal fan van de UDPS?’ vroeg ik hen. (De UDPS is een sociaaldemocratische partij die begin jaren ’80 werd opgericht door Frédéric Kibassa Maliba, Étienne Tshisekedi, Vincent Mbwakiem en Marcel Lihau, red.)

‘Volgens jullie is Tshisekedi de oplossing voor Congo. Tijdens zijn eerste mandaat zag ik hem voortdurend reizen in het buitenland, op zoek naar bondgenoten. Maar wie zijn ondertussen die bondgenoten van Congo?'

Na een lang gesprek concludeerden we dat we vooral geen bondgenoten moeten zoeken bij de zeven buurlanden. En ook niet binnen de internationale gemeenschap, want die sloot zelfs een grondstoffendeal met Rwanda. Wie waren dan die bondgenoten in al die dure paleizen en achtertuinen waar Tshisekedi op de koffie ging?

‘Amerika! Donald Trump is onze redder en enige bondgenoot’, riep één van de oudere mannen uit het gezelschap. In een mum van tijd had hij iedereen mee. Ik hoorde eerst aarzelend, maar dan steeds zekerder bevestigende klanken. En ik zag de blikken.

De Amerikaanse president zou de boel daar wel komen oplossen. Er lag een deal klaar om beide landen te verzoenen en toe te werken naar een vredesakkoord.

Die deal werd zopas beklonken. Enkele uren voor Trump de FIFA Peace Prize van FIFA-baas Infantino in ontvangst nam, ontving Trump Congolees president Tshisekedi en Rwandees president Kagame in het Witte Huis. Deze keer nam Trump wél de tijd voor het Congolese staatshoofd. Maar hij gebruikte de gelegenheid ook om twee vliegen in één klap te slaan. Om zijn tijd te optimaliseren hield hij vredesgesprekken en sloot tegelijk economische deals. Tijdens die ontmoeting lag de consensus vooral bij de economische belangen.

Ironisch genoeg vond tegelijk een nieuwe aanval plaats van M23-troepen rond Goma, geflankeerd door Rwandese soldaten. Er vielen tientallen doden. Maar Trump kon het niet laten om een grapje te maken over de “schattige relatie” van beide Afrikaanse leiders en beiden lachten mee.

Een schaamtelijk moment. Niet alleen voor de twee heren. Niet alleen voor hun respectievelijke bevolking. Heel het Afrikaanse continent kromp met hen mee ineen. Dit was een slag in het gezicht van iedere panafrikaan, en van iedereen die Afrika een warm hart toedraagt. Deze slag katapulteerde ons alweer terug in de Congo-moeheid.

Peership

‘Geloof je nog steeds dat Trump de redder is’, vroeg ik deze week aan één van de mannen die ik in het café ontmoette. Hij antwoordde met een zucht.

Hoe meer ik erover nadenk, hoe minder ik geloof in bondgenootschap. Ook België is een “bondgenoot” van Oekraïne. Maar hier vallen geen bommen, dus ons gevoel van urgentie blijft beperkt.

Volgens die logica denk ik niet dat Congo bondgenoten nodig heeft. Ik geloof daarom meer in een “peership”, want Congo heeft “peers”, gelijken, nodig. Dat zijn landen en mensen die beseffen dat als de situatie in Congo niet verbetert, er mogelijk ook bij hen vrouwen zullen verkracht worden. Dat als er niet samen een zwarte lijn wordt getrokken, iedereen morgen samen slachtoffer wordt van dezelfde onderdrukkingsmechanismen.

Congo heeft geen valse bondgenoten nodig die enkel aan money deals denken. Congo heeft een eerlijke kans nodig om zichzelf te organiseren, zodat er ademruimte ontstaat voor nieuwe ideeën en strategieën, nieuwe partnerschappen en minder hulpkreten.

We moeten de oorlog in Congo een wereldoorlog durven noemen. Door het zo te noemen, krijgt het misschien eindelijk de ernst die het verdient en zal de Congolese Genocost ook worden gedocumenteerd. Want Congo is een speelbal op het wereldtoneel. En het zijn de gewone Congolezen, niet hun leiders, die de klappen krijgen.