Wat na extreemrechts in Nederland? ‘Rechts is geradicaliseerd, vreemdelingenhaat genormaliseerd’

U stelt dat rechts in Nederland geradicaliseerd is. Waaraan ziet u dat?

Nadia Bouras: ‘Toen er in november 2023 verkiezingen werden gehouden en de PVV van Geert Wilders de grootste partij werd, dacht niemand dat er een kabinet met de PVV gevormd zou worden. Toch is dat gebeurd, met als argument dat dit was wat de kiezer wou.’

‘En met het idee dat Wilders toch zijn toon zou matigen als je met hem samenwerkt. Maar het tegendeel is gebleken. We zien juist dat gematigd rechts sterk is meebewogen met het geluid van de PVV, puur om een deel van het electoraat tevreden te houden.’

‘Zo zien we hoe de zorgen van de ‘‘bezorgde burger’’, lees: de witte burger, de maat der dingen bepalen, en hoe over migratie alleen in termen van problemen wordt gesproken. Men heeft niet eens door dat we op die manier over migratie praten. We hebben in Nederland echt te maken met een migratieobsessie. Iedereen spreekt erover en de asielzoeker wordt voorgesteld als het meest urgente probleem van Nederland. Terwijl dit bij lange niet het grootste probleem is waar Nederland mee kampt.’

‘Extremistische groepen in een anti-immigratiebetoging, de Hitlergroet: dat zijn stuk voor stuk zorgwekkende signalen. Maar ze worden afgedaan als uitwassen, excessen van iets wat verder als vrij legitiem wordt beschouwd.’

‘En dit moet allemaal een strenger asielbeleid legitimeren. Zo wordt er nu opgeroepen om een asielstop af te kondigen, om asielcentra te sluiten en de grenzen dicht te gooien. Dat is de retoriek die we nu niet alleen bij Geert Wilders horen, maar eigenlijk bij alle rechtse politieke partijen in Nederland.’

Hoe wordt deze radicalisering van rechts concreet op het terrein vertaald?

Nadia Bouras: ‘We zien hoe bijvoorbeeld nazistische beeldtaal wordt verspreid, en hoe retoriek over ‘‘omvolking’’ en het idee dat de witte bevolking omver wordt gelopen, wijdverspreid zijn. Er was een tijd dat dit in Nederland echt marginaal was. Inmiddels is het doorgedrongen tot het centrum van de macht.’

‘De retoriek van extreemrechts is in Nederland zó genormaliseerd dat mensen zich gesteund voelen om bijvoorbeeld een anti-immigratiebetoging te organiseren zoals die in Den Haag, waarbij allerlei extremistische groeperingen meeliepen en zelfs de Hitlergroet werd gebracht. Dat zijn stuk voor stuk zorgwekkende signalen, maar ze worden afgedaan als uitwassen, excessen van iets wat verder als vrij legitiem wordt beschouwd.’

‘We zien dus letterlijk een spill-overeffect van het politieke debat naar de straten, waarbij mensen niet alleen antisemitische maar ook uitgesproken racistische uitspraken doen. Maar wat in vrijwel alle politieke en maatschappelijke analyses achteraf ontbrak, is dat een anti-immigratieprotest per definitie al heel vijandig en heel gewelddadig is, zeker in taalgebruik.’

‘Racisme was niet eens een thema in alle analyses na afloop. Alsof dat de normaalste zaak van de wereld is. Rechtse partijen in Nederland leggen bovendien geen enkel verband tussen wat politici zeggen en de uitspraken die demonstranten doen.’

Leugens

Extreemrechts beweert vaak de stem van het volk te zijn, maar u zegt dat burgers hun xenofobe taal juist ontlenen aan extreemrechtse politici.

Nadia Bouras: ‘Het is natuurlijk een wisselwerking, maar je ziet dat politici juist de grote aanjagers zijn door hun vreemdelingenhaat, xenofobie en racisme. Mensen voelen zich ook gerechtigd om de xenofobe taal te gebruiken, want ze voelen dat ze een politieke dekking hebben.’

‘Maar wat deze politici over migranten en asielzoekers vertellen, over de aantallen die naar hier komen en het idee dat ze alle woningen innemen, zijn leugens. Het verband tussen asielzoekers en het tekort aan sociale woningen wordt op de eerste plaats door politici gelegd en dan wordt het door de straat overgenomen. Terwijl het feitelijk niet klopt.’

‘Politici die xenofobe uitspraken doen, doen dat niet enkel uit strategische overwegingen. Het komt voort uit de ideologie van hun partij.’

‘Het probleem in Nederland is dat we vaak niet in staat zijn om scherp te analyseren wat er werkelijk aan de hand is. Antisemitisme is alleen een probleem als het zogenaamd bij moslims wordt herkend, terwijl racisme inmiddels een doodnormale zaak is geworden. Ideologische drijfveren worden ook geminimaliseerd. Alles wordt weggezet als een uiting van zorgen en niet als iets wat voortkomt uit een politieke ideologie die geworteld is in xenofobie en racisme.’

‘Politici die xenofobe uitspraken doen, doen dat niet enkel uit strategische overwegingen. Het komt voort uit de ideologie van hun partij. Maar in Nederland lijkt men vooral te willen depolitiseren en ont-ideologiseren, en dat is heel problematisch.’

Wat bedoelt u precies met depolitiseren en ont-ideologiseren? Kunt u concrete voorbeelden geven?

Nadia Bouras: ‘Ik denk dat we in Nederland echt te maken hebben met een ideeënarmoede. Er wordt geen politieke strijd gevoerd op basis van ideeën en ideologieën, het zijn vooral persoonlijke conflicten. Ik gaf net het voorbeeld al van de anti-immigratiebetoging en het debat daarover achteraf.’

‘Een ander voorbeeld is Gaza. Ik denk dat Gaza de afgelopen twee jaar als een schaduw boven alles hing. Gaza staat symbool, niet alleen voor de genocide die daar gebeurt en de verschrikkelijke grootschalige schendingen van de mensenrechten, maar het symboliseert voor mij ook de teloorgang van de westerse waarden.’

‘Er is wat mij betreft een directe lijn te trekken tussen de giftige retoriek en xenofobie van Nederlandse politici en het wegkijken van of zelfs actief ondersteunen van de genocide in Gaza. Als je moslims in Europa en in Nederland haat, haat je ook de mensen daar.’

Pers aanvallen, instituten ondermijnen

Er wordt vaak een verband gelegd tussen de situatie in de VS, met Trump aan het hoofd van het Witte Huis, en de verdere opmars van extreemrechts in heel Europa. Ziet u dit verband ook in Nederland?

Nadia Bouras: ‘We zien inderdaad hoe fascisme overal oprukt en hoe de democratische rechtstaat wankelt. Niet alleen in de VS, waar dat heel duidelijk is, maar ook bij ons in Nederland zie je heel duidelijk politici in machtsposities tornen aan de principes van de democratische rechtsstaat. Dat doen ze door bijvoorbeeld journalisten aan te vallen en door de onafhankelijke rechtspraak ter discussie te stellen.’

‘Wilders noemt journalisten ‘‘tuig van de richel’’. En tijdens het Kamerdebat dat volgde op de rellen in Den Haag stelden regeringspartijen voor om een asielstop af te kondigen. Dat druist in tegen de grondwet en tegen het advies van de Raad van State, maar er werd gewoon gesuggereerd om dat advies simpelweg terzijde te schuiven. Je ziet dus die voortdurende ondermijning van instituten die heel belangrijk zijn voor de democratische rechtsstaat.’

‘Ik denk dat het politieke experiment van het afgelopen jaar, met een kabinet dat dubbel demissionair was en dat van schandaal naar schandaal ging, in één ding wel heel succesvol is geweest. Dat is het normaliseren van vreemdelingenhaat.’

Extreemrechts in talkshows

Journalisten worden door extreemrechts bekritiseerd en aangevallen. Maar aan de andere kant horen we vaak dat media zelf extreemrechts groot helpen maken. Hoe kijkt u naar de rol van de media in Nederland?

Nadia Bouras: ‘Bij ons spelen talkshows een heel belangrijke rol in wie wel en wie niet aandacht en een podium krijgt. Deze programma’s zijn vooral heel erg verslaafd aan hectiek, commotie en ophef. Juist daarom worden vooral extreemrechtse politici uitgenodigd.’

Onlangs nog, in Pauw en De Wit, toch wel de grootste zogenaamd linkse talkshow van Nederland, was ex-minister van Asiel en Migratie Marjolein Faber van de PVV uitgenodigd, enkel en alleen omdat ze een boekje heeft geschreven. Een boekje dat weinig voorstelt, maar toch zat ze aan tafel.’

‘En opnieuw is bewezen dat met extreemrechtse politici gewoon niet te discussiëren valt. Ze hechten geen belang aan feiten. Het is één en al gaslighting. Ze doen zich naïef voor, maar dat zijn ze absoluut niet. Intussen hebben ze wel hun boodschap opnieuw verkondigd en hun xenofobie verder verspreid.

‘Dat is een enorme frustratie, want linkse politici worden nauwelijks uitgenodigd. En als ze mee aan tafel mogen schuiven, gaan journalisten vaak mee in het frame dat links verantwoordelijk is voor alle maatschappelijke problemen. Zo raakt links in de verdrukking en moet het steeds reageren vanuit een defensieve positie.’

‘Journalisten lijken zich niet bewust van hun poortwachtersrol. Ze zouden bij uitstek de macht moeten bevragen en bekritiseren, maar dat gebeurt amper in Nederland.’

Retoriek van zuiverheid

U hebt het woord fascisme een paar keer laten vallen. Welke fascistische kenmerken ziet u dan?

Nadia Bouras: ‘Ik denk dat het belangrijkste kenmerk van de belabberde staat waarin het “racismedebat” zich bevindt, is dat racisme vooral ontkend wordt. Of niet als zodanig herkend wordt. Terwijl ik juist vind dat er wel degelijk fascistische kenmerken in terug te vinden zijn.’

‘Je ziet het in de uitsluiting van minderheden, in die retoriek van zuiverheid. Wilders heeft een paar maanden geleden een plaatje gedeeld dat rechtstreeks uit een nazihandboek zou kunnen komen, met aan de ene kant een witte vrouw, blond, blauwe ogen, vrolijk kijkend, en daarnaast een foto van een vrouw in hidjab die heel lelijk en streng kijkt. En de boodschap was: kiest u voor Nederland of kiest u voor ellende? Als u voor links kiest, krijgt u deze ellende. Hier zien we duidelijk die retoriek van witte zuiverheid.

‘De behoefte aan een autoritaire en een sterke leider, extreem nationalisme en de ondermijning van de rechterlijke macht en de vrije pers: het zijn voor mij allemaal heel duidelijke kenmerken van fascistische retoriek.’

Is daar ook verzet tegen?

Nadia Bouras: ‘Er is helaas geen grootschalig verzet. Je ziet natuurlijk wel ontgoocheling en verontwaardiging, maar geen mobilisatie.’

‘Gaza bijvoorbeeld brengt ongelooflijk veel mensen op de been. Daar zie je wel die maatschappelijke verontwaardiging. Maar racisme wordt gezien als het probleem van de migranten zelf.’

‘Ik zou willen dat het verzet heel breed georganiseerd wordt en dat mensen inzien dat het niet over vluchtelingen of immigranten gaat, maar over ons allemaal. Racisme holt de democratische rechtstaat uit en bedreigt iedereen. Solidariteit met vluchtelingen of met migranten, of met mensen met een migratieachtergrond, is geen kwestie van liefdadigheid. Maar eerder een heel dure plicht om onze rechtstaat met z'n allen te verdedigen.’

‘Helaas hebben wij niet het Belgische systeem van stemplicht. Heel veel mensen met een migratieachtergrond laten het afweten bij de verkiezingen. En dat begrijp ik ook, want ze voelen zich niet voldoende vertegenwoordigd. Links beweegt toch te veel mee. En mensen zijn gewoon ontmoedigd. Racisme is uiteindelijk ook de grote afleidingsshow. Je raakt afgestompt, je voelt je uitgesloten.’

Racisme wordt ontkend en migratie wordt opgeklopt en uitgebuit. Wat zou volgens u het antwoord kunnen zijn op de angsten voor migratie?

Nadia Bouras: ‘Die hele retoriek over ‘‘grip krijgen op migratie’’ klopt helemaal niet. Het is een illusie om te denken dat je migratie volledig kunt controleren. Als je migratie wilt stoppen of wilt minimaliseren, moet je of de economische welvaart tenietdoen, of pleiten voor wereldvrede zodat je geen vluchtelingen meer krijgt. Maar dat gaat niet gebeuren.’

‘Ik denk dat ik de dag na de verkiezingen wakker word in een Nederland waar de xenofobe stem toch nog altijd heel dominant is.’

‘Waar we, denk ik, echt grip op moeten krijgen in onze samenleving is die journalistieke en politieke obsessie met migratie. En dat doen we door migratie te normaliseren, door het te zien als een onderdeel van wat we zijn en wie we zijn. Want het gaat gewoon niet veranderen. Dat is een heel impopulaire maar toch realistische boodschap.’

Op woensdag 29 oktober zijn het verkiezingen. In welk Nederland zal u de dag nadien ontwaken, denkt u?

Nadia Bouras: ‘Bij de overwinning van de PVV twee jaar geleden ging er een soort schokbeweging door de samenleving. Mensen vroegen zich af: is het onze schuld? Zijn het de journalisten die Geert Wilders zo groot hebben gemaakt? Wat kunnen we beter doen?’

‘Nu zien we in deze nieuwe verkiezingscampagne dat migratie en asiel weer heel belangrijke thema's zijn geworden en beschouwd worden als bron van alle problemen in de samenleving. En ik begrijp niet waarom we dat accepteren. Waarom laten we politici daarmee wegkomen? En waarom praat de oppositie hen na in plaats van dat ze een ideologische strijd aangaat? Dat vind ik zorgwekkend.’

‘Ik denk dat ik wakker word in een Nederland waar de xenofobe stem toch nog altijd heel dominant is.’