‘Samenwerken met een Israëlische universiteit houdt een genocide mee in stand’

Maya Wind aan de lijn krijgen is geen evidentie. En dat is niet alleen een kwestie van de negen uur tijdsverschil tussen Brussel en Californië. De Amerikaans-Israëlische antropologe en postdoctoraal onderzoekster aan de Californische universiteit Riverside heeft een razend drukke agenda. Elk vrij moment is ze betrokken bij de fel gecontesteerde boycotacties in de VS of geeft ze lezingen – nationaal en internationaal, ook in Europa – over haar boek Towers of Ivory and Steel, dat vorig jaar verscheen. Daarin beschrijft Wind hoe Israëlische universiteiten niet los te rukken zijn van het bezettings- en apartheidsbeleid van Israël.

Wind woont intussen al jaren in de VS, maar werd geboren in Israël, studeerde er en weigerde er haar legerdienst te verrichten. Ze dook in Israëlische militaire en universitaire archieven om de banden tussen de academische wereld en het bezettingsbeleid te onderzoeken. In haar boek weerlegt ze de populaire stelling van Israëlische academici dat zij ‘slechts omstanders zijn’ en ‘niet verantwoordelijk voor het Israëlische regeringsbeleid’. Het Israëlische academische onderzoek, gaande van recht, geneeskunde, archeologie en Midden-Oosten tot sociale wetenschappen, is ondergeschikt aan de Israëlische staat en is daarom mee verantwoordelijk voor haar misdaden, zegt Wind.

Doorgeroeste mondiale vangrails

Op het moment van dit schrijven is de genocide in Gaza negentien maanden bezig. Hoe vaak het mondiale ongeloof over de gruwel in Gaza ook uitgedrukt wordt, de Palestijnen staan er alleen voor. ‘De vangrails van de internationale wetten en mondiale agentschappen die zijn ontworpen om een genocide als deze te voorkomen, zijn compleet doorgeroest en verpulverd’, zegt Wind.

Dat komt volgens haar niet uit de lucht vallen. ‘De Israëlische structuren die de genocide mogelijk maken, bestaan minstens even lang als de staat Israël zelf. Het Israëlische eliminatiebeleid van de Palestijnen ligt niet enkel in de handen van opeenvolgende Israëlische regeringen, leger en politiediensten. Het wordt mee gemodelleerd en gefaciliteerd door een aantal instituten. De universiteit is daar één van.’

Ontdekte u tijdens uw onderzoek zaken die u niet had durven vermoeden? 

Maya Wind: ‘Ik heb vastgesteld hoe Israëlische universiteiten al heel vroeg Palestijnse studenten apart behandelden. Palestijnse studenten botsten op veel argwaan en een soort nauwlettend toezicht op elke activiteit die ze ondernamen. Universiteiten werkten van meet af aan samen met de Israëlische veiligheidsstaat om Palestijnse studenten te monitoren en te onderdrukken. De Israëlische staat heeft zich immers altijd heel veel zorgen gemaakt dat hoogopgeleide Palestijnen een sterke radicale kracht zouden gaan vormen in de Palestijnse bevrijdingsbeweging. Dat gaat tot vandaag door. Het verklaart waarom de universiteiten in Gaza, maar ook op de Westelijke Jordaanoever en in Oost-Jeruzalem, doelwitten zijn.’

‘Israël is een vernieuwer in de interpretatie van het internationaal humanitair recht, met de bezette Palestijnse gebieden als laboratorium’, lees ik in uw boek. In dat juridische laboratorium spelen academici een duidelijke rol, zegt u.  

Maya Wind: ‘De straffeloosheid waarmee Israël niet alleen deze genocide maar al decennia een apartheidsbeleid en andere misdaden tegen de menselijkheid kan uitvoeren, is er niet zomaar op een dag gekomen. Er is jaren en jaren naartoe gewerkt, ook door de Israëlische universiteiten, die de samenwerking tussen juristen, filosofen en ethici faciliteren. Ze werken samen met militaire instituten en bouwen mee aan het juridische denken, de juridische ethiek en wetenschap achter het bezettings- en apartheidsbeleid en de genocide.’

‘De universiteiten hebben systemen uitgewerkt om Israëlische oorlogsmisdaden te rechtvaardigen, om te voorkomen dat Israël zelfs maar aansprakelijk zou worden gesteld in de hoogste mondiale gerechtshoven. Israëlische academici en faculteiten hebben dat zelf heel expliciet gezegd: ze werken aan methodes om zowel de publieke opinie als de interpretaties binnen de juridische wereld te beïnvloeden.’

‘De vorige offensieven op Gaza in 2008, 2009, 2012, 2014 en 2021 hebben geleid tot wat we nu in Gaza zien. Terwijl het Israëlische leger oorlogsmisdaden pleegde, werden nieuwe militaire doctrines uitgeprobeerd. Israëlische juristen en rechtenfaculteiten helpen tactieken en operaties van het Israëlische leger te rechtvaardigen. Ze lobbyen bij de Verenigde Naties, gaan naar juridische en academische conferenties om invloed uit te oefenen. De basis voor de straffeloosheid wordt dus gesmeed in universiteiten, die weten dat ook internationale wetten vatbaar zijn voor interpretatie.’

Hoe is uw boek ontvangen in Israël?

Maya Wind: ‘Natuurlijk, gezien de academische boycot en de Palestijnse vragen naar verantwoording, zijn Israëlische academici en bestuurders van universiteiten geen fans van mijn boek. Ze hebben het in diskrediet proberen te brengen, maar mijn boek staat vandaag in veel universiteits-
bibliotheken, inclusief Belgische. Men is op zoek naar handvatten en instrumenten. Academici en studenten zijn ongelofelijk bezorgd over mogelijke medeplichtigheid aan de Israëlische genocide in Gaza. Ze willen begrijpen hoe ze gehoor kunnen geven aan de Palestijnse oproep tot boycot.’

Maar toch loopt het met die boycot voorlopig niet vlot in Europa en de VS.

Maya Wind: ‘We zien, wat dat betreft, een diepe kloof in het Westen. Aan de ene kant is er een groeiende beweging van mensen die opstaan voor de Palestijnen. Almaar meer jonge mensen erkennen dat zich een genocide afspeelt in Gaza en dat Israël een apartheidsregime is. Aan de andere kant zien we, net daardoor, vanuit het besef dat Israël de ideeënoorlog bij de jeugd heeft verloren, die harde repressie tegenover studentenbewegingen in de VS en in Europa. Die regeringen blijven Israël steunen. Voor die landen is Israël best nuttig en dient het hun belangen. Ze zijn zo vastbesloten om de staat Israël te blijven steunen dat ze steeds harder optreden tegen hun eigen burgers en inwoners die hun medeplichtigheid aan apartheid en genocide aanvechten. Daarmee ondermijnen ze zelf fundamentele burgerrechten in hun eigen land.’

Universiteiten zijn nooit neutraal

Kan een Belgische universiteit zich beroepen op het argument van academische neutraliteit om de samenwerking met Israëlische universiteiten te rechtvaardigen?

Maya Wind: ‘Veel Europese universiteiten houden vast aan dat absurde narratief over “universitaire neutraliteit”. Alsof universiteiten een ivoren toren vormen die buiten het politieke geheel en de samenleving staan, alsof de mensen die er werken “gewoon filosofen met een mening zijn”. Dat is een verregaande abstractie van de werkelijkheid.’

‘Universiteiten zijn nooit neutraal. Het zijn fysieke instituten, met campussen die op welbepaald land zijn gebouwd, gefinancierd met middelen die ergens vandaan komen. Universiteiten vallen terug op overheidssteun en almaar meer ook op fondsen van private donoren en militaire bedrijven. Europese universiteiten zijn verantwoordelijk voor de keuzes die ze maken: in hun onderzoek, de einddoelen ervan en in de samenwerkingen die ze aangaan. Door samen te werken met een Israëlische universiteit, een pijler van het Israëlische apartheidsregime, houden Europese universiteiten apartheid, en nu genocide, mee in stand.

Een ander veelgehoord argument tegen een academische boycot is dat je daarmee de alternatieve, linkse stemmen isoleert en de deuren voor gesprek en bemiddeling sluit.

Maya Wind: ‘Dat argument vertrekt van het idee dat Israëlische universiteiten progressieve bastions zijn. Dat is feitelijk niet correct. En het is ook misleidend. Want de Palestijnse boycot bevat heel heldere en sterk inhoudelijke boycotrichtlijnen. Daarin staat duidelijk te lezen dat de academische boycot niet gericht is op individuen maar op de institutionele samenwerking zelf.’

‘Het is belangrijk om te weten dat Israëlische universiteiten actief de apartheid kunnen schragen omdat een overweldigende meerderheid van Joodse Israëlische studenten, faculteiten en stafleden dat ook steunt. Israëlische universiteiten participeren al decennia in het staatsgeweld, en dat is niet veranderd in deze genocide. Waarom zijn ze blijven inzetten op het trainen van soldaten, op het produceren van wapens, op het onderbouwen van staatspropaganda, het cultiveren van legale argumenten om de aansprakelijkheid van Israël weg te nemen?’

‘De lijst van medeplichtigheid is enorm. Het idee van de boycot is om internationale druk te gebruiken om Israëlische academici te mobiliseren en zo hun universiteiten onder druk te zetten om banden met het regime te breken.’

Gelooft u dat dit mogelijk is?

Maya Wind: ‘Ook in Zuid-Afrika zijn sommige witte studenten en academici, verbonden aan historische apartheidsuniversiteiten, beginnen te mobiliseren als reactie op de boycot door de internationale anti-apartheidsbeweging.’

‘Zelf heb ik me aangesloten bij een groep met de naam Boycott From Within, een groep die sinds 2008 bestaat. We zijn Israëli’s die deelnemen aan de Palestijnse BDS-beweging. Het is niet noodzakelijk zo dat Israëlische universiteiten altijd deel zullen uitmaken van het apartheidsregime. Ze hebben elke dag de keuze om een punt te zetten achter hun medewerking. Maar uit eigen beweging zullen ze dat dus niet doen.’

Opnieuw: is er dan enige animo voor in Israël?

Maya Wind: ‘Het Israëlische verzet tegen de genocide of tegen de apartheid is heel beperkt. Hier en daar heb je de afgelopen negentien maanden een kleine protestbrief gehad tegen de oorlog in Gaza, een paar gewetensbezwaarden maakten zich kenbaar.’

‘Maar waarover hebben we het? Terwijl jij en ik praten, worden Palestijnen gedood en verdreven uit hun land. Het is gewoon absurd om het over Israëlisch links of rechts te hebben op dit moment. Als de wereld niet onmiddellijk tussenkomt, zal Israël zijn project voltooien en zal het eerst Gaza helemaal “zuiveren” en daarna de Westelijke Jordaanoever.’

Tot slot: wat kunnen Belgische studenten en academici toch doen als hun eigen universiteit daar geen oren naar heeft?

Maya Wind: ‘Een coalitie van Gazaanse universiteiten heeft een oproep gelanceerd voor collectieve fundraising om het totaal vernietigde onderwijsweefsel in Gaza opnieuw op te bouwen. Daaraan bijdragen is een essentiële plicht. Structurele samenwerkingen aangaan met Palestijnse universiteiten en studenten is ook fundamenteel. Maar, goed om weten, uiteindelijk kan dat niet losstaan van de boycotoproep van Palestijnse universiteiten.’

‘Wat de boycot betreft: die wordt vanuit de basis georganiseerd. Er zijn dus tal van voorbeelden en manieren om een boycot van onderuit te ondersteunen, of je nu student of staflid bent. Als je je instituut nog niet kan bewegen tot een boycot, moet je beseffen dat niemand jou kan verbieden om zelf deel te nemen aan samenwerkingen. In de VS werken we op grote campussen met studenten die weigeren om aan Israëlische universiteiten te gaan studeren. En faculteiten en stafleden weigeren om nog in deze samenwerkingen en programma’s te investeren. Dat is één richting.’

‘De tweede richting is om het niet op te geven. Westerse universiteiten weigeren nog altijd om hun banden met Israël te verbreken, dat betekent dat we vanuit de boycotbeweging moeten blijven werken om te groeien, tot de druk van de massa te groot wordt. Om even terug te komen op de Zuid-Afrikaanse boycot: die liep ook niet van een leien dakje. In de jaren ’80 was dit de grootste boycot- en desinvesteringscampagne op westerse campussen. Ook toen verzetten universiteiten zich tegen een boycot, arresteerden ze studenten, beriepen zich op excuses terwijl het onrecht van de apartheid niet duidelijker kon zijn. Maar hij is er wel gekomen.’