Bedreigen de VS Kabila met het Internationaal Strafhof als hij op burgers schiet?

In de Democratische Republiek Congo barst de bom voorlopig niet. Zeker, er is veel woede dat Joseph Kabila nog altijd president van het land is – ook al is zijn grondwettelijke termijn al bijna een jaar verstreken - maar grote manifestaties blijven uit.

Veel actoren zijn voorzichtig maar dat belet niet dat er achter de schermen van alles gaande is. Dat bleek ook tijdens de passage van aartsbisschop Utembi in Brussel. Utembi was erg voorzichtig en bleek niet bereid om te herhalen wat de secretaris-generaal van de Congolese bisschoppenconferentie, Donatien Nshole, deze zomer aan MO* vertelde, namelijk dat ‘alleen een volksopstand in Congo voor verandering kan zorgen’.

En nee, de bisschoppen zouden niet oproepen tot manifesteren: ‘Dat laten we graag over aan de lekenstructuren binnen de kerk. Zij moeten niet altijd gedicteerd worden door de hiërarchie, zij moeten zelf beslissen hoe ze het evangelie toepassen’, aldus de aartsbisschop.

Utembi vindt dat de actie van de kerk er vooral moet in bestaan om de burgers op te voeden, hen erop te wijzen dat ze het recht hebben om vreedzaam te manifesteren, en dat de letter van de tekst van het Sylvesterakkoord moet worden nageleefd.

Sylversterakkoord

Toen 19 december 2016, de laatste dag van de tweede regeerperiode van Kabila, er aankwam, werd gevreesd voor bloedige confrontaties tussen Kabila’s ordetroepen en betogers.
Uiteindelijk kwamen die er niet, omdat de bevolking bang was én omdat de Kerk bemiddelde tussen de presidentiële meerderheid en de oppositie. Die bemiddeling leidde tot het Silvesterakkoord.
Dat voorzag in een overgangsperiode van één jaar waarin Kabila president kon blijven met een regering die door de oppositie werd aangestuurd, de verkiezingen zou voorbereiden die eind 2017 zouden moeten plaatsvinden, zonder Kabila als kandidaat. Sindsdien heeft Kabila er alles aan gedaan om dat akkoord te saboteren.

Die passiviteit ontgoochelt de jongerenbewegingen. Zegt Luc Nkulula van La Lucha: ‘Ik had gehoopt dat de kerk ons zou uitnodigen om de gelovigen te leren hoe ze vreedzaam kunnen manifesteren. Wij hebben daar enorm veel ervaring in. Waarom nodigen ze ons niet uit in de parochies? Mijn gevoel is dat de kerk niet echt proactief zal handelen. Ze blijft passief.’

Persoonlijke druk op Kabila opvoeren

Toch was er in de marge van de persconferentie interessant nieuws te rapen. Zo overlegt de kerk, samen met andere actoren, of de Amerikaanse VN-ambassadeur Nikki Haley die op 21 oktober Congo bezoekt, geen klare boodschap kan uitsturen naar Kabila: ‘Als u op uw burgers schiet, dan dreigt u vervolgd te worden door het Internationaal Strafhof’. Haley kan de kwestie rechtstreeks aankaarten in de VN-Veiligheidsraad die het Strafhof kan vragen om er werk van te maken.

Het idee is dat zo’n verklaring van Haley Kabila twee keer zal doen nadenken over het gebruik van geweld tegen zijn eigen burgers. Dat zou dan weer de angst bij mensen om op straat te komen, doen afnemen. De kans dat Haley met het Strafhof dreigt, is niet denkbeeldig omdat ze zich al meermaals erg kritisch uitliet over het Kabila-regime. Zo verzet ze zich tegen de kandidatuur van Congo om lid te worden van de VN-Mensenrechtenraad.

Ook op andere vlakken wil men de druk op de Kabilaclan persoonlijker maken. Meer en meer stemmen gaan op om sancties uit te vaardigen tegen bloedverwanten van Kabila. Het is een boodschap die is opgevangen door de Europese gesprekspartners van Congo.

Bedreigingen en uitzettingen

De voorzichtigheid van de kerkelijke vertegenwoordigers heeft kennelijk ook te maken met dreigementen die Nshole onderging na zijn verklaringen in het MO*-artikel. ‘We kregen dreigtelefoons, en werden gevolgd. Weet je, op den duur ben ik gewoon een hele week niet meer naar buiten komen,’ zegt een getuige. Anderen wijzen erop dat Utembi over het algemeen voorzichtiger is, en vriendelijker ten aanzien van Kabila.

Een andere zaak is de vrees dat manifestaties zullen uitmonden in geweld en massaal bloedvergieten. Zegt een vertegenwoordiger van de kerk: ‘De woede onder de bevolking groeit. De grote uitdaging is om het onder controle te houden en om te voorkomen dat het uitmondt in veel geweld en doden. Dat is een andere reden om voorzichtig te zijn.’ Maar er zijn ook positieve vaststellingen. Zegt een lid van de kerk: ‘We stellen met genoegen vast dat de vrouwen zich sterk engageren, onder meer in het Platform van Geëngageerde Vrouwen voor het Respect voor Wetteksten in Congo. Een vrouwelijke presidente, zou dat niet groots zijn?’

Er gaat veel druk uit van het regime. Het stelt steeds minder prijs op onafhankelijke observatoren. De lijst van mensen die niet langer in Congo welkom zijn, wordt steeds langer. Eind vorig jaar werden zowel cameraploegen van de Belgische zenders VRT als VTM het land uitgezet.

Begin dit jaar werd Ida Sawyer van de ngo Human Rights Watch de toegang tot het land ontzegd. En in april was het de beurt aan Jason Stearns van het Congo Research Center die al vijftien jaar Congo bestudeert. Radio France International kreeg in juni geen nieuwe accreditatie voor zijn journalist. In augustus werd het visum van Reutersjournalist Aaron Ross niet verlengd.

Een week geleden was het dan aan de Belgische Congo-expert Kris Berwouts om zijn visum te zien annuleren. Kennelijk heeft het regime het gevoel dat het veel te verbergen heeft.

Alles is de fout van België

De relatie tussen België en Congo is ronduit slecht. Op een fictieve lijst van diplomaten die het land zouden worden uitgewezen, die vanuit het regime in circulatie was gebracht, stonden vooral Belgen. Het werd Congolese media in juli zelfs verboden om te berichten over de Belgische nationale feestdag. ù

De Belgische vice-premier en minister voor ontwikkelingssamenwerking, Alexander De Croo schat het zo in: ‘Er is nu al maanden een beleid dat neerkomt op ‘blame Belgium’. Alles is de fout van België. En dus alles wat wij doen om mensen te helpen, te steunen, maakt het voor hen bijna gevaarlijk om met ons samen te werken.’

Het geeft meteen aan hoezeer de spanning tussen België en Congo is opgelopen. Zegt een Belgische official: ‘Telkens opnieuw dreigen Congolese autoriteiten ermee om de landingsrechten van Brussels Airlines in Kinshasa op te heffen. Ze weten dat ze ons daarmee kunnen raken omdat er jobs op het spel staan.’ De geplande inwijding van de nieuwe Belgische ambassade kan niet plaatsvinden omdat Congolese autoriteiten Moeilijk doen over de invoer van noodzakelijke werkmiddelen.

Desondanks blijft Congo in 2017 de voornaamste ontvanger van Belgische ontwikkelingshulp: 37 miljoen euro. ‘Wel is onlangs de samenwerking voor heraanleg van rurale wegen stilgelegd omdat het afgesproken Fonds voor het Onderhoud voor de wegen, dat zou gevoed worden met accijnzen op de benzine niet van de grond is gekomen.

‘Pistes aanleggen zonder onderhoudsdienst heeft geen zin’, zegt Carl Michiels, directeur van de BTC. ‘Na een of twee jaar is de weg weggespoeld door de regens.’  Vermits er geen overleg meer is tussen de twee kanten over een nieuw programma van samenwerking, zal de hulp geleidelijk aan afnemen.