Is België dan toch de nieuwe poedel van de VS?

Vorige week maakte MO* , samen met collega’s van het International Consortium of Investigative Journalists, bekend dat sinds 2004  meer dan drie miljoen mensen moesten verhuizen als gevolg van grote Wereldbankprojecten.

Bovendien bleek dat de Bank niet weet of de slachtoffers daar op een gepaste manier voor werden gecompenseerd.

Nochtans eisen de eigen Wereldbankregels dat zulks altijd en overal gebeurt. We weten nu dus dat de bank de naleving van haar eigen sociale waarborgen niet afdoende controleert.

Dat is een spijtige vaststelling, zeker voor de ngo’s die jarenlang gevochten hebben voor deze waarborgen. Want het opnemen door de Wereldbank van sociale en ecologische garanties – safeguards in het jargon – was een van de grote overwinningen van de ontwikkelingsngo’s in Noord en Zuid – een teken dat de civiele samenleving ’s werelds belangrijkste ontwikkelingsinstelling mores kon leren.

Concurrentie uit China

De Wereldbank verzacht haar sociale voorwaarden omdat ze meer concurrentie krijgt. 

We weten ook dat de Wereldbank werkt aan een nieuwe versie van de safeguards die ervoor moeten zorgen dat mensen geen slachtoffer worden van door de Wereldbank gesteunde projecten zoals grote dammen, wegen of spoorwegen.

Eerste ontwerpversies geven aan dat de nieuwe safeguards veeleer in de richting gaan van een versoepeling. Dat heeft er ongetwijfeld mee te maken dat de Werelbank meer concurrentie krijgt. De opkomende landen richten hun eigen ontwikkelingsbanken op. De BRICS richtten een BRICS-bank op met hoofdkwartier in Shanghai.

China nam dan weer het initiatief voor een Aziatische Infrastructuur Investeringsbank (AIIB), hoofdkwartier in Beijing.

Het is zeer de vraag of die banken dezelfde sociale en ecologische waarborgen zullen eisen. En dus is de Wereldbank geneigd om de lat ook minder hoog te leggen, ten einde niet buitenspel te worden gezet. Zeker omdat China nu al zijn eentje evenveel grote projecten financiert als de Wereldbank.

Ontwikkeling die iedereen ten goede komt

In China en Vietnam zijn veel personen getroffen door Wereldbankprojecten. Beide landen kenden echter ook successen in hun ontwikkelingsbeleid.

Als de Wereldbank zo reageert, heeft dat ermee te maken dat heel wat opkomende landen en ontwikkelingslanden kennelijk een andere afweging maken. Blijkbaar vinden ze de snelle voortgang van grote projecten belangrijker dan de individuele rechten van hun eigen burgers.

Want laat ons wel wezen: als meer dan 3,4 miljoen mensen moeten verhuizen voor door de Wereldbank gesteunde projecten, dan zijn de regeringen van de landen waar die projecten plaatsvinden, de eerste die hun burgers horen te beschermen.

Het feit dat ze hun eigen burgers niet of niet afdoende beschermen, betekent dat ze een andere afweging maken dan de sociale regels van de Wereldbank.

Hoe zou dat komen? Ten eerste omdat de leiders zich misschien minder het lot aantrekken van de groepen die het slachtoffer worden van grote projecten – vaak zijn dat mensen die zwak staan binnen de eigen samenleving.

Ten tweede omdat die leiders de mening toegedaan zijn dat de snelle voortgang van grote projecten leidt tot snellere ontwikkeling die uiteindelijk iedereen ten goede komt. Een kleine groep leiders bepaalt wat goed is voor het land.

Het is geen toeval dat de Vietnam en China goed zijn voor twee derde van de mensen getroffen door Wereldbankprojecten. Het zijn autocratische landen waar de regering de bevolking onder druk kan zetten om haar beleid te ondergaan. Het zijn tevens zo ongeveer de twee landen waar de armoede het meest gedaald is de voorbije drie decennia.

Zonder China haalt de wereld zijn eerste Millenniumontwikkelingsdoel – de mondiale extreme armoede halveren tegen 2015 – niet. Je kan dus moeilijk zeggen dat deze landen geen  ontwikkelingsvisie hebben – alleen houdt die minder rekening met individuele rechten.

Botsende idealen

De ngo’s staan voor een dilemma: meer stem voor de ontwikkelingslanden betekent minder sociale normen in de Wereldbank.

Als dat soort landen eigen ontwikkelingsbanken gaat oprichten, en meer invloed bij de Wereldbank zal krijgen, dan is het best mogelijk dat de sociale waarborgen inzake grote infrastructuurprojecten in de toekomst zwakker zullen zijn.

Voor de ontwikkelingsngo’s heeft die vaststelling iets paradoxaals. Ze hebben jarenlang geijverd voor sterke safeguards voor Wereldbankprojecten.

Maar ze ijveren al even lang voor meer stem van de ontwikkelingslanden in de Wereldbank en, ruimer, in het wereldbeleid.

Nu dat laatste stilaan bewaarheid wordt, blijkt dat heel wat van die ontwikkelingslanden met hun stem die andere overwinning van de ngo’s willen afzwakken.

De wereld niet opdelen in goeden en slechten

Er is alle reden toe om stichtend lid van de AIIB te worden.

Ik denk dat men moet blijven pleiten voor meer stem van de ontwikkelingslanden in de Wereldbank. Als die democratisering – na een open discussie – tot zwakkere Wereldbankwaarborgen leidt, dan staat het de civiele maatschappij – in Noord en Zuid – nog altijd vrij de gevolgen daarvan aan te klagen.

Als westerse regeringen dat belangrijk vinden, kunnen ze een ernstige afzwakking van die Wereldbankregels tegengaan, want ze hebben nog altijd erg veel macht in de Wereldbank.

De VS hebben er zelfs een veto. Als ze dat doen, kan dat tot gevolg hebben dat de Wereldbank markt verliest aan de nieuwe ontwikkelingsbanken.

Dus, zelfs als het Westen “het been stijf houdt voor de mensenrechten” in de Wereldbank, betekent dit niet dat projecten in de toekomst nog dezelfde waarborgen zullen bieden. Ontwikkelingslanden kunnen dan immers beslissen om de Wereldbank meer links te laten liggen, en met de andere ontwikkelingsbanken of met China zelf te gaan werken.

Westerse landen hebben er daarom ook alle reden toe om stichtend lid van de AIIB te worden om zo de regels in die bank mee te bepalen. De invloed van de westerse landen zal beperkt zijn – niet-Aziatische landen kunnen er hooguit een kwart van de stemmen verwerven – maar het loont zeker de moeite. Zeker omdat de Chinese premier Li Keqiang onlangs nog erkende dat zijn land veel geleerd heeft van de Wereldbank.

Bovendien mogen we de wereld ook niet te simpel opdelen in de goeden en de slechten, en de openheid van de opkomende landen onderschatten.

Is België onder de N-VA dan toch de poedel van de VS?

Is België geen stichtend lid van de nieuwe Aziëbank omdat Van Overtveldt zo’n groot Amerikanofiel is? 

Zo bekeken is het des te spijtiger dat ons land – als enige West-Europees land met poen – geen stichtend lid van de AIIB is geworden. Het zijn immers de stichtende leden die de regels zullen vastleggen. We weten dat ons land, bij momenten, op kop heeft gelopen in de verdediging van safeguards bij de Wereldbank. Kennelijk willen we die rol niet eens meer proberen te spelen bij de AIIB.

Aanvankelijk dacht ik dat België er gewoon niet bij was door administratieve traagheid, of omwille van de overtuiging dat onze bedrijven, ‘gezien hun bescheiden positionering in Azië’ toch niets te winnen hebben bij grote projecten in Azië.

Ik verwierp de nochtans prikkelende gedachte dat onze minister van Financiën, Johan Van Overtveldt, en bij uitbreiding de regering-Michel zo Atlantisch, zo pro-Amerikaans zouden zijn dat ze bijna als enige westerse bondgenoot de Amerikaanse oproep om niet toe te treden tot de AIIB hebben gevolgd. Zelfs Israel is bezweken voor de lokroep van de AIIB.

Nadat Johan Van Overtveldt, vorige week, tijdens zijn bezoek aan Washington voor de lentevergadering van het IMF, zijn nieuwe boek voorstelde, begin ik daar toch enigszins anders over te denken. De titel van het boek luidt immers A giant reborn. Why the US will dominate the 21st century.

Wie die mening is toegedaan, en dus gelooft dat de VS ook deze eeuw zullen domineren, zal het inderdaad minder belangrijk vinden om stichtend lid van de AIIB te worden: die betrouwt erop dat dicht aanschurken tegen de huidige én dus toekomstige hegemoon volstaat om de belangen van zijn land te verdedigen.

Dat lijkt me een vergissing.