“‘‘Het ontbrekende element van de Global Gateway: vrede’’

Het Global Gateway-initiatief werd oorspronkelijk opgezet als reactie op de verstoringen in de toeleveringsketens tijdens de covidpandemie en als Europees antwoord op het Chinese Belt and Road-initiatief. Intussen heeft Global Gateway sterk aan omvang gewonnen en geldt het als dé centrale strategie waarmee de EU haar wereldwijde invloed wil versterken, door op een strategische en gecoördineerde manier Europese investeringen te stimuleren. Toch dreigt één cruciaal aspect in deze nieuwe economische diplomatie over het hoofd te worden gezien: vrede.

In een nieuw rapport stelt denktank ECDPM dat Global Gateway een wel erg beperkte invulling van “veiligheid” blijkt te hebben, want er wordt bijna uitsluitend gekeken naar aspecten zoals de betrouwbaarheid en beveiliging van (digitale) infrastructuur.

De EU houdt amper rekening met lokale conflictdynamieken en riskeert zichzelf zo in de voet te schieten. Door conflictbeheersing en vredesopbouw niet te verankeren in haar investeringsstrategieën kan onbedoeld geweld worden aangewakkerd, waarbij bestaande conflicten verergeren of nieuwe conflicten het levenslicht zien.

Hoe dit te voorkomen?

Door conflictgevoeligheid in alle externe activiteiten van de EU in te bouwen, inclusief de Global Gateway. Conflictgevoeligheid of conflict sensitivity is het vermogen om te begrijpen hoe een project en een conflictsituatie elkaar beïnvloeden en bijgevolg een project zo te sturen dat het geen spanningen vergroot. Dat is belangrijk in alle programma’s, niet alleen bij investeringen, ook bijvoorbeeld in de humanitaire wereld.

Een collega deelde onlangs een voorbeeld van een door conflict getroffen gebied in Centraal-Afrika. Via een internationaal project werd een geïmproviseerde school met een rieten dak vervangen door een veel grotere, betonnen school met goede voorzieningen. Een week later staken dorpelingen de school in brand. Waarom? Omdat infrastructuur nooit neutraal is. Hoe oprecht de bedoelingen ook zijn, en zelfs als buitenstaanders dit project zien als “een duidelijke win-winsituatie voor de hele bevolking”, hebben infrastructuurprojecten een invloed op bestaande machtsverhoudingen, zelfs wanneer het gaat om een school.

Dat kan tot spanningen en conflicten leiden, niet alleen elders, ook bij ons in Europa en België. Denk bijvoorbeeld aan de Oosterweelverbinding in Antwerpen, waar we intussen drie decennia van verdeeldheid en rechtszaken achter de rug hebben. Alleen is het risico op geweld veel groter in contexten die reeds geteisterd worden door gewapende conflicten, zwak bestuur en de marginalisering van bepaalde bevolkingsgroepen.

Laat ons duidelijk zijn, dit is geen oproep tegen investeren. Wel is het een oproep om doordacht te handelen. Er is namelijk grote vraag naar investeringen in conflictgebieden. Deze investeringen kunnen voordelen opleveren voor iedereen, mits de juiste opzet.

Conflictgevoeligheid: hoe dan?

Als startpunt kan een conflictanalyse helpen om de context te begrijpen zodat negatieve effecten worden beperkt.

Voorts is een hoeksteen van elke conflictgevoelige investering het betrekken van alle belanghebbenden uit de gemeenschap en lokale overheden via overleg- en feedbackmomenten. In Madagaskar werd Search for Common Ground (ngo die zich inzet voor conflictpreventie en peacebuilding) ooit pas ingeschakeld nadat een CEO gegijzeld was door woedende lokale gemeenschappen vanwege onopgeloste grieven; duidelijk rijkelijk laat. Voldoende tijd voor analyse, dialoog en het opbouwen van vertrouwen, is essentieel om iets duurzaam en stabiel op te bouwen.

Dit is niet alleen een essentieel onderdeel van due diligence - het zorgvuldig onderzoeken van risico’s en kansen vóór een investering, wat verplicht is door de wetgever - maar ook simpelweg van gezond verstand, van een robuust bedrijfsmodel in volatiele omgevingen, waarbij vanaf de start rekening moet worden gehouden met mogelijke conflicten.

Cruciaal is dat er mechanismen zijn uitgewerkt om problemen aan te pakken, want zodra geweld uitbreekt kan de situatie snel escaleren. Overleg en feedbackmomenten verhogen de stabiliteit en beperken kostbare vertragingen en beveiligingskosten.

Bovendien versterken dergelijke modellen de reputatie van het bedrijf en kunnen ze de verzekeringskosten verlagen, de toegang tot financiering verbeteren en de toegang tot markten vergroten door aan verschillende due diligence-drempels te voldoen.

De EU moet regels uittekenen (en zich daar aanhouden)

De EU kan een leidende rol spelen bij het vastleggen van mondiale normen door via haar due-diligence regelgeving te eisen dat bedrijven en Global Gateway-projecten conflictgevoelige normen naleven, zoals participatieve analyses, monitoring en het betrekken van gemeenschappen. Zo kan de EU risico’s verminderen, stabiliteit bevorderen en een nieuwe standaard voor verantwoord ondernemen creëren.

De EU zou nog een stap verder kunnen gaan: waarom zou men niet overwegen om sociale cohesie en vrede te verbeteren, te beschouwen als onderdeel van de Global Gateway-strategie? Dit draagt bovendien ook bij aan een gunstig klimaat voor investeringen. Win-win, toch?

Waarom zou de ondersteuning van ondernemerschap en vredesopbouw niet gecombineerd kunnen worden door samenwerking over conflictlijnen heen (bijvoorbeeld tussen dorpen) te laten meetellen als criterium om toegang tot financiering te krijgen?

Het integreren van conflictgevoeligheid en vredesopbouw in de Global Gateway biedt een drievoudig voordeel: voor gemeenschappen, bedrijven en de EU.

Het succes van de Global Gateway hangt af van deze integratie, die cruciaal is om de ambitieuze doelstellingen te laten slagen. Zo ontstaat een investeringsmodel dat zich onderscheidt door een sterke focus op sociale rechtvaardigheid, bescherming van mensen en het bevorderen van duurzame vrede.