“‘Persvrijheid in de EU: grijpen we opnieuw pas in als het te laat is?’

Terwijl Rusland in buurland Moldavië de parlementsverkiezingen probeerde te beïnvloeden, komt de dreiging in EU-lidstaat Roemenië van binnenuit. Tijdens de superverkiezingsjaren 2024-2025 pompten sociaaldemocraten (PSD), liberalen (PNL) én fascisten (AUR) miljoenen belastinggeld in media. Niet om te informeren, maar om te manipuleren. De pers werd schaamteloos omgevormd tot partijpropaganda.

‘Alle instrumenten gebruiken’

MO* vroeg aan de Europese Commissie of er sancties komen. Pas na twee weken aandringen volgde een antwoord: ‘Vrije, pluralistische en onafhankelijke media zijn essentieel. De Commissie monitort de naleving van de nieuwe Europese wetgeving over mediavrijheid in alle lidstaten, inclusief Roemenië. Indien nodig starten we inbreukprocedures.’

In haar State of the Union van 10 september 2025 zei Commissievoorzitter Ursula von der Leyen: ‘De eerste stap van een autocraat is het toe-eigenen van onafhankelijke media. Wij zullen alle instrumenten gebruiken om de persvrijheid te beschermen.’

Maar de Commissie bevestigt aan MO* dus niet dat ze iets van plan is tegen Roemenië. Nochtans bestempelde ze in haar recente rechtsstaatrapport de situatie in Roemenië zélf als een ‘hoog risico’. De door de EU gefinancierde Media Pluralism Monitor stelde bovendien dat Roemenië nóg slechter scoort dan Hongarije als het aankomt op politieke inmenging in de inhoudelijke keuzes van journalistieke redacties.

Ter herinnering: in Hongarije zijn álle grote publieke en private media – radio en televisie, nationaal en regionaal – in handen van één mediastichting onder directe controle van de regering en partij van premier Viktor Orbán.

De kip of het ei?

Van de betrokken fracties in het Europees Parlement reageerde alleen de Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten (S&D) op onze vragen. De Roemeense PSD zit in die fractie, samen met Vooruit.

PNL zit in de EVP-fractie van cd&v, AUR in de ECR-fractie van N-VA. De Europese Volkspartij (EVP) antwoordde niet, zelfs niet na herhaalde verzoeken. Cd&v vaardigde ook niemand af naar parlementaire commissies die de democratie monitoren. Assita Kanko (N-VA) zit wel in zo’n commissie, maar ook van de Europese Conservatieven en Hervormers (ECR) kwam geen enkele reactie.

De S&D-fractie reageerde via ondervoorzitter Kathleen Van Brempt (Vooruit), die actief is binnen de Bijzondere Commissie voor het Europese Democratieschild.

‘Roemenië heeft op democratisch vlak nog een lange weg te gaan’, laat Van Brempt weten. ‘Dat zie je ook in Hongarije en Slovakije. Maar Rusland beïnvloedt actief het informatielandschap, en dat weegt op de interne politieke dynamiek.’

Dat antwoord lijkt op het eerste gezicht naast de kwestie. In Roemenië gebruiken partijen publiek geld immers om interviews te kopen bij mediabedrijven die in handen zijn van corrupte oligarchen. Het gaat daarbij niet over Russische desinformatie, maar over binnenlandse manipulatie door die eigen politici en oligarchen.

_{(lees verder onder de link)}

‘Grootste uitdaging’, maar geen daadkracht

Dat lijkt de essentie van de hele discussie: aanvallen op persvrijheid en democratie ga je niet pas counteren als alle stadia al doorlopen zijn, maar tijdens die stadia. Gaan we opnieuw dezelfde fout maken als bij Hongarije: pas ingrijpen als het al te laat is?

Dienen de rechtsstaatrapporten van de Europese Commissie niet juist daarvoor? Om de stadia van afglijden naar autoritarisme te monitoren en voldoende kennis te verzamelen tijdens het proces? In combinatie met de bindende EU-wetgeving rond mediavrijheid heeft de Commissie op dit moment eigenlijk maar één keuze: een inbreukprocedure tegen Roemenië opstarten.

De parlementaire fracties van de betrokken Roemeense partijen kunnen ook hun verantwoordelijkheid opnemen. Ze zouden op zijn minst transparant moeten communiceren over wat ze ondernemen tegen hun lidpartijen. De stilte op vragen van MO* doet op dat vlak weinig goeds vermoeden.

Cristina Guseth van Freedom House Romania is vernietigend over de EU: ‘Elk jaar verschijnen de rechtsstaatrapporten over Roemenië met dezelfde woorden: “Geen vooruitgang geboekt”. In sommige lidstaten zijn staat en media volledig gekaapt door een heersende klasse van politici en zogenoemde journalisten, die samen profiteren. De EU moet veel sterker optreden. We zitten in een hybride oorlog tegen oprukkend autoritarisme. Aanvallen op media zijn aanvallen op ons. Ik heb onder het communisme geleefd, ik herken een totalitair regime wanneer ik het zie.’

Van Brempt schetst de achtergrond: ‘Er beweegt weinig rond democratie, rechtsstaat en persvrijheid. Meestal gebeurt er pas iets als het Europees Parlement druk zet. De Commissie remt vaak af, uit angst landen nog verder weg te duwen. Want we hebben die landen wél nodig, bijvoorbeeld voor steun aan Oekraïne.’

Op het einde van de rit hoor je dat de bescherming van de democratie één van de grootste uitdagingen van de komende jaren is, zonder dat er daadkrachtig wordt opgetreden wanneer ze effectief in gevaar is.