De zwarte schaduw van de regenboogtrui

Portretfoto van journaliste Ellien Spillebeen

Elien Spillebeen

17 september 2025 • 14 min leestijd

Eind september gaat het wereldkampioenschap wielrennen voor de allereerste keer door op het Afrikaanse continent. Maar de oorlog in Oost-Congo hangt als een schaduw over het sportevenement in Rwanda. Van een boycot of verhuis was nooit echt sprake. Kunnen de spotlichten op het Grote Merengebied misschien meer dan een sportieve kans bieden?

‘Dag, Goma! Ik nader de grens met Botswana. Ik trap voor jullie, voor hoop, voor vrede!’ Licht op zijn adem getrapt, maar bijzonder enthousiast, spreekt de jonge wielrenner zijn online volgers toe. Nee, Miguel Musaisai is geen westerse influencer die zijn fietsvakantie een zinvolle betekenis wil geven en goed uitgerust de weg opging met een rits sponsordeals. Hij is een 24-jarige triatleet uit het Oost-Congolese Goma. Drie jaar geleden werd hij Oost-Afrikaans kampioen en daardoor heel even een lokale held.

Maar op 5 mei stapte hij op zijn koersfiets om een méér dan sportief doel te dienen. Zijn stad was eind januari in handen gevallen van de rebellen van M23, met de steun van buurland Rwanda.

‘Als sportman is mijn fiets mijn sterkste wapen’, deelt Musaisai met MO*. Hij is net de grens met Botswana over en heeft er een pittige tocht door het Kazumapark opzitten. ‘Ik wou iets doen om aandacht te vragen voor de oorlog. Maar ik wil ook tonen aan Congolese jongeren dat wij meer zijn dan de oorlog. Dat we ook mooie dingen kunnen doen’, benadrukt hij.

Musaisai wil zich niet verliezen in haat, legt hij uit. Hij zocht zijn mooiste wielertenue uit, eentje in de kleuren van de Congolese vlag. Hij fietste de grens met buurland Rwanda over en vatte zijn reis aan.

‘Congolezen die me in de Rwandese hoofdstad Kigali zagen fietsen, vroegen me of ik niet bang was om met mijn Congolese kleuren in de problemen te komen. Maar ik wil verbinden, niet verdelen’, klinkt het. ‘Ik ben een burger, een sportman. Geen politicus of soldaat.’

Daarop zet hij koers naar Kaapstad, zesduizend kilometer verderop. Met de glimlach doet hij op sociale media verslag van zijn tocht, onderschreven met zijn hashtag, #PedalsForPeace. Het aantal volgers dikt elke dag aan. Musaisai fietst alleen en soms ook samen, wanneer lokale renners zich spontaan bij hem voegen. Maar zonder sponsors, zonder team. Trots op de kleuren van zijn land.

@mondiaalnieuws Miguel Masaisai is een #triatleet afkomstig uit #Goma, in het oosten van #Congo. Die stad viel eind januari in de handen van de rebellen van #M23. Om aandacht te vragen voor de oorlog en hoop te geven aan Congolese jongeren sprong hij op zijn #fiets. Hij zette koers richting #Kaapstad, 6000 kilometer verderop. Via Instagram hield hij zijn volgers op de hoogte van zijn tocht. In september strijkt het #WK #wielrennen voor het eerst neer op het Afrikaanse continent. En dat is een goeie zaak, vindt Masaisai: ‘Ik wil natuurlijk dat de oorlog stopt. Maar als Afrikaanse sportman ben ik ook trots dat een internationaal sportevenement naar ons continent komt. Ik hoop dat het jongeren kan inspireren en we gewoon eens trots mogen zijn.’ Nochtans wordt door de oorlog tussen Congo en #Rwanda ♬ origineel geluid - MO*Magazine

De regenboogtrui van Kigali

Het lichtblauw, dat symbool staat voor vrede, de gele ster en rode band zullen eind september niet te zien zijn in het internationale peloton wanneer dat in Rwanda strijdt om de wereldtitel wielrennen. De begeerde regenboogtrui zal er één met een historisch randje zijn. Want voor het eerst strijkt het WK wielrennen neer op het Afrikaanse continent.

En dat is een goeie zaak, vindt Musaisai, ondanks de oorlog in Oost-Congo: ‘Ik wil natuurlijk dat de oorlog stopt. Maar als Afrikaans sportman ben ik ook trots dat een internationaal sportevenement naar ons continent komt. Ik hoop dat het jongeren kan inspireren en dat we gewoon eens trots mogen zijn.’

Nochtans deed de oorlog tussen Congo en Rwanda de kritiek op het wielerfeest aanzwellen, door de actieve rol die Rwanda speelt in de oorlog in Oost-Congo (zie kader). De kritiek kwam onder andere van het Europees Parlement. Dat nam een resolutie aan waarin het de internationale wielerbond (UCI) vroeg om het WK wielrennen in de Rwandese hoofdstad Kigali te annuleren, als Rwanda niet de steun aan M23 zou stopzetten.

‘Door het WK wielrennen te laten doorgaan, geeft men het signaal dat de misdaden van Rwanda geen obstakel zijn.’

Denise Zaneza (Global Campaign for Rwandans’ Human Rights)

Begin dit jaar versnelde de rebellengroep M23 zijn offensief in Oost-Congo. Het nam de miljoenensteden Goma en Bukavu in, en daarmee verloor de Congolese overheid de controle over een gebied zo groot als Vlaanderen. M23 en de politieke vleugel Alliance Fleuve Congo (AFC) bezetten het gebied: het begin van een nieuw, donker hoofdstuk van een conflict dat al drie decennia woedt en waar Rwanda een sleutelrol in speelt.

VN-experts en waarnemers laten er geen twijfel over bestaan: deze recente operatie van M23 wordt gefinancierd en aangestuurd vanuit Rwanda. Aan de aanval op Goma en Bukavu zouden meer dan 6000 Rwandese soldaten hebben deelgenomen. Verschillende hoge officieren van het Rwandese leger waren volgens de VN ook betrokken bij het aansturen en coördineren ervan.

Rwanda bleef elke betrokkenheid ontkennen, maar toonde zich uiteindelijk dan toch bereid om met Congo te onderhandelen, onder bemiddeling van de Verenigde Staten. Maar een ondertekend vredesakkoord ten spijt blijft Rwanda een strategisch deel van Oost-Congo bezetten, via M23 en de politieke vleugel AFC. Op het terrein is weinig te merken van een kentering.

Sport = politiek

Ondanks de oproep van het Europees Parlement was een verhuis van het kampioenschap nooit echt aan de orde. En dat is problematisch, vindt Denise Zaneza, coördinatrice van Global Campaign for Rwandans’ Human Rights: ‘De VN-rapporten liegen er niet om. Rwanda is verantwoordelijk voor massale mensenrechtenschendingen, waaronder verkrachtingen, moordpartijen en het plunderen van grondstoffen zoals kobalt en coltan. Door het WK wielrennen te laten doorgaan, geeft men het signaal dat die misdaden geen obstakel zijn.’

Een gerucht dat de UCI een verhuis naar Zwitserland zou over-wegen, werd snel door de wielerbond ontkracht. ‘Het huidige conflict blijft beperkt tot de Democratische Republiek Congo en Rwanda blijft volkomen veilig voor toerisme en zaken’, klonk het. Van enige ethische bezwaren was geen spoor. ‘Business as usual dus’, stelt Zaneza ontgoocheld.

De veiligheid van de toeristen en de wielrenners, daar lag ook de hoofdbezorgdheid bij Vlaams minister van Sport Annick De Ridder (N-VA) toen ze een brief schreef aan de bond. UCI-voorzitter David Lappartient antwoordde dat ze zich over de veiligheid geen zorgen moest maken en voegde daaraan toe dat sport politiek neutraal moet zijn.

Weg van Lausanne

Het is nochtans een goede zaak dat een sportevenement leidt tot politieke debatten in onze parlementen, vindt Jeroen Scheerder, hoogleraar sport en politiek aan de KU Leuven. ‘Want sport is politiek. Het is het eerste wat ik op mijn bord schrijf bij het begin van een academiejaar.’

In 1976 trok het rugbyteam van Nieuw-Zeeland naar Zuid-Afrika om er tegen een volledig wit team te spelen, in een land waar de apartheid de zwarte bevolking niet als volwaardige burgers beschouwde. Dat leidde toen tot de grootste sportieve boycot aller tijden. Tweeëntwintig Afrikaanse en zeven Aziatische landen stuurden toen geen Olympische delegatie naar de Spelen in Montreal of trokken spelers kort na de opening terug.

Zulke acties worden stilaan ondenkbaar, merkt Scheerder. ‘We wonen niet meer in de bipolaire wereld van toen, met twee grote blokken. Daarom is de kans klein dat we nog zo’n boycot zullen zien.’ Rusland mocht vorig jaar niet deelnemen aan de Olympische Spelen in Parijs vanwege de oorlog in Oekraïne, ‘maar voorafgaande dopingschandalen hebben die beslissing zeker makkelijker gemaakt’, vult hij aan.

Sport is daarentegen steeds vaker een manier om het imago op te poetsen voor landen met een slechte reputatie op het vlak van mensenrechten, maar ook om de internationale invloed te vergroten. ‘Het centrum van de sportwereld ligt stilaan niet meer in Lausanne, waar nog wel de hoofdzetel van het International Olympisch Comité gevestigd is, maar in de Golfstaten’, vat Scheerder die trend samen.

Na het WK voetbal in Qatar in 2022 volgt in 2034 een editie in Saudi-Arabië, waar in ’29 ook de Aziatische Winterspelen zullen plaatsvinden. En ook de Formule 1 racet geregeld in de Golfstaten. Net als die bevriende Golfstaten duikt ook Rwanda steeds vaker op als kandidaat-organisator van grote sportevenementen.

‘Voor een stuk gaat het hier over sportswashing, het oppoetsen van dat imago. Maar die landen gebruiken het ook om zichzelf op de kaart zetten. Daarnaast is sport ook een volwaardige economische sector op zich. Er valt natuurlijk geld mee te verdienen’, vat Scheerder samen.

Ook een Belgisch bedrijf zal geld verdienen aan het WK wielrennen in Rwanda. De Limburgse evenementengroep Golazo is onderaannemer voor de organisatie. In een interview in De Afspraak (VRT) ontkende CEO Gert Van Goolen dat ze zo meewerken aan sportswashing. ‘Wij worden betaald door de Afrikaanse wielerbond, niet door Rwanda’, klonk het. ‘Ik hoor ook dat het een mooi land is, dat zich sterk aan het ontwikkelen is. Het is toch niet verkeerd om reclame te maken voor toerisme in je land?’, voegde Van Goolen er nog aan toe.

Visit Rwanda

Dat Rwanda als eerste Afrikaans land het WK wielrennen mag organiseren, komt niet uit de lucht vallen. Met de Ronde van Rwanda heeft het land al bewezen dat het een wielerevenement op hoog niveau kan organiseren.

Tijdens de laatste editie, eind februari, bewees Rwanda meteen ook hoe onzichtbaar de oorlog er is. De meerdaagse wielerwedstrijd was amper aangevat toen de Congolese miljoenen-stad Bukavu in handen viel van M23. De Franse wielrenner Fabien Doubey mocht na zeven ritten met de gele trui, met ‘Visit Rwanda’ op de borst gedrukt, naar huis terugkeren. Van de oorlog had hij niets gemerkt.

Visit Rwanda, de merknaam van het Rwandese agentschap voor toerisme, duikt steeds vaker op in de sportwereld. De toeristische dienst sloot de afgelopen jaren, ook in navolging van de Golfstaten, sponsordeals in de voetbalwereld.

Truitjes van grote Europese voetbalploegen werden steeds vaker onderzoeksonderwerpen van politicologen. Spelers van AS Roma en Paris Saint-Germain dribbelen over het veld met ‘Qatar Airways’ op de borst. Op de mouw van dat truitje van Paris Saint-Germain kon je tijdens het wereldkampioenschap voor clubs ook ‘Visit Rwanda’ lezen. Arsenalsupporters konden dan weer het héle seizoen ‘Fly Emirates’ op de borst en ‘Visit Rwanda op de mouw’ van hun favoriete spelers zien.

‘Het valt toch op dat acteurs en muzikanten veel minder schrik hebben om een standpunt in te nemen dan topsporters.’

Jeroen Scheerder (KU Leuven)

Een groep Arsenalsupporters, verenigd onder de naam Gunners for Peace, vroeg de club om dat partnerschap met Visit Rwanda op te schorten vanwege de oorlog in Oost-Congo. Maar de volgende club stond al aan te schuiven in de rij. In april tekende Atletico Madrid zonder gewetensbezwaren een sponsorcontract met de Rwandese overheidsdienst voor toerisme.

De Congolese overheid diende Rwanda dan maar zelf van antwoord, met een eigen dure sponsordeal. Deze zomer kocht ze voor 44 miljoen euro een plekje op de trainingstruitjes van FC Barcelona. De spelers lopen zich dit seizoen warm met de woorden ‘DR Congo - Heart of Africa’ op de rug.

Ook het wielrennen trok de afgelopen jaren van verschillende autocratische regimes de aandacht. Israël haalde in 2018 de start van de Ronde van Italië naar Jeruzalem. En met Bahrain Victorious en UAE Team Emirates-XRG hebben ook de Golfstaten hun ploegen en logo’s in het internationale wielerpeloton.

Toerisme en activisme

‘Kom en ontdekt het land van de duizend heuvels’ is de boodschap die Rwanda via sponsordeals en sportevenementen de wereld wil insturen. Toerisme is er een van de snelst groeiende sectoren. In 2023 was toerisme goed voor meer dan 500 miljoen dollar aan inkomsten. In 2025 moet de kaap van 700 miljoen overstegen worden. Het WK wielrennen moet daartoe bijdragen.

Langs de Muur van Kigali, een steile en spectaculaire kasseistrook, zullen tijdens het WK ongetwijfeld heel wat kijklustigen staan. Ook toeristen die voor het eerst het land van de duizend heuvels ontdekken. Het WK biedt mogelijk een platform om een boodschap over te brengen, gelooft Scheerder, die vaststelt dat steeds meer activisten de zichtbaarheid van evenementen gebruiken. ‘Het WK-voetbal heeft ons echter geleerd dat de perimeter van een verbod op politieke boodschappen steeds meer wordt uitgebreid. Van het veld naar de tribunes en vervolgens naar een perimeter rond het stadion.’ Hoe groot is de kans is dat politieke boodschappen van supporters in beeld worden meegenomen?

Musaisai, de fietsende Congolese vredesactivist, hoopt eerder dat supporters de oorlog even kunnen vergeten en dat gezocht wordt naar wat verbindt. Voor mensenrechtenactiviste Zaneza is het dan weer een zwaktebod om het WK te zien als een opportuniteit voor supporters: ‘Dat is een naïeve benadering. Schendingen van de mensenrechten gewoon onder de aandacht brengen terwijl landen samenwerken met actoren die er verantwoordelijk voor zijn, zal onvoldoende verschil maken.’

Het WK boycotten is voor nationale delegaties ook nooit een echte optie geweest. ‘Dat heeft ook weinig zin’, denkt Scheerder. ‘Je zet vooral jezelf buitenspel.’ Maar van sporters zelf mag je misschien wat meer verwachten, vindt hij persoonlijk. ‘Het valt toch op dat acteurs en muzikanten veel minder schrik hebben om een standpunt in te nemen dan topsporters. Met uitzondering van de Romelu Lukaku’s’, nuanceert hij nog. ‘Free DR Congo. Stop de genocide’, schreef die vorig jaar op zijn sociale media. Zo liet hij er ook geen twijfel over bestaan waarom hij die dag een doelpunt vierde met de hand voor de mond en twee vingers aan de slaap. Benieuwd of de toekomstige wereldkampioen wielrennen zo over de streep durft te rijden.

De beelden van Aaron Lapeirre bij dit artikel werden gerealiseerd met de steun van het Fonds Pascal Decroos.

Deze reportage werd geschreven voor MO*157, het herfstnummer van MO*magazine. Vind je dit artikel waardevol? Word dan proMO* voor slechts 4,60 euro per maand en help ons dit journalistieke project mogelijk maken, zonder betaalmuur, voor iedereen. Als proMO* ontvang je het magazine in je brievenbus én geniet je tal van andere voordelen.