María Fernanda Espinosa: ‘Het klimaat is geen thema van rechts of links, het is een overlevingskwestie’


‘De klimaatcrisis gaat over ons welzijn, onze veiligheid en ons voortbestaan op deze planeet.’ María Fernanda Espinosa aarzelt niet over de urgentie. ‘Het is een alomvattende problematiek die alle andere crisissen waar we momenteel in verwikkeld zijn veel erger maakt.’

Toch reist ze zelf niet af naar het Braziliaanse Belém, waar deze week de klimaatconferentie COP30 van start gaat. ‘We moeten het model voor klimaatoverleg dringend herzien’, meent ze. ‘Op een samenkomst van 80.000 mensen kan je geen beleid uitwerken.’

Espinosa is directeur van het GWL Voices (Global Women Leaders, een internationale ngo die zich inzet voor gendergelijkheid) en president van het armoedebestrijdingsnetwerk Cities Alliance. Ze heeft een lange staat van dienst in haar eigen land, Ecuador. Daar was ze tweemaal minister van Buitenlandse Zaken. Later zou ze ook dienen als minister van Defensie.

In 2018 werd ze verkozen als voorzitster van de Algemene Vergadering van de VN. Behalve gendergelijkheid en armoede ligt de focus in haar curriculum op milieu en ontwikkeling. MO* sprak Espinosa op een conferentie van Friends of Europe in Brussel en peilde naar haar verwachtingen voor de nakende COP30.

Tien jaar na het historische Parijsakkoord lijkt het klimaatthema helemaal van de politieke agenda verdwenen. De VS zetten opnieuw massaal in op olie en gas en de emissies blijven stijgen. Ziet u ergens wél vooruitgang? 

María Fernanda Espinosa: ‘Na 21 jaar onderhandelen werd in Parijs een akkoord bereikt waarin duidelijke cijfers, doelstellingen en engagementen werden afgesproken voor álle landen om de klimaatcrisis op te lossen. Het Parijsakkoord was een voorbeeld van samenwerking op multilateraal vlak.’

‘Alle 198 leden van de VN hebben een verantwoordelijkheid opgenomen, volgens het principe van de Klimaatconventie. Dat wil zeggen: een gemeenschappelijke maar gedifferentieerde verantwoordelijkheid. Er werd ook de doelstelling van 1,5°C afgesproken als maximale temperatuurstijging en er werden criteria vastgelegd op het vlak van adaptatie. Voor Latijns-Amerika en de Caraïben is dat heel belangrijk.’

‘Na het Parijsakkoord werd er intens gewerkt aan het Paris Rulebook. Dat bevat de spelregels voor de implementatie van het akkoord. Hoe stel je de klimaatdoelen per land (Nationally Determined Contributions, NDC’s) op? Hoe berekenen we de nodige mitigatie om de temperatuur niet boven de 1,5°C te doen stijgen? Hoe meten we adaptatie?’

‘Op latere COP’s zouden ook een Fonds voor Verlies en Schade of het Groene Klimaatfonds worden opgericht. We hebben vandaag ook veel betere indicatoren, meer hulpmiddelen en meer wetenschappelijke gegevens, aangereikt door het VN-klimaatpanel IPCC. We hebben dus werkelijk een breed en gedetailleerd kader van wat ons te doen staat, hoe we dat moeten doen en welke doelen we moeten halen. Er is alleen één groot probleem: de toepassing van alle afspraken.’

Het blijft allemaal dode letter, bedoelt u?

María Fernanda Espinosa: ‘Er zijn nog enkele belemmeringen. Je moet in de eerste plaats de nodige financiële middelen bij elkaar krijgen. Daarnaast moet je de technologie overdragen aan de landen in ontwikkeling. De industrielanden houden vooralsnog heel erg vast aan het intellectuele eigendomsrecht en aan hun concurrentiekracht. Daar liggen heel wat struikelstenen. En ten slotte moet je ook voldoende capaciteit hebben om de problemen aan te pakken. Er is een crisis in implementatie én een crisis in leiderschap.’

Geen politiek debat

Vaak wordt de bezorgdheid om de klimaatverstoring gezien als een links thema. Maar u stelt: het ook gaat over veiligheid en gezondheid.

María Fernanda Espinosa: ‘Het is heel belangrijk om het klimaatthema te depolitiseren. Het is geen thema van rechts of links, het is een overlevingskwestie. In 2024 sloegen 36 miljoen mensen op de vlucht door klimaatrampen. De afgelopen tien jaar kostte extreem weer Latijns-Amerika zo’n 120 miljard dollar. Waterstress zal tegen 2050 een heel ernstig probleem zijn, terwijl megadatacentra gigantisch veel water opslokken.’

‘Het klimaatthema heeft betrekking op de economie, op ontwikkeling, op gezondheid. Wanneer je dat politiseert, fluctueert het mee met de politieke slingerbeweging. Het is geen ideologisch thema, het is gebaseerd op wetenschap en informatie, en het dwingt ons allemaal tot collectieve actie.’ 

Ontgoochelt Europa u op dit ogenblik? 

María Fernanda Espinosa: ‘Ik begrijp de druk die momenteel op Europa rust. Het continent maakt ook een ingewikkelde fiscale crisis door. Net zoals de rest van de wereld heeft het ook geleden onder de covidcrisis. Maar instellingen worden net sterker door te tonen dat ze crisissen het hoofd kunnen bieden. Dat verwachten we van Europa.’ 

‘Voor de COP30 in Brazilië zijn de verwachtingen ten aanzien van Europa hoog gespannen. Maar tot nog toe heeft het de gedetailleerde klimaatplannen per lidstaat, de NDC’s, nog niet ingediend. Het is belangrijk dat die ambitieus zijn. Ook de steun aan ontwikkelingshulp is drastisch gedaald. Toch kijken de landen van het Globale Zuiden vol verwachting uit naar partnerschappen en allianties die zich aandienen voor de toekomst.’

‘De COP30 in Belém is een kans om zulke allianties aan te gaan. Daarnaast is er op 9 en 10 november ook de CELAC-EU top in het Colombiaanse Santa Marta. Ook deze ontmoeting tussen de EU en de landen van de Gemeenschap van Latijns-Amerikaanse en Caraïbische staten is een kans.’ 

Is Europa nog wel belangrijk voor Latijns-Amerika? 

María Fernanda Espinosa: ‘Het omgekeerde kun je ook zeggen: Latijns-Amerika is ook niet meer belangrijk voor Europa. Toch is het heel belangrijk om de banden nauw aan te halen. We leven in een multipolaire wereld. Het is belangrijk om met iedereen relaties aan te knopen en strategische prioriteiten voor de regio vast te leggen.’

‘Neem nu de georganiseerde misdaad, ongelijkheid en armoede. Om deze problematieken aan te pakken moet je strategische allianties aangaan, met een hoge graad van multilateralisme en gezamenlijke inspanningen. Voor Europa is daarbij een belangrijke taak weggelegd. We moeten de historische banden weer aanhalen.’

Is China intussen niet interessanter voor Latijns-Amerika dan Europa? 

María Fernanda Espinosa: ‘China is sowieso een belangrijke speler. Het heeft de transitie naar groene industrie en energie heel ernstig genomen. Het is de grootste producent in de wereld van hernieuwbare energie. Een veelgehoorde commentaar is dat de NDC’s van China te laag zijn en te weinig ambitie tonen. Maar het heeft in het verleden altijd getoond dat het doet wat het zegt, het is een betrouwbare partner. Bovendien stelt China altijd zijn doelstelling lager, terwijl het eindresultaat die dan wel overschrijdt. Dat geeft de internationale gemeenschap vertrouwen.’

U bent ook voorzitter van Cities Alliance, een partnerschap dat steden helpt om duurzamer te worden. Ziet u op het lokale niveau van steden en gemeenten een sterk engagement?

María Fernanda Espinosa: ‘Zeker wel. Kijk naar de VS: ondanks het beleid van president Trump zien we dat heel wat steden en deelstaten inzetten op het verminderen van de uitstoot. Ook om de komende hittegolven af te remmen is dat cruciaal. Zoveel mensen sterven door luchtvervuiling. Het is heel belangrijk om op het lokale niveau hiervoor gepast beleid uit te werken en de nodige financiële middelen te zoeken.’

We moeten gepast beleid uitwerken, zegt u, maar de COP’s zijn volgens u daarvoor niet de gepaste plek.

María Fernanda Espinosa: ‘Begrijp me niet verkeerd, de COP’s hebben een heel belangrijke functie gehad: het samenbrengen van 198 leden, waar de belangrijkste akkoorden tot stand zijn gebracht. Maar over de belangrijkste aspecten is er al onderhandeld. We hebben een klimaatakkoord, namelijk dat van Parijs. We hebben ook het Paris Rulebook, als handleiding en voor de engagementen die ingediend moeten worden.’

‘COP’s met 80.000 mensen zijn niet langer werkbaar. Alle aandacht moet nu gaan naar actie, naar toepassingen. Naar het in acht nemen van de gegevens die de wetenschap ons aanreikt en het monitoren daarvan. De bespreking van de financiering wordt meestal niet op de COP’s opgelost. Dat moet gebeuren door een overlegplatform van de multilaterale ontwikkelingsbanken, door regionale of nationale klimaatfondsen in het leven te roepen.’

‘Ook zaken als het koolstofarm maken van infrastructuur en toeleveringsketens zijn technische aangelegenheden. Die moeten op technische bijeenkomsten worden afgesproken. Regionale en thematische COP‘s zijn wel zinvol. Of bijvoorbeeld een COP om de twee jaar, alleen voor de regeringsleiders.’