Navi Pillay: ‘Ook na het akkoord tussen Israël en Hamas moet genocide bestraft en voorkomen worden’

Baby’s stierven van honger terwijl Israël de invoer van zuigelingenmelk tegenhield. Scherpschutters schoten kinderen in de borst aan de voedseldistributie. Ambulances en VN-voertuigen werden verpletterd door bulldozers en samen met de lichamen van de medische hulpverleners begraven.

Het zijn slechts een paar van de vele gruweldaden die het Israëlische leger de voorbije twee jaar beging. Ze staan gedocumenteerd in de ‘juridische analyse van het optreden van Israël in Gaza overeenkomstig het Verdrag inzake de voorkoming en bestraffing van genocide’. Kortweg: het genociderapport van de onderzoekscommissie opgericht door de VN-Mensenrechtenraad, dat op 16 september 2025 gepubliceerd werd.

Navi Pillay, de voorzitster van die onderzoekscommissie, werd de voorbije maanden overspoeld door mediaverzoeken. Ze besliste daarom geen interviews meer te geven, maar voor MO* maakte ze nog één uitzondering.

Pillays team verzamelde informatie uit eerste hand, via interviews met medische zorgverleners, slachtoffers van aanvallen en familieleden van Palestijnen die werden gedood. Het raadpleegde rapporten van VN-organisaties en analyseerde beelden van het VN-satellietcentrum UNOSAT. En het werkte samen met ngo’s die schendingen registreerden.

Onder leiding van Pillay zorgt deze commissie nu al drie jaar voor een langzame maar gestage vooruitgang in het internationaal recht over Israël en Palestina. Ook het rapport van 16 september zond schokgolven door de wereld. Het was al even duidelijk dat Israël een genocide aan het plegen was, maar dit rapport biedt wel de meest gezaghebbende aanwijzing tot nu toe dat er inderdaad sprake is van genocide.

Pillays commissie blijft trouwens ook ná dit rapport schendingen onderzoeken en verantwoordelijken aanwijzen. Tweemaal per jaar rapporteert ze aan de VN-Mensenrechtenraad in Genève en de Algemene Vergadering in New York. De voorbije week nog, op 28 oktober, presenteerde de commissie opnieuw een rapport aan de Algemene Vergadering.

Plicht om genocide te voorkomen

Op 9 oktober 2025 bereikten Israël en Hamas een wapenstilstandsakkoord. Een goednieuwsshow van Israël, de VS en de EU dreigt de misdaden van de voorbije jaren, gedocumenteerd in uw rapport, te verdoezelen. Wat betekent het akkoord voor de geldigheid van het rapport?

Navi Pillay: ‘In de periode die wij onderzocht hebben, van 7 oktober 2023 tot 31 juli 2025, is er in Gaza sprake geweest van genocide. Daarvoor is Israël verantwoordelijk. Dat oordeel verandert niet door een akkoord of een staakt-het-vuren. Of de genocide sinds het staakt-het-vuren is gestopt of nog steeds voortduurt, dat moet we in de gaten houden.’

Wat nu telt, zegt u, is waakzaamheid: stopt het geweld werkelijk of zet de genocide zich voort in een andere vorm? De verplichting om genocide te voorkomen en te bestraffen blijft onverminderd gelden?

Navi Pillay: ‘Uiteraard. Alle staten hebben een voortdurende verplichting om genocide te voorkomen en om de genocide die heeft plaatsgevonden, te bestraffen. Die verplichting geldt evenzeer voor de situatie op de Westelijke Jordaanoever, inclusief Oost-Jeruzalem.’

Wat betekent die verplichting concreet?

Navi Pillay: ‘Staten mogen geen wapens, uitrusting of andere goederen, waaronder vliegtuigbrandstof, aan Israël leveren zolang er een gegronde redenen zijn om aan te nemen dat die worden ingezet bij militaire operaties waarbij genocide is gepleegd of kan worden gepleegd. Staten moeten er ook voor zorgen dat personen en bedrijven onder hun rechtsmacht niet bijdragen aan, of aanzetten tot, genocide. Wie mogelijk betrokken is, moet worden vervolgd.’

‘Staten moeten gerechtelijke procedures voor nationale rechtbanken vergemakkelijken om vervolging mogelijk te maken. En ten slotte moeten staten ook actief meewerken aan onderzoeken van het Openbaar Ministerie van het Internationaal Strafhof.’

De bondgenoten van Israël hebben decennialang een cultuur van straffeloosheid in stand gehouden. Die straffeloosheid heeft de omstandigheden geschapen waarin deze genocide kon plaatsvinden. Zal dit rapport een mijlpaal worden op weg naar gerechtigheid of een voetnoot in de geschiedenis van aanhoudend geweld?

Navi Pillay: ‘Of dit rapport daadwerkelijk een keerpunt wordt, hangt af van de bereidheid van de VN-lidstaten om te handelen. Mijn hoop is dat hoe de wereld kijkt naar de Israëlische militaire acties in Gaza verandert. Dat het besef groeit dat hier sprake is van genocide. Dat het rapport een instrument wordt voor ngo’s, burgers en beleidsmakers om regeringen tot actie aan te zetten.’

‘Het rapport van de Commissie vormt tot nu toe het meest gezaghebbende VN-document over de genocide in Gaza. De internationale gemeenschap moet het beschouwen als een krachtige aanwijzing dat er daadwerkelijk sprake is geweest van genocide.’

‘De eerste reacties van lidstaten zijn overwegend positief: steeds meer lidstaten buigen zich over de vraag of er sprake is van genocide. Maar ze moeten veel meer doen. Onze aanbevelingen moeten zonder uitstel worden uitgevoerd. Alleen zo kunnen daders worden vervolgd en slachtoffers gerechtigheid krijgen. Staten kunnen ons bijvoorbeeld formeel om informatie verzoeken om zélf onderzoeken te doen en gerechtelijke procedures in te stelen, ook voor zaken voor nationale rechtbanken.’

Zij hadden uw rapport daar nochtans niet voor nodig.

Navi Pillay: ‘Dat klopt. Voor alle staten, inclusief België, geldt dat zij ook zonder een VN-rapport of een uitspraak van een internationale rechtbank al verplicht zijn om genocide te voorkomen. Zéker sinds januari 2024, toen het Internationaal Gerechtshof voorlopige maatregelen oplegde, is die verplichting echt juridisch hard geworden. Vanaf dat moment waren alle staten gehouden om alle redelijke middelen in te zetten om genocide in de Gazastrook te voorkomen.’

Wat als staten deze wettelijke plicht niet nakomen?

Navi Pillay: ‘Dan kan tegen hen een procedure worden gestart bij het Internationaal Gerechtshof.’

Genocidale intentie

Hoe heeft de Commissie vastgesteld dat Israël met genocidale intenties handelde?

Navi Pillay: ‘De Commissie concludeerde dat de uitspraken van Israëlische leiders op zichzelf al een direct bewijs vormden van genocidale intentie. Hoewel Israël beweerde te handelen uit militaire noodzaak en zelfverdediging, om Hamas te verslaan en gijzelaars te bevrijden, houdt deze rechtvaardiging geen stand. Op basis van het geheel aan bewijsmateriaal over het gedrag van de Israëlische autoriteiten en veiligheidstroepen is de enige redelijke conclusie dat zij van plan waren genocide te plegen in Gaza.’

Wat waren de sterkste aanwijzingen voor die intentie?

Navi Pillay: ‘Ten eerste: de gerichte aanvallen op burgers. Meer dan de helft van de slachtoffers waren vrouwen, kinderen en ouderen. Dat is een duidelijke aanwijzing dat Palestijnse burgers doelbewust werden geviseerd.’

‘Ten tweede: de systematische vernietiging van bestaansmiddelen en cultuur. Palestijnse huizen, gebouwen, landbouwgronden, scholen, religieuze en culturele sites werden op grote schaal verwoest. De systematische vernietiging toont aan dat de militaire operaties gericht waren op het uitwissen van het Palestijnse leven en cultuur in Gaza.’

‘Ten derde: de uithongering en humanitaire blokkade. Israël was zich volledig bewust van het menselijke leed dat zijn acties veroorzaakte, maar deed niets om dat te verlichten. Integendeel: de aanvallen werden voortgezet en de blokkade werd aangescherpt. De totale afsluiting van Gaza, het gebruik van uithongering als oorlogswapen, de weinige humanitaire hulp die Israël toestond en niet meer was dan een façade: alles wijst op de intentie om de Palestijnen in Gaza te vernietigen. Israël negeerde bovendien drie bevelen tot voorlopige maatregelen van het Internationaal Gerechtshof, evenals meerdere dringende waarschuwingen van deze Commissie, de Verenigde Naties en maatschappelijke organisaties.’

Humanitaire ‘hulp’ als oorlogswapen

Was de vervanging van VN-hulp door de zogenaamde Gaza Humanitarian Foundation (GHF) een bewuste strategie om voedsel als wapen in te zetten, met genocidale intentie? Op het moment van publicatie van het rapport werden al 1373 mensen gedood bij of rond GHF-distributiepunten.

Navi Pillay: ‘Dat aantal slachtoffers is sindsdien zeker nog gestegen. De GHF beperkte haar activiteiten tot de verdeling van voedsel, met slechts vier distributiepunten, alle gelegen in zwaar gemilitariseerde zones. In het noorden van Gaza waren geen punten aanwezig, waardoor honderdduizenden Palestijnen nauwelijks nog toegang hadden tot voedsel.’

‘Er bestond bovendien een rechtstreeks verband tussen de wetten die de Knesset in oktober 2024 aannam, met als doel de activiteiten van UNRWA in Gaza lam te leggen, en de oprichting van de GHF in 2025. Israël wilde de distributie van voedselhulp in Gaza volledig onder zijn controle brengen.’

‘De bedoeling was duidelijk: de fysieke vernietiging van de Palestijnen in Gaza door onleefbare omstandigheden te creëren en door Palestijnen aan te vallen terwijl zij probeerden hulp te ontvangen. De Commissie documenteerde een systematisch patroon waarbij Palestijnen werden gedood of verwond in of nabij GHF-locaties. Deze aanvallen maakten deel uit van een doelgerichte strategie, met inderdaad een genocidale intentie.’

Palestijnse cultuur vernietigen

U zei eerder dat er systematische aanvallen waren op scholen en religieuze of culturele gebouwen, bedoeld om de Palestijnse identiteit en cultuur uit te wissen. Zijn zulke aanvallen, net als de bombardementen en het optreden van sluipschutters, onderdeel van een genocidale intentie?

Navi Pillay: ‘De Commissie analyseerde de vernietiging van scholen, gebedshuizen en culturele gebouwen binnen de bredere context van genocidale daden. De gebouwen werd vernietigd en Palestijnen werden gedood of verwond. Maar de vernietiging had ook een dieper doel: het onderwijssysteem en de culturele infrastructuur van Gaza vernietigen, en daarmee de Palestijnse identiteit uitwissen. Uit die doelgerichtheid leidde de Commissie de aanwezigheid van een genocidale intentie af.’