‘Westen verslaapt journalistieke revolutie in Midden-Oosten’

‘Ik heb net les gegeven in onderzoeksjournalistiek en persvrijheid in een gebouw waar vier jaar geleden nog 36 mensen door een zelfmoordaanslag om het leven kwamen’, zucht de 57-jarige Tim Sebastian in de lobby van het Landmarkhotel in Amman. ‘Tegelijk wordt in Europa een president benoemd. It sets such a lousy example for the rest of the world.’
Tim Sebastian heeft jarenlang ervaring als buitenlandcorrespondent voor BBC World News. Hij werd tweemaal tot beste interviewer van het jaar gekozen in Groot-Brittannië voor zijn presentatie van het BBC- vlagschip HARDtalk. Hij trakteerde er ondermeer de Zuid-Afrikaanse ex-president Thabo Mbeki en de toenmalige Pakistaanse dictator Pervez Musharaf op zeer lastige vragen over HIV/AIDS, democratie en mensenrechten.
Nu wil Sebastian met The Doha Debates de cultuur van de vrije meningsuiting terugbrengen naar zijn roots, het Midden-Oosten. Met dagelijks bijna 300 miljoen kijkers wereldwijd, heeft hij met BBC World News alvast het passende kanaal dat veel aandacht trekt.
Het programma volgt het traditionele debatmodel van de universiteit van Oxford: een controversiële motie wordt ingediend: twee personen pleiten voor het voorstel en twee tegen. Daarna kan het publiek, dat in meerderheid uit studenten uit verschillende Arabische landen bestaat, kritische vragen stellen. Tenslotte stemt het ‘huis’, het hele publiek voor of tegen de motie.

Gasten en controversiële thema’s

Spanning en belangstelling is bij een rake keuze van gasten en thema’s gegarandeerd. Nooit tevoren werd een Israelische president (in dit geval Shimon Peres) uitgenodigd om over zijn standpunten oog-in-oog met Arabische jongeren te discuteren. Bijna vanzelfsprekend werd Dr Mahmoed Zahar,
een kaderlid van het Palestijnse Hamas, één van de volgende gasten. Het jonge publiek deinsde in beide gevallen niet terug voor lastige vragen, die grensden aan regelrechte beschuldigingen. De Amerikaanse president Barack Obama is reeds uitgenodigd voor een speciale sessie.
In 2009 keurde het jonge publiek het recht van moslima’s om zelf hun levenspartner te kiezen goed. Ook riepen ze de Arabische staten op om de Soedanese president Omar al-Bashir aan het Internationale Strafgerechtshof uit te leveren. Net voor de eindejaarsfeesten werd de financiële malaise van Dubai voor het eerst in een openbaar debat in de Golfregio aangepakt. Het publiek verwierp de motie ‘Dubai is een slecht idee’ met een overtuigende meerderheid. Diverse mediagroepen hadden het debat geboycotteerd nadat de Emir van Dubai Sheikh bin Rashid Al Maktoum persoonlijk in verschillende media ertoe had opgeroepen dat critici ‘beter kunnen zwijgen’.
Ondanks uw ervaringen met dictaturen in de Arabische wereld is Europa voor u niet direct het lichtend voorbeeld inzake democratie?
Tim Sebastian: Neen, absoluut niet. Ik weet niets van Herman Van Rompuy bijvoorbeeld. Geen enkel EU-burger was democratisch betrokken bij zijn benoeming tot voorzitter van de Europese Raad. Niemand heeft voor hem gekozen. Er is geen enkele reden waarom iemand hem serieus moet nemen.
Hetzelfde geldt voor de Britse Baroness Catherine Ashton, die als hoge vertegenwoordiger van buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid van de Europese Unie aangeduid werd. Hoewel ze absoluut geen relevante ervaring heeft, klopt ze meteen luid op haar borst en kraait dat ze de beste persoon is voor die functie. Sorry, maar wat is er gebeurd met de bescheidenheid in openbare functies?
In meerdere uitzendingen van The Doha Debates spraken we over corruptie van de Arabische regimes. Spijtig genoeg heeft Europa zelf geen poot om op te staan. De Europese Rekenkamer weigerde 13 jaar lang keer op keer om de rekeningen van de Commissie te ondertekenen. (In 2008 gaf de Europese Rekenkamer voor het eerst een goedkeurende verklaring sinds de controles in 1994 geleden begonnen nvdr.) Meer dan een decennium van fraude, slecht management en verspilling van publieke financiën en toch zien we onszelf als kampioenen in democratie tegenover de rest van de wereld.
Staat dit volgens u in sterk contrast met The Doha Debates?
Tim Sebastian: Natuurlijk. We proberen met ons open forum vrije meningsuiting en democratie in het Midden-Oosten te stimuleren.
Een conferentie over Arabische onderzoeksjournalistiek eind november in Amman werd wel gesponsord door enkele Europese regeringen.
Tim Sebastian: Dat klopt: Denemarken, maar ook Nederland ondersteunen de ontwikkeling van de Arabische onderzoeksjournalistiek. Dit kan ik enkel maar toejuichen. Moesten meer Europese regeringen hun voorbeeld volgen, dan zouden jonge journalisten voelen dat er daadwerkelijk iemand achter hen staat.
Van waar komt het idee voor deze show?
Tim Sebastian: Op een conferentie in 2004 in Doha, de hoofdstad van Qatar, ontmoette ik het staatshoofd Emir Sjeik Hamad bin Khalifa al Thani en zijn echtgenote Sjeika Mozah Nasser al Misnad. Ze vertelden me dat ze een hervormingsprogramma voor vrije meningsuiting wilden doorvoeren en vroegen me of ik hen kon helpen. Enkele weken later kwam ik op het idee om openbare debatten over controversiële thema’s te organiseren en stuurde hen een brief. Eerlijk gezegd dacht ik dat zelfs de postzegel weggesmeten geld was. Twee weken later belden ze me op. Niet eens vier maanden later waren we aan het opnemen.
Nochtans is het met de persvrijheid in het Midden-Oosten pover gesteld, als we de jaarlijkse persvrijheidsindex van Reporters Zonder Grenzen (RSF) mogen geloven. Geen enkel Arabisch land haalt de top 50. De Qatarese Stichting voor Opvoeding, Wetenschap en Gemeenschap financiert bovendien het programma. Kan uw redactie überhaupt onafhankelijk werken?
Tim Sebastian: Denkt u echt dat ik op de leeftijd van 57 plotseling bevelen van iemand anders ga volgen? Er is een strikte scheiding tussen hun financiering en onze redactie. Bij de geringste tussenkomst zouden we onmiddellijk weggaan. Ik had het geluk om 35 jaar lang te kunnen zeggen en denken wat ik wou. Bij BBC heeft me nooit iemand verteld wat ik wel en niet kon zeggen. Ik had voor het programma drie voorwaarden gesteld. Ten eerste mocht niemand van buitenaf zich moeien met het redactionele proces. Bovendien moet onze redactie in volledige onafhankelijkheid kunnen werken. Tenslotte wou ik garanties dat ik carte blanche kreeg om te beslissen wie er uitgenodigd wordt en welke onderwerpen er aan bod komen. En ze hebben zich daaraan gehouden.
Zelfs over binnenlandse aangelegenheden van Qatar?
Tim Sebastian: Onze debatten richten zich tot een globaal publiek, maar er waren toch enkele momenten waarop gedetailleerd over controversiële thema’s in Qatar werd gedebatteerd. De levensomstandigheden van gastarbeiders bijvoorbeeld zijn zoals in Dubai verre van perfect. Ze hebben geen behoorlijke huisvesting en leven in rampzalige woningen. Noch sociale zekerheid, noch medische zorg zijn aan hen besteed. Dat kwam allemaal uitvoerig aan bod in één van de uitzendingen. De regering heeft ons volledig met rust gelaten.
Is het voor het regime van Qatar geen gemakkelijke manier om via Engelstalige debatten de wereld te tonen hoe open-minded het toch wel is?
Tim Sebastian: Dat zou goed kunnen. Maar dat is voor ons niet van tel. We willen de jongere Arabieren tonen wat vrije meningsuiting betekent. De reacties zijn totnogtoe extreem goed. Nu organiseren ze hun eigen debatten op school en unief. Ze nemen zelfs deel aan internationale competities. Het universitair
wereldkampioenschap debatteren vindt volgend jaar plaats in Qatar.
Wij reiken hen een forum aan zodat ze kunnen zien dat scherpe vragen acceptabel, neen excuseer, essentieel zijn om een vrije maatschappij in leven te houden. Uiteindelijk is het geen uitvinding van het Westen. Het maakt deel uit van hun culturele erfgoed. Ten tijde van de profeet Mohammed 1400
jaar geleden stonden ze verder dan de rest van de wereld op het vlak van debatteren, vragen stellen, studeren en wetenschap.
Ik ben ervan overtuigd dat enkelen op termijn topfuncties in de Arabische wereld zullen bekleden. Onze beste debaters zijn overigens vrouwen. Ze zijn meer gefocust, bereiden zich beter voor en zijn assertiever. Er is zo’n enorme kloof tussen deze jonge generatie en Arabieren van mijn leeftijd. Spijtig
genoeg verslaapt het Westen deze kleine revolutie. Niet Europa met Van Rompuy, maar deze Arabische jongeren voeren een geloofwaardige strijd voor democratie en vrije meningsuiting.
U wil toch niet zeggen dat dit alles aan u te danken is? De internationale nieuwszender Al-Jazeera brengt reeds langer discussieprogramma’s in het Arabisch. De Tegengestelde Richting (Al Ittijah Al Muaakis) heeft eveneens miljoenen kijkers.
Tim Sebastian: Ik spreek geen Arabisch en ken daarom dat programma niet. Mijn forum is er in ieder geval niet op gebaseerd, maar ik wil absoluut niet met de eer gaan lopen. The Doha Debates worden uitgezonden op BBC. Met alle respect voor Al-Jazeera, maar ik werk niet voor hen. Onze debatten zijn zeer gestructureerd. Ik wil geen geroep en geschreeuw of publieke terechtstellingen. Spanning en passie zijn goed, maar de inhoud mag er niet onder lijden. Onze gasten mogen zeggen wat ze willen, maar het moet altijd beleefd blijven en met wederzijds respect gepaard gaan.
Bent u niet bezorgd om de veiligheid van uw studenten?
Tim Sebastian: Natuurlijk wel, maar tot op heden is er niets gebeurd. Moest één van mijn studenten slachtoffer worden van de geringste intimidatie, zouden we onmiddellijk vertrekken. We hadden een speciale sessie met Dr Mahmoed Zahar, een kaderlid van Hamas. Sommige studenten stelden zeer scherpe vragen. Iedereen schijnt desondanks het concept te respecteren. Zelfs niemand van de Palestijnen werd achteraf lastig gevallen. We polsen regelmatig of er nergens sprake is van inmenging.
Het klinkt alsof u op missie bent?
Tim Sebastian: Neen, dat ben ik niet. Wat is de taak van een journalist? Wij zijn er om vrije meningsuiting rond te bazuinen. Het is aan ons om voor verandering te zorgen. Daarom gaan we toch in de journalistiek, niet?
U was zelf toch ook te gast op de conferentie voor Arabische onderzoeksjournalistiek in Amman? Heeft u gehoord waarover ze discussiëren? Ze slaan hun eigen regeringen recht in het gezicht inzake mensenrechten. Jonge journalistes maken reportages over sexuele intimidatie of het dumpen van chemisch afval. Ze durven thema’s aanpakken waarover vroeger niemand in het openbaar iets durfde zeggen.
Neem de Marokaanse journalist Ahmed Benchemsi, hoofdredacteur van het Franstalige Marokkaanse weekblad Telquel. Hij wordt vaak lastig gevallen en zat al enkele keren in de gevangenis. Zijn magazine werd geconfisceerd en sommige oplages werden vernietigd. Desondanks doet hij verder. Mensen zoals hij zetten het systeem onder druk. Wij moeten deze jonge mensen steunen. Benchemsi heeft enkele zeer sterke staaltjes onderzoeksjournalistiek geleverd.
Heeft u nog geen negatieve reacties van regimes gehad?
Tim Sebastian:

‘Niet Europa met Van Rompuy, maar Arabische jongeren voeren een geloofwaardige strijd voor democratie en vrije meningsuiting.’

Who cares? Ik heb er altijd gehad. Vooral vroeger met HARDTalk. Journalisten hoeven geen vrienden te zijn van politici. Tony Blair heeft nooit de moeite gedaan om op een uitnodiging voor HARDTalk te antwoorden. In die zin ben ik wel tevreden dat Herman Van Rompuy en niet Blair president van de Europese Unie geworden is. (lacht)