Democratiseringsdruk op Pakistaanse elite steeds groter (analyse)

In Pakistan is een machtsstrijd aan de gang tussen de voorstanders van participatieve democratie en conservatieve Pakistani die het leger een bepalende rol willen blijven zien spelen in het openbare leven. Drie factoren bepalen hoe lang die krachtmeting zal duren en wat de uitkomst ervan zal zijn.
De eerste vraag is hoe Pakistan de komende tijd zal worden geregeerd. Op korte termijn lijkt de Pakistaanse politiek nog alle kanten op te kunnen. Wat kan de belaagde president Pervez Musharraf nog ondernemen? Houdt de samenwerking tussen de Pakistan People’s Party (PPP) van de vermoorde Benazir Bhutto en de Pakistan Muslim League (PML(N)) van die andere ex-premier, Nawaz Sharif, stand? Wat wordt het resultaat van de volgehouden campagne van Pakistaanse advocaten voor de herbenoeming van de rechters van het hooggerechtshof die president Musharraf ontsloeg?
Vier maanden na de verkiezingen heeft Pakistan nog altijd geen stabiele regering. De kans is klein dat de PML(N) terugkeert naar de regering. De partij trok zich terug omdat de PPP weigerde een poging te ondernemen om de door Musharraf ontslagen rechters snel weer op hun plaats te krijgen. De alliantie tussen de twee grote partijen blijft wankel. “Dat was te verwachten”, zegt politicoloog Rasul Bakhsh Rais. “Ze hebben sociaal en geografisch gezien een verschillende basis en hun leiders hebben een uiteenlopende achtergrond en andere prioriteiten. De centrale vraag is of ze zullen blijven samenwerken tot Musharraf een stap opzij zet en de rol van het leger voldoende is afgezwakt om een sterke regering mogelijk te maken, zoals ze door de grondwet voorzien is.”
Asif Ali Zardari, de weduwnaar van Bhutto en medevoorzitter van de PPP, zou een sleutelrol kunnen spelen. Maar veel Pakistaanse waarnemers geloven dat hij geen harde confrontatie met Musharraf aandurft en onder druk staat van de VS om de president op zijn plaats te laten, zelfs als de ontslagen rechters niet worden herbenoemd. Die herbenoeming zou Zardari overigens slecht uitkomen, want het zou ook de waarschijnlijkheid groter maken dat de corruptieonderzoeken die tegen hem liepen, weer worden opgenomen.

VS blijven Musharraf steunen

De tweede factor is de ingewikkelde relatie tussen Musharraf, de Amerikaanse regering en het Pakistaanse leger. Die betrekkingen staan zwaarder dan ooit onder druk nadat op 10 juni 11 Pakistaanse soldaten zijn omgekomen bij een Amerikaanse raketaanval in het grensgebied tussen Pakistaanse en Afghanistan. De VS willen al lang dat Pakistan harder optreedt tegen de Afghaanse rebellen die zich er ophouden en hun Pakistaanse bondgenoten.
Voorlopig blijft Washington inzetten op Musharraf. De Amerikanen denken dat hij nog altijd de beste keuze is in de strijd tegen de taliban en al-Qaida. Maar de resultaten die hij kan voorleggen zijn ondermaats en het is niet zeker dat het leger hem nog zal steunen bij een nieuwe confrontatie met de partijen die nu de politieke macht in handen hebben.

Mondigere burgers

De derde factor kan doorslaggevend worden. Hoe reageren de politici op een steeds sterker wordende publieke opinie die genoeg heeft van het militaire bewind en de autoritaire leidersstijl en opkomt voor democratisering? PML(N)-leider Sharif ligt momenteel het meest in de gunst bij het publiek. Sharif vindt dat Musharraf meteen moet opstappen en dat de gerechtelijke macht weer op de been moet worden gebracht. Die standpunten leveren Sharif ook steun op de progressieve intelligentsia en van andere Pakistani die traditioneel voor de PPP stemmen.
De democratiseringsbeweging profiteert van de explosieve groei van de media in Pakistan en van het groeiend aantal mensen dat goed onderwijs heeft genoten. Daardoor kan het debat over maatschappelijke vraagstukken steeds vrijer worden gevoerd, en nemen er steeds meer mensen aan deel. Met name de middenklasse in de steden en op het platteland begint de traditionele machtsverhoudingen in vraag te stellen en voor haar eigen belangen op te komen.
“Die groepen hebben een goede kijk op het wanbeheer en de corruptie waaronder Pakistan lijdt. Ze willen dat politici verantwoording beginnen af te leggen en komen op voor beter bestuur”, zegt politicoloog Rais. “Neem nu de stroomvoorziening. Gezinnen moeten het vier tot acht uur per dag zonder stroom stellen. Steeds meer gewone mensen weten dat de oorzaak daarvan is dat het militaire bewind de voorbije acht jaar geen extra centrales in dienst nam.”

Vrees voor India neemt af  

Veel Pakistani willen ook betere relaties met India. Op dat vlak volgde Musharraf de publieke opinie toen hij vier jaar geleden een vredesproces met de traditionele Pakistaanse rivaal opstartte. De nieuwe regering heeft beloofd dat proces voort te zetten.
Volgens politicoloog Mohammad Waseem is de kans klein dat die koers weer wordt verlaten, zoals in het verleden zo vaak gebeurde. “Er is een generatiewissel bezig. De militaire en politieke elite die alles bekeek in het licht van de tegenstelling tussen de hindoestaat India en de moslimstaat Pakistan, maakt plaats voor mensen die geboren zijn na de traumatische opdeling van Brits India in 1947. Voor hen is vijandigheid tegenover India niet langer een voorwaarde voor het overleven van Pakistan.”
India kan de democratisering in Pakistan in de hand werken met gestes als de eenzijdige liberalisering van het handelsverkeer of de versoepeling van de visumregels.
Veel zal afhangen van de gesprekken die India en Pakistan eind deze maand in New Delhi willen voeren. Als die gesprekken goed verlopen, kan er een officieel bezoek van de Indiase premier Manmohan Singh aan Pakistan volgen, wat een verdere verbetering van de betrekkingen kan inluiden.