Geduld van ontheemden raakt op

Nog steeds leven duizenden Koerden, Turkmenen en Assyriërs in vluchtelingenkampen of voorlopige nederzettingen. Ze kwamen daar terecht als gevolg van Arabiseringcampagnes onder Saddam Hoessein. Anderzijds zitten duizenden Arabische Irakezen zitten sinds de Amerikaanse invasie in hetzelfde schuitje; zij moesten hun huizen verlaten toen de Koerdische milities of peshmerga oprukten naar het noorden.

Alle partijen wachten op het sein om terug te keren naar het land dat ooit van hen was. “Als deze eigendomsaanspraken niet snel worden opgelost, zal de stijgende spanning tussen terugkerende Koerden en Arabische kolonisten snel ontaarden in openlijk geweld,” zegt Sarah Leah Whitson, de directrice Noord-Afrika en Midden Oosten van HRW. Vooral Kirkuk, de oliestad die de Iraakse Koerden beschouwen als hun spirituele hoofdstad, dreigt het toneel te worden van botsingen. In sommige wijken proberen de peshmerga de Arabieren nu al met geweld weg te krijgen. “De Koerden keren in drommen terug naar Kirkuk, maar de stad kan hen niet opvangen. Ze leven in verlaten gebouwen en tentenkampen,” zegt Whitson.

De spanningen zijn het gevolg van een etnische knoeiboel die pas de laatste dertig jaar ontstond in het noorden van Irak. De Iraakse machthebbers hebben steeds geprobeerd om de Arabische bevolking uit het centrum en het zuiden van Irak te doen afzakken naar het noorden van het land, dat gedomineerd werd door Koerden, Turkmenen en Assyriërs. In het midden van de jaren zeventig startte het Baath-regime een Arabiseringprogramma: zo’n 250.000 Koerden en andere niet-Arabieren werden verjaagd uit een gebied in het noorden van Irak dat zich uitstrekt van de Iraanse tot de Syrisch-Turkse grens. Hun eigendommen werden verbeurd verklaard en landloze Arabieren uit de al-Jaseerawoestijn werden uitgenodigd om de ‘staatseigendom’ te koloniseren.

In 1988 lanceerde de Iraakse regering de beruchte Anfal-campagne tegen de Koerden. Zo’n 100.000 Koerden werden gedood, hun dorpen vernietigd. Irakezen uit het zuiden werden aangemoedigd het land in beslag te nemen. In Kirkuk werden tussen 1990 en 2003 120.000 Koerden verjaagd. Wie bleef, moest vaak zijn etniciteit veranderen tot Arabisch en trad onder dwang toe tot de paramilitaire groepen die het Baath-regime steunden.

De VN schatten dat zo’n 800.000 mensen in Irak verdreven werden uit het gearabiseerde noorden van Irak. Sinds de invasie van 2003 is het beeld opnieuw veranderd: toen waren het de Arabieren die op de vlucht sloegen voor de oprukkende Koerdische milities. De ontvolkt gearabiseerde dorpen werden nog niet ingenomen door de oorspronkelijke Koerdische bewoners. Die hopen terug te keren maar ze zijn te arm om huizen te gaan bouwen en bovendien is de rechtsonzekerheid te groot. Naar Kirkuk en Mosoel keren de Koerden wel terug, maar daar stoten ze op Arabieren die niet willen vertrekken.

Volgens het rapport hebben de Amerikaanse en Britse bezetters geen enkel probleem een begin van een oplossing aangereikt. In januari werden de krijtlijnen van een Commissie Eigendomsgeschillen (IPCC) uitgetekend in een wet, maar de uitvoering daarvan werd pas opgestart net voor de machtsoverdracht. In de wet is geen sprake van misdeelde Arabieren. Het Koerdische bestuur onderneemt evenmin iets om de instroom van ontheemde Koerden naar Kirkuk of andere gebieden te ontmoedigen. “De Koerden moeten gerechtigheid krijgen, maar dat mag niet ten koste gaan van de Arabische bevolking,” vindt Whitson. Volgens HRW erkennen veel Arabische settlers de Koerdische aanspraken en willen ze hun huis opgeven in ruil voor hulp bij het vinden van een nieuwe plek en een nieuwe broodwinning. (MM)