“Rusland vervolgt mensenrechtenschendingen in Tsjetsjenië niet”

104 uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg veroordelen Rusland omdat het weigert mensenrechtenschendingen voldoende te onderzoeken en de daders niet kan straffen.
In ruim tweederde van de gevallen gaat het over ‘gedwongen verdwijningen’, mensen die uit het openbare leven verdwijnen door toedoen van moord of gevangenneming. De overige zaken gaan vooral over executies zonder voorgaande rechtszaken. Dat blijkt uit een rapport van HRW.
Het hof moet zich nog uitspreken over meer dan driehonderd zaken over mensenrechtenschendingen in de Russische deelrepubliek. “Het recht op leven, artikel twee van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM), betekent bijna niets in Tsjetsjenië”, zegt Roemer Lemaitre van de Stichting Russian Justice Initiative (SRJI), die nauw samenwerkt met HRW in Rusland. “Uit cijfers van HRW blijkt dat Rusland het recht op leven al meer heeft geschonden dan alle lidstaten van de Raad van Europa samen, sinds het EHRM vijftig jaar geleden is opgericht.”

Controle

Het land moet dringend maatregelen nemen om de mensenrechten te waarborgen, zegt Lemaitre, maar het is erg moeilijk om te controleren in welke mate dat gebeurt. “Als het EHRM een eindoordeel velt, gaat dat automatisch naar het Comité van Ministers van de Raad van Europa. Dat moet de opvolging van de uitspraken controleren. Als Rusland geen of onvoldoende onderzoek uitvoert en de daders niet straft, kan het Comité resoluties aannemen om Rusland te veroordelen.”
Ook kunnen lidstaten samen of apart een klacht indienen. “Zo’n officiële klacht tegen Rusland zou veel meer aandacht krijgen en het signaal geven dat de schending van mensenrechten in Tsjetsjenië geen interne materie is, zoals Rusland het ziet. Maar dat het de hele internationale gemeenschap aangaat”, zegt Lemaitre. “Daarbovenop zou het land verplicht zijn om alle schendingen te onderzoeken, niet alleen die gevallen waarvoor klacht is ingediend bij het EHRM.”

Meer dan tweehonderd doden en verdwijningen

Sinds de eerste vonnissen in zaken over Tsjetsjenië in 2005 heeft het EHRM Rusland verantwoordelijk gesteld voor meer dan tweehonderd doden en verdwijningen. Als lid van het EVRM is het land verplicht om de uitspraken van het hof op te volgen. Dat houdt voornamelijk in dat het de vastgestelde misdaden moet onderzoeken, daders moet straffen en schadevergoedingen aan de slachtoffers moet toekennen. Tot nu toe is alleen dat laatste nog maar gebeurd, niemand werd veroordeeld en veel onderzoeken leverden niets op.
In een aantal gevallen zijn de daders nochtans bekend. Het meest schrijnende voorbeeld is dat van luitenant-generaal Vladimir Shamanov, die de leiding had over de aanval op het dorp Katyr-Yurt in 2000, waarbij tientallen burgers het leven lieten of gewond raakten. Het EHRM hield hem in 2005 verantwoordelijk voor het “massaal gebruik van geweld zonder onderscheid tussen burgers en militanten”.
De Russische overheid opende een onderzoek maar vond geen bewijzen voor Shamanovs betrokkenheid. Enkele weken geleden promoveerde president Medvedev hem tot hoofd van de luchtlandingstroepen, een van de meest prestigieuze rangen in het Russische leger.

Preventie

Naast het opvolgen van de uitspraken van het EHRM moeten lidstaten ook maatregelen treffen om toekomstige mensenrechtenschendingen te voorkomen. “Rusland heeft het gemakkelijke deel gedaan, schadevergoedingen uitbetalen”, zegt Oleg Orlov, voorzitter van het Memorial Human Rights Center. “De kern van de uitspraken moet nog steeds op een zinvolle manier geïmplementeerd worden in de Russische rechtspraak.”
Voor de preventie heeft de Raad van Europa vier werkvelden voor Rusland bepaald: het wettelijke kader voor het inzetten van veiligheidstroepen verbeteren, mensenrechten integreren in de opleiding van de troepen, de nationale mogelijkheden voor slachtoffers van misbruik uitbouwen en de algemene samenwerking met het EHRM verbeteren.
“De werklast van het EHRM ligt enorm hoog. Dat komt door het enorme aantal processen tegen Rusland”, besluit Orlov. “Door de interne rechtspraak aan te passen, zou Rusland minder internationale kritiek krijgen en zou de rechtbank beter  kunnen functioneren.”