Veel migranten hebben geen papieren, maar wel kiespijn

Guido, een 38-jarige Roma, had zo veel pijn dat hij zelf met een schroevendraaier vier tanden uit z’n mond heeft geslagen, vertelt Else Zonneveld, die voor de organisatie Dokters van de Wereld heeft onderzocht hoe mensen zonder papieren een oplossing zoeken voor gebitsproblemen. “Hij had geen geld voor de tandarts en was bang dat ze hem zouden aangeven bij de politie.” Helaas zijn de stukjes tand die achterbleven gaan ontsteken en daarom moet hij nu naar de kaakchirurg. Dat wordt - ironisch genoeg - wel vergoed.

Guido is geen typisch voorbeeld, gelukkig, maar volgens Zonneveld lopen er wel veel mensen rond met hevige pijn. “In twee maanden tijd vond ik er in Amsterdam al twintig voor mijn onderzoek. Ze kunnen hun gaatjes of hun wortelkanaal niet laten behandelen, dus de meeste mensen kiezen voor uitstellen en wachten. Totdat het ernstig genoeg is voor de kaakchirurg.”

Tachtig procent

Tot 2009 konden alle tandartsen, huisartsen en andere zorgverleners in de eerste lijn de zorgkosten voor mensen zonder papieren, die niet konden betalen, declareren bij de overheid. Dat is begin vorig jaar echter veranderd. Fysiotherapie en tandzorg voor 21-plussers zijn uit de lijst geschrapt en voor de rest (uitgezonderd verloskundige zorg) wordt niet meer honderd, maar tachtig procent vergoed. Ziekenhuiszorg wordt alleen nog vergoed aan speciaal daarvoor gecontracteerde ziekenhuizen, één per regio. Het College voor Zorgverzekeringen (CVZ) voert de regeling uit.

“Te mager”, vindt de Utrechtse hoogleraar gezondheidsrecht Jaap Sijmons de regeling. “De overheid heeft op grond van humanitaire verdragen een verantwoordelijkheid, maar ze rekent er vooral op dat zorgverleners die zelf invullen op grond van hun beroepsethiek. Dat vind ik geen juiste invulling van de taak van de overheid. Hulpverleners, en de gecontracteerde ziekenhuizen, zouden hun kosten volledig moeten kunnen declareren. Dat geldt ook voor dat deel van de tandartsenzorg dat echt acuut is.”

Baliemedewerkster

Naast de kosten zijn er nog andere belemmeringen waar een patiënt zonder papieren nu tegenaan loopt, ontdekte Saskia Duijs, die voor Dokters van de Wereld het beleid van een aantal ziekenhuizen heeft onderzocht. “Ziekenhuizen moeten bewijzen dat ze moeite hebben gedaan om de cliënt de factuur te laten betalen. Maar dat blijkt ieder ziekenhuis anders op te vatten. Ik was erbij hoe een baliemedewerkster bleef volhouden dat een cliënt niet kon worden geholpen als hij niet zou betalen. Sommige mensen schrikken daar zo van, dat ze niet meer terugkomen.”

Andere ziekenhuizen zijn tevreden met een verklaring van een hulporganisatie dat de patiënt geen papieren en geen inkomen heeft. “Hiermee komt dus enorm veel verantwoordelijkheid te liggen bij het baliepersoneel. Zij beoordelen in de praktijk zelf wat medische noodzaak is en of de patiënt genoeg inkomen heeft. In de Randstad zijn ziekenhuizen veel strenger. Daarbuiten zijn de lijntjes met steunorganisaties vaak wat korter.”

“Ik hoor wel van assistenten die zelf gaan beoordelen of de patiënt arm is”, zegt Rian Ederveen van stichting LOS (Landelijk Ongedocumenteerden Steunpunt), “en die bijvoorbeeld vragen hoe ze aan hun mobieltje komen. Ik begrijp dat ziekenhuizen streng zijn om misbruik te voorkomen, maar daarmee belemmer je wel de toegankelijkheid van de zorg voor patiënten die het wel nodig hebben en meestal helemaal niet weten wat hun rechten zijn.”

Ederveen wil niet klagen, want de regeling is “super” vergeleken bij wat andere landen bieden. “Maar dat neemt niet weg dat de toegang tot ziekenhuiszorg echt een probleem is. Een huisarts kan nog wel een keertje aardig doen, maar een receptionist in een groot ziekenhuis niet. Daar is de afstand tussen beslisser en uitvoerder veel te groot.”

“Ziekenhuizen zouden de koppen bij elkaar moeten steken”, zegt Margreet Kroesen, coördinator van Dokters van de Wereld, “zodat ze hun baliepersoneel goed en op dezelfde manier kunnen instrueren.”

Lokaal

Wat betreft de overige zorgkosten, zoals de tandarts, wordt in een handjevol steden lokaal een oplossing gezocht. Eindhoven heeft een gemeentelijk potje voor zorg aan ongedocumenteerden. In Amsterdam geven tandartsen in de Kruispost elke twee weken vrijwillig een spreekuur voor pijnbestrijding. STIL, een Utrechts steunpunt voor mensen zonder verblijfsvergunning, heeft tien tandartsen in de stad bereid gevonden om tijdelijk één gratis consult per maand te geven.

“Het is lang niet genoeg. Daarom zou ik wel willen pleiten voor lokale solidariteitsnetwerken, waar GGD’s, hulporganisaties en zorgverleners samen om tafel zitten. Dat komt in sommige steden wel van de grond, maar in andere steden nog helemaal niet.”

“Eigenlijk zou de tandarts gewoon onder de regeling moeten vallen”, zegt Kroesen. “Dat wil de regering niet, omdat dat oneerlijk zou zijn voor Nederlanders die ook geen tandheelkundige zorg in hun basisverzekering hebben. Maar er is één verschil: Nederlanders mogen geld verdienen, en mensen zonder papieren niet.”